Cắt nghĩa bệnh thích "sống ảo", tỏ ra khác biệt ở người trẻ: Tại sao phải cố trở nên đặc biệt khi sống cuộc đời của chính mình mới là tuyệt nhất!

Có một nghịch lý mà các nhà tâm lý học không khỏi băn khoăn: Trong hơn 50 năm qua, dù mức sống của con người ngày càng được nâng cao, chỉ số hạnh phúc vẫn vậy, nhưng những tỷ lệ người mắc các bệnh lý về tâm lý như rối loạn lo âu, ái kỷ và trầm cảm lại đang tăng lên nhanh chóng.

Với bất cứ ai đã học ngành tiếp thị, điều đầu tiên họ được dạy ắc hẳn là khả năng kiếm tiền dựa trên nỗi sợ của con người. Nếu bạn khiến một người cảm thấy thiếu thốn hoặc thấp kém, họ sẽ tự ái và mua những thứ khiến họ cảm thấy tốt hơn. Hệ thống thị trường tư bản luôn hoạt động không ngừng, do đó, nó góp phần hình thành một xã hội nơi con người luôn cảm thấy thiếu thốn và thấp kém.

Sống như thế nào mới hạnh phúc?

Thật buồn cười là nhiều người từng đi du lịch ở các quốc gia "thế giới thứ 3" khẳng định rằng người dân ở nơi đó "hạnh phúc" hơn. Họ thường dựa vào những suy nghĩ sáo rỗng về chủ nghĩa vật chất, hay cho rằng chúng ta sẽ hạnh phúc biết bao nếu biết cách sống đơn giản hơn.

Điều này hoàn toàn sai lầm. Những người nghèo trong xã hội đang phát triển không hề hạnh phúc hơn, họ đơn giản chỉ là ít lo lắng và căng thẳng hơn thôi. Người dân ở "thế giới thứ 3" không quan tâm bạn có nhiêu bạn bè hay mới mua được món đồ cao cấp nào. Họ hướng tới gia đình – cộng đồng hơn. Họ cũng dễ dàng chấp nhận thực tại và ít khi lo lắng hơn, đơn giản là vì họ buộc phải như vậy. Đó là cách họ sinh tồn.

Đối với những người theo chủ nghĩa siêu-cá nhân ở phương Tây, đặc biệt là nhóm người sẵn sàng tăng ca thâu đêm để kiếm một đống tiền, việc kiếm nhiều tiền là cách giúp họ trở nên "hạnh phúc hơn" và có được lối sống "lành mạnh hơn". Nhưng tới khi đạt tới trạng thái cực kỳ giàu có, đó lại là thứ chúng ta vô cùng muốn loại bỏ.

Triết gia Alain de Botton đã viết về điều này trong quyển Status Anxiety (Nỗi lo âu về địa vị xã hội). Ông nói rằng, qua nhiều thế kỷ, con người tự nhận thức được vị trí của mình trong xã hội: "Con vua thì lại làm vua. Con sải ở chùa lại quét lá đa". Nếu không có thay đổi, hay cơ hội, thì sẽ không có áp lực thúc ép bạn tiến về phía trước. Bạn không quyết định được mình sinh ra ở đâu, nên bạn chấp nhận nó và cứ thế mà sống.

Nhưng trong một xã hội trọng dụng nhân tài, nhiều thứ đã thay đổi. Ở đây, nếu bạn nghèo, hay thành công nhưng lại đánh mất tất cả, đó không phải là do định mệnh hay vận rủi gì đâu. Đó là lỗi của bạn. Bạn là người thất bại. Bạn đánh mất mọi thứ. Và điều này khiến mọi người bị "xiềng xích" trong nỗi sợ liên tục; tất cả sự hối hả, xô bồ của thế giới này đều xuất phát từ nỗi sợ về địa vị xã hội.

De Botton không nói rằng xã hội phong kiến hay cộng đồng nghèo khó sẽ tốt hơn. Ông chỉ đơn giản làm rõ rằng khi một xã hội đi từ phong kiến và nghèo khó lên thịnh vượng và đề cao nhân tài, cái giá mà người dân phải trả là căng thẳng và lo âu tăng cũng tăng lên theo mức sống.

Suy cho cùng, khi có cơ hội càng lớn, người ta càng lo sợ sẽ lãng phí nó. Do đó, con người rơi vào tình trạng stress khi cứ mãi suy nghĩ: chúng ta cần điểm cao, công việc tốt hơn, hẹn hò với những người hấp dẫn hơn, có thú vui tao nhã hơn, có nhiều bạn hơn và nổi tiếng hơn. Thỏa mãn với những gì mình có đã không còn đủ nữa. Thực tế, với nhiều người, thoả mãn cũng đồng nghĩa với bỏ cuộc.

Ngày nay, chúng ta tiếp cận được với nhiều thông tin hơn bất kì thời đại nào trong lịch sử loài người. Theo Google, cứ mỗi 2 năm, Internet tạo ra nhiều thông tin hơn toàn bộ lịch sử loài người cộng lại. Và tất cả những thông tin đó được chúng ta cập nhật tức thì. Thật là kỳ diệu!

Nhưng khi kết hợp hệ thống tư bản với dòng chảy thông tin vô tận, tác dụng phụ của những thứ này sẽ khiến chúng ta nghĩ rằng không gì trên đời này là đủ.

"Keeping up with the Joneses" (Luôn muốn theo kịp người khác, có được những thứ họ có, thành công như họ) là một câu nói khá nổi tiếng hồi đầu thế kỷ 20. Nó mô tả ảnh hưởng tiêu cực của chủ nghĩa tiêu thụ. Hàng xóm vừa mua xe thì mình cũng phải mua xe. Anh rể bạn vừa mua vé trọn gói cả mùa bóng chày của đội tuyển địa phương, thế là bạn cũng cần vé trọn gói đi xem một đội nào đó. Đồng nghiệp của bạn vừa mua vé đi châu Âu, vậy là bạn cũng muốn đi đến nơi nào đó tuyệt vời như vậy.

