Cũng bí hiểm như nguồn gốc, cái tên “thất thốn” của giống đào quý này chưa được thống nhất, lý giải cho ngọn ngành. “Thốn” là đơn vị đo chiều dài của y học phương đông cổ xưa, tương đương 1 đốt ngón tay. Có người bảo gọi “thất thốn” bởi lá đào dài đúng 7 thốn, người lại nói cứ 7 thốn cây sẽ chia cành một lần, 1 thốn có 7 bông hoa, người khác lại bảo, gọi như vậy vì cứ 7 thốn sẽ có một bông mọc thẳng từ thân, 7 năm mới ra hoa kép 7 tầng, mỗi tầng hoa có 7 cánh...

Hoa của đào thất thốn cũng cực kỳ đặc biệt, có hai màu nhung đỏ và hồng phai, nhung đỏ hoa kép, hồng phai hoa đơn, nhụy vàng tươi, có mùi thơm thoang thoảng. Những bông hoa kép có thể có từ 30 – 50 cánh/bông, khi tàn không rụng cánh lả tả như các giống đào khác mà vẫn ở nguyên trên đài hoa. Cái “oái oăm” lạ nữa là hoa mọc thành “chùm” vài bông một, nhưng nếu không nở cùng lúc mà có bông nở trước, nó sẽ nở trùm lên những nụ khác, không cho những bông kia đẹp cùng.

Độc đáo là vậy, nhưng đào thất thốn cực kỳ “đỏng đảnh”, kiêu kỳ. Một mình một phách, thất thốn không khuất phục người làm vườn, cũng chẳng chiều lòng khách thưởng lãm, nó chỉ thích nở vào khoảng Rằm tháng Giêng khi những đào bích, đào phai, đào bạch… đã bắt đầu rữa cánh, rụng lả tả dưới nắng xuân. 

Người làng Nhật Tân kể lại, không ít người làng đã cạn kiệt tiền của, thời gian vì “dính” vào giống đào này. Phải chăng vì thế, đào thất thốn đã gần như “tuyệt chủng” tại xứ sở hoa đào nức danh đất Hà Thành.

Anh tâm sự: “Cái giống thất thốn này, biết là đã trồng từ thời các cụ, nhưng nghe nói ít ai thành công. Những người “ép” được thất thốn trổ hoa đã là xuất sắc, nhưng vẫn không thể đúng Tết như những giống đào khác. Làng Nhật Tân, ngoài tôi còn có hai người nữa còn bám trụ với giống đào này, một người thuộc thế hệ trước, hơn tôi gần chục tuổi, một người sàn sàn tuổi tôi, nhưng cũng thất bại lên thất bại xuống, trắng tay bao lần mà chưa yên. Bởi thế, chẳng có ai đi trước mà chỉ cho mình kinh nghiệm, dạy mình cách chăm sóc. Tôi chỉ còn cách học hỏi từ chính những sai lầm của người khác, biết họ đã thất bại ở đâu để tránh đi thôi”. 

Lê Hàm kể, cùng với học hỏi thất bại của những người đi trước, nghe phong thanh ở Trung Quốc và vùng cao Hà Giang, Lai Châu, Lào Cai, Lạng Sơn có đào thất thốn mọc tự nhiên, có những bận anh đã lên tận nơi, lùng sục từ vách đá cheo leo, hang động ẩm ướt đến vùng đất đai cằn cỗi ở đó để tìm. Và anh gặp thật! Hạnh ngộ với bông đào thất thốn nở bừng cái giá lạnh và sự khô cằn của núi đá vùng cao, giữa những khe đá, anh đã tỉ mẩn ghi chép nhiệt độ, độ ẩm, lấy mẫu đất để về phân tích, từ đó làm ra một “căn hầm bí mật” trong vườn để trồng đào thất thốn. Và sau 21 năm đổ công sức chăm bón, Tết Canh Dần 2010, những gốc thất thốn trong vườn “kẻ gàn” của làng đào bỗng cựa mình nở đúng Nguyên đán. 

Người làng Nhật Tân có câu: “ba năm trồng đào không được thu hoạch là sạt nghiệp”, Lê Hàm cũng biết vậy, nhưng sau nhiều năm thất bại, anh vẫn không muốn buông tay. Những gốc thất thốn, anh vẫn cứ để lổng chổng trong vườn như đám củi. Cây “lì”, người càng gan hơn. Anh trồng hoa đào thường, trồng hoa cảnh để sống qua ngày và nuôi dưỡng đam mê. Anh cười bảo: “Cũng may là sau ngần ấy năm, vợ tôi (một giáo viên mầm non – PV) vẫn ủng hộ cái “gàn” của chồng, vẫn hậu thuẫn mà chẳng cằn nhằn gì tôi cả, dù có những giai đoạn, cả nhà gần như không có đồng nào”. 

Chậm rãi hớp ngụm nước chè, Lê Hàm thủng thẳng bảo: “Đến giờ thì chưa, nhưng nghe bảo Trung Quốc cũng đã từng có đào thất thốn, rồi dăm bảy năm nữa, trước sau gì người Nhật Tân cũng biết hết về bí mật của loài hoa này. Đến lúc ấy, chắc gì tôi đã là kẻ duy nhất!” Lúc đấy hẵng hay, còn bây giờ, Lê Hàm là kẻ độc tôn nắm giữ bí mật “thuần phục” đào thất thốn – cái bí mật mà có lẽ anh sẽ chôn chặt trong lòng hoặc chân truyền cho người kế nghiệp.