Bí mật giúp quốc gia nhỏ hơn cả Việt Nam này xuất khẩu vàng nhiều hơn lượng khai thác
Chúng ta đã biết "kim cương máu" rồi đến những "thỏi son máu", giờ đây còn có cả những "thỏi vàng máu" nữa.
Uganda là quốc gia Châu Phi chẳng có mấy mỏ vàng và năng suất khai thác của nước này cũng vô cùng tệ do trình độ công nghệ thấp. Trớ trêu thay, quốc gia nhỏ bé chỉ với 241.038 km2 này (nhỏ hơn cả Việt Nam với 331.210 km2) lại xuất khẩu lượng lớn vàng ra thế giới.
Số liệu chính thức cho thấy kim ngạch vàng xuất khẩu của Uganda đã tăng từ chưa đến 10 triệu USD cách đây 10 năm lên 514 triệu USD năm 2018. Đây cũng là năm mà xuất khẩu vàng chính thức vượt qua cà phê để trở thành nguồn thu ngoại tệ lớn nhất của Uganda.
Vậy tại sao 1 quốc gia chẳng giàu tài nguyên vàng cũng như trình độ khai khoáng kém lại xuất khẩu được nhiều vàng đến thế? Câu trả lời là Uganda khai thác vàng ở nơi khác.
Kim ngạch xuất khẩu vàng của Uganda (triệu USD)
Ngân hàng trung ương Uganda cho biết chỉ 10% lượng vàng xuất khẩu của nước này là khai thác trong nước, số còn lại đến từ những mỏ ở các nước Châu Phi khác. Mặc dù các quan chức Uganda nói rằng nguồn vàng từ nơi khác là hợp lệ nhưng các chuyên gia lại có ý kiến khác.
Theo các báo cáo điều tra, rất nhiều khu vực tại Châu Phi như miền Đông Congo nằm trong tình trạng vô chính phủ, dẫn đến hiện tượng khai thác vàng trái phép. Tại những khu vực này, các tổ chức quân sự tự trị sẽ thu 3% lệ phí từ những tổ chức khai thác trái phép. Khoảng 90% lượng vàng khai thác ở Congo hiện nay là trái phép và chúng được xuất khẩu hết sang Uganda hoặc Rwanda để bán sang các thị trường như Dubai.
Nghiên cứu của Tổ chức hợp tác và phát triển kinh tế (OECD) cho thấy tại các cửa khẩu sân bay Congo, cảnh sát thường xuyên lục soát được những thỏi vàng vận chuyển trái phép của hành khách trong những chuyến bay đi Dubai.
Năm 2014, Tổng thống Uganda Yoweri Museveni quyết định bỏ thuế nhập khẩu lẫn xuất khẩu vàng, qua đó thúc đẩy các nhà đầu tư Bỉ chi 15 triệu USD thành lập Hiệp hội vàng Châu Phi (AGR) tại đây để kinh doanh với thời hạn ít nhất 10 năm.
Kể từ đó đến nay, AGR đã xuất khẩu hơn 31 tấn vàng cho Dubai và Antwerp. Năm 2018, hãng Bullion Refinery cũng đánh hơi được lợi nhuận và nhảy vào thị trường Uganda.
Việc Uganda xuất khẩu vàng tăng đột biến cho thấy sự linh động của chính phủ trong việc thu hút giới đầu tư cũng như tận dụng tình hình để thúc đẩy kinh tế. Tuy nhiên phía Liên Hiệp Quốc lại cực lực phản đối hành động của Uganda khi gián tiếp thúc đẩy việc khai thác vàng trái phép tại nhiều mỏ ở Châu Phi, qua đó củng cố quyền lực cho những tổ chức quân sự tự trị, nhà độc tài tại các vùng đất. Đi kèm với đó là tệ nạn buôn người, nô lệ, ép buộc lao động, kích thích chiến tranh, bóc lột trẻ em…
Nghiên cứu của tổ chức IPIS từ Bỉ cho thấy ít nhất có khoảng 200.000 người làm việc tại các mỏ vàng trái phép của Congo và hầu hết chúng được bảo kê bởi những tổ chức quân sự.
Theo tổ chức Sentry của Mỹ, khoảng 300 triệu-600 triệu USD vàng đã bị khai thác và xuất khẩu trái phép khỏi Congo mỗi năm. Tệ hơn, các báo cáo điều tra cho thấy phần lớn vàng Uganda nhập đến từ những mỏ bị kiểm soát bởi những tổ chức quân sự tự trị. Người công nhân tại những mỏ này bị ép phải khai thác vàng và chỉ được trả 25 USD/gr, thấp hơn nhiều so với giá 60 USD/gr trên thị trường. Đó là chưa kể việc các công nhân phải trả thêm phí bảo hộ hàng tháng.
Bất chấp những khiếu nại từ cộng đồng thế giới, Uganda vẫn xuất khẩu vàng như thường. Cũng tương tự như "kim cương máu" bị khai thác trái phép, các tập đoàn kinh doanh vàng của Phương Tây cũng đang tận dụng sự hỗn loạn ở Châu Phi để làm giàu cho mình.
