Xiaomi Trung Quốc có xứng với giá trị 45 tỷ USD?

Lei Jun, sáng lập kiêm CEO Xiaomi, năm 2015 từng tuyên bố: “Sứ mệnh của Xiaomi là thay đổi cái nhìn của thế giới về các sản phẩm Trung Quốc”. Dù không còn là startup giá trị nhất thế giới, giá trị 45 tỷ USD của Xiaomi vẫn là một biểu tượng tạo cảm hứng không nhỏ, tới mức Xiaomi còn đưa nó vào các catalogue sản phẩm của mình.

Vì sao Xiaomi được định giá 45 tỷ USD?

Giá trị của “hạt gạo nhỏ” không được ước định dựa trên sức mạnh của điện thoại. Các nhà đầu tư đánh giá Xiaomi cao hơn FedEx hay Delta Air Lines là bởi lời hứa hẹn có thể tạo ra mạng lưới sản phẩm, dịch vụ và tạo ra doanh thu tương tự hệ sinh thái của Apple, không chỉ tại Trung Quốc mà trên toàn thế giới.

Ý tưởng về hệ sinh thái Xiaomi thậm chí còn tham vọng hơn cả Apple. Nhà sản xuất iPhone tập trung vào các dịch vụ như iTunes và bộ máy tính bảng, máy tính, điện thoại, trong khi Xiaomi lại hướng đến vạn vật kết nối (Internet of Things). Công ty hi vọng ngày nào đó bạn có thể điều khiển máy lọc nước Xiaomi, máy lọc không khí Xiaomi, đèn LED Xiaomi chỉ bằng vài lần bấm trên di động. Kể cả khi kết quả kinh doanh gây thất vọng, quan chức và nhà đầu tư vẫn cho rằng đó chỉ là chút trắc trở trên đường tới đích. Richard Ji, nhà đầu tư mạo hiểm và cựu chuyên gia công nghệ Morgan Stanley, người dẫn đầu vòng gọi vốn lớn vào Xiaomi năm 2014, bình luận: “Xét về xây dựng hệ sinh thái và bành trướng quốc tế, Xiaomi vẫn đang trong bước khởi đầu”.

Đặt cược vào hệ sinh thái cũng là đặt cược vào vài xu hướng chuyển dịch: sự trỗi dậy của tầng lớp trung lưu Trung Quốc, sự xuất hiện của các thiết bị giá rẻ vào Internet of Things, khả năng thâm nhập thị trường châu Âu và Mỹ của các công ty tiêu dùng Trung Quốc. Tuy nhiên, khi Xiaomi dần tăng trưởng chậm lại, bắt đầu nổi lên những ngờ vực liệu một startup không có công nghệ mới của riêng mình hay có thành công nào khoác ngoài smartphone có thể cho ra đời một hệ sinh thái gần đến đẳng cấp của Apple hay Google không. “Tôi cho rằng các bánh xe đang chao đảo”, Duncan Clark, cố vấn ban đầu của gã khổng lồ TMĐT Alibaba, đánh giá.

Lãnh đạo Xiaomi rất ghét khi ai đó gọi họ là một startup smartphone. Họ muốn gọi là “công ty Internet” dù đã bán được tới 175 smartphone trong hơn 5 năm qua. Mãi tới gần đây, hãng vẫn chưa có cửa hàng nào mà bán phần lớn qua website. Điện thoại của Xiaomi dùng hệ điều hành tự phát triển trên nền Google Android và có kho nhạc, ứng dụng riêng.

Vài năm trước, Xiami nhận ra nếu chỉ có người mua điện thoại sẽ không tạo ra doanh thu lớn. Họ bắt đầu bán pin smartphone với nhiều màu sắc khác nhau như một thứ phụ kiện và nó làm tốt đủ để nảy ra sáng kiến: “Tại sao không phải là các sản phẩm mới”, Hugo Barra, phụ trách kinh doanh quốc tế của công ty hồi tưởng. Barra từng dẫn dắt nhóm phát triển sản phẩm Android tại Google. Anh cho biết không quan tâm đến bán điện thoại mà đến việc có nhiều người dùng nhất có thể. Nếu thiết bị hấp dẫn người dùng, hãy làm ra thêm một loạt thứ khác.

