Uber và Airbnb thay đổi thị trường lao động như thế nào?
Xu thế của lực lượng lao động thế giới đang dần chuyển sang loại hình lao động tạm thời, lao động thông qua các công ty cung cấp nguồn lao động hoặc là tự tạo công ăn việc làm hơn là làm việc cố định suốt một đời.
Khuôn mẫu nhân viên điển hình trong nền kinh tế tiên tiến là một người đàn ông đứng bên dây chuyền sản xuất hoặc một nhân viên văn phòng trong các tòa cao ốc.
Ngày nay vẫn có hàng triệu người giống như vậy trên khắp thế giới, trong đó có nhiều người là nữ giới. Tuy nhiên, thế giới công việc mới ít an toàn và nhiều thử thách hơn. Sự thay đổi diễn ra hàng ngày, cả về tiền lương lẫn điều kiện lao động. Việc làm sẽ theo hướng bán thời gian, tạm thời, làm tự do hoặc tự làm chủ hơn là tình trạng làm công ăn lương cố định như hiện nay. Có thể sẽ không có công việc nào nếu hiểu theo đúng cách nó từng được định nghĩa.
Hillary Clinton, ứng viên tổng thống Đảng Dân chủ, trong một bài phát biểu vận động tranh cử gần đây đã than thở về sự suy yếu của thỏa thuận lao động đã xây dựng lên nền kinh tế vĩ đại và một tầng lớp trung lưu mạnh nhất mà thế giới từng biết đến”. Theo thỏa thuận ấy, nếu bạn làm việc chăm chỉ trong phần việc của bạn thì bạn có cơ hội thăng tiến.
Tuy nhiên, theo quan sát của bà, với sự tăng trưởng của các công ty kinh doanh theo mạng như Uber và Airbnb đã tạo ra một nền kinh tế sôi động, mới mẻ cùng với tầng lớp lao động tự do, nhưng vấn đề về bảo vệ môi trường làm việc và viễn cảnh của một công việc tốt vẫn còn bỏ ngỏ.”
Công nghệ và hệ thống thương mại toàn cầu đã làm thay đổi việc làm trong ba thập kỷ qua và lực lượng lao động tự do là một phần trong đó. Nó đã tạo ra kẻ thắng, người thua bằng việc thuê ngoài lao động từ các nước phương Tây sang châu Á và châu Phi, bằng cách thay đổi các điều khoản làm việc. Rủi ro tài chính và rủi ro hợp đồng mà các công ty từng phải chịu đã được chuyển cho người lao động.
“Thời kỳ của những việc làm suốt đời cùng với những đảm bảo đi kèm với nó đã kết thúc. Thay vào đó là một nền kinh tế mới dựa trên những lao động tạm thời, các nhà cung cấp lao động tiềm năng (vendors) và các nhà thầu (contractors) – đơn vị cung cấp nguyên liệu, lao động, và các thiết bị lao động.” Nick Hanauer và David Rolf đã viết trên tạp chí Dân chủ số ra gần nhất, mặc dù các số liệu việc làm của Mỹ không phản ánh sự chuyển đổi này.
Tuy nhiên, nhiều người cũng tỏ ra rất thích thú truớc một thế giới mất an toàn và rủi ro như hiện nay. Theo báo cáo gần đây, những người tự tạo công ăn việc làm ở châu Âu và Mỹ yêu thích việc làm tự do của họ hơn là đi làm thuê. Giới doanh nhân thường thích tự tay xây dựng sự nghiệp kể cả khi họ chỉ có một khoản tiền nhỏ, như vậy, họ cảm thấy được nắm bắt quyền tự do và tự chủ khả năng trở nên giàu có.
Có rất nhiều tiềm năng trong thế giới công việc mới. Tập đoàn tư vấn tài chính toàn cầu McKinsey ước tính rằng, đến năm 2025 cái gọi là “nền tảng tài năng trực tuyến”, trong đó có các trang web việc làm như Monster.com và ứng dụng Uber có thể giúp GDP tăng thêm 2%, tương đương với cung cấp thêm 72 triệu lao động toàn thời gian.
Anh đã có thêm 1,4 triệu các doanh nghiệp siêu nhỏ, những công ty chỉ có từ 0 đến 9 nhân viên kể từ năm 2000. Freelancers Union, một nhóm các nhân viên tự do Mỹ ước lượng rằng 53 triệu người Mỹ hiện nay làm tự do, bao gồm 21 triệu các nhà thầu độc lập. Hàng triệu người tin rằng những ngày tươi đẹp của lao động tự do đang ở phía trước.
Đối với họ, công việc lý tưởng không phải là một công việc an toàn cả một đời mà là lập ra một công ty công nghệ, một loại hình doanh nghiệp nhỏ hấp dẫn được hỗ trợ bởi các nhà đầu tư thiên thần. Họ mơ được như Mark Zuckerberg của Facebook hay Larry Page và Sergey Brin của Google, chứ không phải là một giám đốc điều hành của công ty tài chính chuyên nghiệp hoặc một công ty đại chúng.
Tuy nhiên, xu hướng này cũng có những mặt trái. Từ năm 2009 đến 2014, thu nhập bình quân từ công việc tự lập tại Anh giảm 22%, mặc dù việc làm tự lập đóng góp 732.000 trong số 1,1 triệu việc làm mới được tạo ra trong giai đoạn này. Phần thưởng của các hình thức hợp đồng lao động mới cứ đổ dồn về cho thiểu số trong khi kẻ khác lại bị thua thiệt.
Thách thức cho các nhà làm luật là tìm ra một dạng hợp đồng lao động mới phù hợp với sự thay đổi trong lực lượng lao động. Các lợi ích như lương hưu và nghỉ ốm thường được áp dụng cho các công việc cố định cùng với tuổi thọ ngày càng tăng. Các lao động tự do cũng nên được hưởng chế độ như vậy.