Hiện tại, đa phần chúng ta không còn cảm nhận được loại ganh tị này một cách có ý thức nữa. Nhưng không may là, dù chúng ta có nhận ra hay không, "Keeping up with the Joneses" vẫn là căn bệnh cố hữu trong tất cả chúng ta. Loài người chúng ta liên tục vô thức đánh giá bản thân với người khác. Thật không may, điều này lại chiếm một phần rất lớn trong cách chúng ta định nghĩa bản thân, dù chúng ta có muốn hay không.

Đây không phải là lập luận chống lại chủ nghĩa tư bản, cũng không phản đối sự phát triển của Internet, mà đơn thuần chỉ là quan điểm của cá nhân tác giả về thực tại. Trong thế giới ngày nay, con người lúc nào cũng phải liên tục nhắc nhở bản thân rằng người khác, nơi khác đang có những thứ tuyệt vời, hay ho hơn mình biết bao.

Trớ trêu là qua những thông tin nguồn mở, Internet đã tạo ra sự không tương xứng và bất an cho những người tiếp cận với nó.

Lấy một ví dụ: Phong cách "đi du lịch vòng quanh thế giới mà vẫn kiếm được tiền" mà Tim Ferriss truyền cảm hứng cho mọi người từ một thế kỷ trước. Nói thật, đó là một lối sống cực đoan mà không ai có thể chịu đựng trong thời gian dài, và gần như không phù hợp với tính cách của đại đa số. Hầu hết mọi người thường từ bỏ cách sống đó chỉ sau vài năm, bao gồm cả Ferriss.

Nhưng nếu lướt thử trên mạng mà xem, bạn sẽ tưởng rằng lý tưởng đó chắc hẳn phải tuyệt vời lắm. Trên newsfeed Facebook của tôi, hơn một nửa bạn bè đều nói về việc tự tạo con đường riêng cho mình, theo đuổi đam mê, xây dựng thương hiệu cá nhân, vượt qua giới hạn, làm thứ gì đó thật điên rồi rồi viết blog kể lại câu chuyện hay ho mình đã trải nghiệm. Mỉa mai thay, có nhiều người miệng thì nói như vậy, nhưng thực chất lại sống nhờ trợ cấp của phụ huynh và chẳng thể làm ra nổi một đồng. Có vẻ như họ đang cố gắng thuyết phục bản thân mình hơn là người khác.

Tôi đặc biệt. Tôi là duy nhất. Tôi đang làm điều gì đó khác xa mọi người. Nhìn tôi này. Tôi khác biệt, đúng không?

Ngược lại, những người thực sự sống cuộc đời tự do ít khi nói về lối sống của mình vì họ cảm thấy nếu nói ra quá nhiều sẽ khiến mọi người xa lánh. Trở nên đặc biệt là một chuyện tốt, nhưng đó không phải là thứ chúng ta cần, không phải hệ thống đo lường thích hợp cho cuộc sống sung túc.

Nếu mọi người đều từ bỏ công việc văn phòng và cố kiếm tiền từ viết blog, thì nền kinh tế thế giới sẽ bế tắc mất. Nhiều người bị trói buộc thành những kẻ đơn độc, lập dị. Những người khác lại vướng vào lề thói sống hằng ngày. Một số người ưa mạo hiểm. Một số lại yêu thích sự ổn định.

Thật đáng ngưỡng mộ nếu ai đó tìm được sự hài lòng từ những việc nhỏ nhặt, từ mọi thú vui trong cuộc sống, nhưng có vẻ việc này ngày càng khó thực hiện.

Mỗi ngày, chúng ta nhìn đâu cũng thấy con người/sự việc "đặc biệt": ở đây có người lính dũng cảm đã cứu một xe bus trường học chở toàn trẻ con, chỉ với một cái xà beng và dây câu cá; ở kia có một tỷ phú hơn 30 tuổi nghiên cứu ra cách chống lại "lão hoá" vì thế chúng ta có thể sống bất tử; ở đây lại có một đứa trẻ mới 12 tuổi mà đã chơi được bản Rite of Spring của Stravinsky bằng bảy thứ nhạc cụ với chân của mình.

Tất cả đều như ngụ ý rằng: BẠN đã làm được như thế chưa?

Ồ, như vậy khiến bạn nản lòng? Đứng lên ngay, những con người quá mơ mộng này! Nếu bạn không tìm được niềm vui từ những thứ giản đơn ở trên trần đời, thì dù có đi đâu chăng nữa cũng vô dụng thôi.

Trở nên đặc biệt thực ra chẳng đặc biệt lắm đâu. Bạn sẽ cảm thấy kiệt sức. Bạn sẽ cảm thấy đơn độc. Bạn sẽ luôn cảm thấy rằng mình có thể làm được hơn thế. Đừng bán rẻ bản thân vì sự chú ý và hào quang ảo. Dù những thứ đó không hề sai, nhưng chúng không phải là động lực thúc đẩy cuộc sống của bạn.

Thay vào đó, hãy chú tâm vào những điều giản dị xung quanh mình, vào các sắc thái khác nhau của cuộc đời. Sống chậm lại. Hít thở sâu. Và cười. Bạn không cần phải chứng minh với bất cứ ai bất cứ điều gì. Tự suy ngẫm trong vài phút, để tư tưởng này thấm nhuần vào tâm trí.

Bạn không cần phải chứng minh bất cứ thứ gì với bất cứ ai, bao gồm cả bản thân mình!

YOLO