Chiến dịch hệ sinh thái nhằm mục đích đó. Nòng cốt của nó là nhóm 170 người chuyên về phát triển sản phẩm, chuỗi cung ứng, thiết kế. Song, không như Apple có Jony Ive, nhóm của Xiaomi lại hợp tác chủ yếu với các công ty bên ngoài. Họ liên kết với startup phần cứng, cấp tiền để sản xuất sản phẩm. Xiaomi tránh việc kiểm soát toàn bộ, khuyến khích các nhà sáng lập mạo hiểm. Họ giành các giao dịch độc quyền để bán sản phẩm của startup và đổi lại, các startup này được phép tiếp cận chuỗi cung ứng, tiếp thị, kỹ sư của Xiaomi.

Liu De, cựu trưởng khoa thiết kế công nghiệp Đại học Kỹ thuật Bắc Kinh, dẫn đầu các nỗ lực về hệ sinh thái Xiaomi. Xiaomi bán tai nghe, loa Bluetooth, vòng đeo tay hỗ trợ tập luyện kiêm đồng hồ bao thức. Cho tới nay, sản phẩm bán chạy nhất của hãng lại không “thông minh” cho lắm: sạc dự phòng. Tuy nhiên, mục tiêu lớn hơn là tạo được một ngôi nhà thông minh. Tháng 4/2016, Xiaomi mới 300 nhà báo tới thủ đô Bắc Kinh giới thiệu nồi cơm điện thông minh 150 USD.

Năm ngoái, doanh số hệ sinh thái của Xiaomi đạt khoảng 750 triệu USD nhưng phần lớn tiền chảy về các startup thông qua các thỏa thuận chia sẻ doanh thu. Theo Juniper Research, thị trường nhà thông minh Trung Quốc đến năm 2018 đạt giá trị khoảng 15 tỷ USD còn theo ông Liu, doanh thu từ hệ sinh thái Xiaomi sẽ ngang bằng doanh thu từ smartphone trong chưa đầy 5 năm nữa. Năm 2015, 90% trong số doanh thu 12,5 tỷ USD của Xiaomi đến từ di động. Điều đó đồng nghĩa Xiaomi mong muốn biến 750 triệu USD thành mảng kinh doanh 11 tỷ USD.

Chuyến thăm tới Yeelight, một trong các startup mà Xiaomi đầu tư, cho thấy sự phức tạp mà công ty đang gặp phải. Có trụ sở tại thành phố Thanh Đảo, Yeelight bán đèn “thông minh” và bóng đèn Bluetooth.

Xiaomi có thực sự đáng giá 45 tỷ USD?

Năm 2014, sau khi Google mua Nest với giá 3,2 tỷ USD, các startup smarthome bỗng trở nên thịnh hành và nhà sáng lập Yeelight, Eric Jiang, bống dưng được các nhà đầu tư săn đón. Đề nghị của Xiaomi giống như được chúa ban tặng, theo ông Jiang. Xiaomi đã giúp đỡ mọi thứ từ thương hiệu đến quản lý chất lượng, còn cho phép Yeelight bỏ qua các nhà bán lẻ truyền thống để đưa sản phẩm lên website Xiaomi với hơn 140 triệu khách truy cập mỗi tháng.

Mùa hè trước, Yeelight bán được 500.000 đèn và bóng đèn, gấp 10 lần trước khi có sự tham gia của Xiaomi. Nó biến Yeelight thành một câu chuyện thành công điển hình mà dựa vào đó Xiaomi củng cố tham vọng xây dựng hệ sinh thái. Tuy nhiên, Yeelight cũng khiến người ta gia tăng sự ngờ vực vào Xiaomi. Yeelight bán các sản phẩm không phải đồ thiết yếu cho khách hàng Trung Quốc. Nếu họ muốn tiếp cận người dùng bên ngoài quê nhà, mức giá dưới đáy của các sản phẩm phải tăng lên. Kể cả bóng đèn cũng cần được cấp phép tài sản sở hữu trí tuệ. Để bán tại Mỹ hay châu Âu, Yeelight sẽ phải mua quyền sử dụng bằng sáng chế từ các công ty khác, đẩy giá bán lên nhiều lần. Và do website TMĐT của Xiaomi không có gì hấp dẫn bên ngoài Trung Quốc, Yeelight phải hợp tác với nhà bán lẻ truyền thống, nâng giá lên thêm 30 đến 40% nữa. Nói ngắn gọn, trừ phi startup này phát minh được công nghệ của chính mình, còn không nó sẽ đánh mất rất nhiều lợi thế giá tại thị trường quốc tế.

Bản thân điện thoại Xiaomi cũng gặp các vấn đề về quyền sở hữu trí tuệ. Hãng viễn thông Thụy Điển Ericsson nhiều năm cáo buộc Xiaomi sử dụng công nghệ không dây không phép và sau khi Xiaomi bán điện thoại tại Ấn Độ năm 2014, Ericsson đã giành chiến thắng trước công ty Trung Quốc. Tháng 5/2016, Xiaomi tuyên bố thỏa thuận với Microsoft giúp giải quyết vấn đề bản quyền nhưng 1.500 bằng sáng chế này không giúp ích gì nhiều cho bóng đèn hay máy lọc nước. Và nếu không có sự hỗ trợ trên website Xiaomi, chỉ có vài sản phẩm Internet of Things làm nên chuyện. Chúng không phải là các thiết bị lợi nhuận cao hay mang tính biểu tượng. Chẳng hạn, Mi Band dù gặt hái thành công khiêm tốn tại Mỹ nhưng giá lại chỉ có 15 USD.

3 năm trước, Lei Jun trả lời Thời báo New York: “Chúng tôi không phải công ty Trung Quốc rẻ tiền sản xuất điện thoại rẻ tiền”. Song, nhiều người Trung Quốc vẫn nhìn nhận Xiaomi như vậy vì không làm ra các sản phẩm đáng tin cậy. Mẫu máy lọc không khí Mi đầu tiên bị chỉ trích bởi một nhà chức trách Thượng Hải vì lượng không khí sạch mà nó sản xuất. Những lời phàn nàn về tivi 4K 620 USD của Xiaomi cũng xuất hiện trên diễn đàn riêng của nó.

Thậm chí điện thoại của Xiaomi cũng sai lệch. Dù Xiaomi dựa vào mạng lưới các nhà cung ứng, trong đó có cả đối tác Apple là Foxconn, sản phẩm của công ty chưa chứng tỏ được sự tin cậy như của các đối thủ khác. Một số người dùng Mi gặp vấn đề màn hình nứt vỡ. Mẫu Mi5 thường xuyên bị kêu ca vì nhiệt độ quá nóng, có lúc lên đến gần 50 độ C.

Theo Xiaomi, những lời phàn nàn này không phổ biến và đã điều tra tất cả. Song, nó gây ảnh hưởng không nhỏ. Clark, một công ty tư vấn Internet, gần đây khảo sát người dùng điện thoại tại Trung Quốc. Chỉ có 37% người dùng iPhone nói sẽ mua điện thoại Xiaomi khác, trong khi có tỉ lệ này với người dùng Apple là 74%.

Những thương tổn trong quá trình phát triển có thể được kiềm chế phần nào nếu doanh số smartphone tăng đột biến. Tuy nhiên, may mắn không xảy ra. Trước Mi Note, CEO Xiaomi tuyên bố mục tiêu bán 100 triệu máy trên toàn cầu vào năm 2015. Cuối cùng, theo IDC, số điện thoại Xiaomi bán ra chỉ đạt 71triệu máy. Quý đầu năm 2016, con số là 10,9 triệu, giảm 26% so với cùng kỳ năm 2015.

Những số liệu kể trên khiến giá trị 45 tỷ USD của Xiaomi có vẻ lung lay. Nếu Xiaomi đạt tỉ suất lợi nhuận 10% trên doanh thu 12,5 tỷ USD, nó sẽ được định giá cao hơn. Nhưng do giá bán gần sát với chi phí sản xuất để lôi kéo người dùng, tỉ lệ 5% còn được xem là rộng rãi. Nếu Xiaomi lên sàn chứng khoán, công ty gần tăng gấp 4 lần doanh thu mới có giá trị gần bằng Apple.

Trong trường hợp Xiaomi lên sàn, nguy cơ giá cổ phiếu rớt thảm hại rất có thể xảy ra. Cổ phiếu Apple đã giảm 12% từ tháng 4 khi hãng thừa nhận bị ảnh hưởng từ tốc độ bán smartphone chậm lại. Thực tế, hệ sinh thái công nghệ của Apple là thành công nhất thế giới, mang về doanh thu 6 tỷ USD mỗi quý, chiếm gần 12% tổng doanh số của Apple. Nhưng, dòng tiền đó lại bị ảnh hưởng mạnh mẽ từ doanh số thiết bị. Khi mới mua điện thoại, mọi người có xu hướng chi nhiều hơn cho ứng dụng và dịch vụ. Khi dùng được vài tháng, số tiền chi cho dịch vụ cũng giảm đi.

Hiện tại, Xiaomi vẫn là công ty tư nhân. Doanh số của hãng vẫn đủ mạnh để gọi được nhiều vốn hơn. Tuck Lye Koh, một người ủng hộ Xiaomi từ buổi đầu, cho biết ông và những người khác tự tin Xiaomi sẽ thống trị Internet of Things Trung Quốc. Họ nhìn nhận Xiaomi như một công ty Internet và một Ikea, nhà sản xuất hàng hóa giá rẻ chất lượng cao trong tương lai.

Còn theo Richard Ji của hãng đầu tư All-Stars, giá bán thấp đồng nghĩa với nền tảng người dùng tiềm năng của Xiaomi lớn hơn nhiều so với Apple. Trước những hoài nghi, ông Ji đáp: Hãy nhìn vào Tencent, gã khổng lồ Internet Trung Quốc từng bị các nhà đầu tư bỏ qua cho tới khi ra mắt WeChat và nay đã trở thành mạng xã hội phổ biến nhất đất nước, giúp Tencent tăng gấp 4 lần doanh thu kể từ năm 2011.

Ông Ji hình dung Xiaomi sẽ đi theo quỹ đạo tương tự nhưng vẫn chưa thành hiện thực. Doanh thu từ ứng dụng và game của Xiaomi đã trượt mục tiêu 1 tỷ USD năm 2015 và chỉ đạt 560 triệu USD. Không như Tencent và Apple, tăng trưởng hệ sinh thái của Xiaomi dựa vào các thiếtbị như nồi cơm điện, máy bay không người lái, hai thị trường cạnh tranh nghẹt thở và lợi nhuận thấp. Theo Neih Shah của hãng nghiên cứu Counterpoint, chúng đều chỉ có một mục đích sử dụng. “Nồi cơm điện chỉ dùng để nấu cơm. Chúng không tiêu thụ nội dung. Nó không giúp bạn có thêm doanh thu”.

Xiaomi có thể trưởng thành thành một công ty thành công ngay cả khi không đạt được những mong đợi của nhà đầu tư. Mi 5, smartphone vừa giới thiệu tại MWC 2016, có thể vực dậy doanh số di động trong khi giao dịch với Microsoft giúp thiết bị của hãng xâm nhập các thị trường ngoại quốc. Nhờ Ấn Độ và Brazil, doanh thu từ các thị trường ngoài Trung Quốc của Xiaomi đã đạt 9%, thành công hiếm hoi đối với một công ty Trung Quốc.

Theo Du Lam