3 CÁCH thay đổi thói quen xấu - Đơn giản nhưng hữu hiệu, ai cũng làm được!

Oh Mandino – Tác giả cuốn sách Người bán hàng vĩ đại nhất thế giới từng chia sẻ: "Điểm khác biệt lớn nhất giữa người thành đạt và kẻ thất bại nằm ở sự khác biệt trong thói quen của họ".

Người thành công thường có nhiều thói quen tốt. Thói quen tốt không chỉ giúp chúng ta giàu có về mặt vật chất mà còn là nền tảng của sự giàu có về sức khỏe và tinh thần. Chúng ta dễ dàng bắt gặp các thông điệp về sức khỏe như "Bạn hãy giảm cân", "Bạn hãy ngừng hút thuốc lá và giảm tiêu thụ đồ ngọt" hoặc "Hãy tập thể dục hàng ngày",…  để có sức khỏe tốt, vóc dáng đẹp hay cuộc sống vui vẻ, hạnh phúc. Đó là điều ai cũng mong muốn thực hiện. 

Tuy nhiên, dường như việc thay đổi những thói quen liên quan đến ăn uống, tập thể dục và trong công việc gặp khó khăn bởi chúng ta đã quá quen thuộc với nếp sống cũ. Trung bình phải mất 1000 lần thực hiện mới có thể thay đổi thành công một thói quen xấu bằng một thói quen tốt. Nhiều người trong chúng ta đã thất bại trước khi đạt được kết quả.

Vậy thói quen là gì? Liệu hiểu được cơ sở khoa học hình thành thói quen kể cả tốt hoặc xấu sẽ giúp chúng ta kiên trì hoàn thành mục tiêu của mình? 

Khi mới sinh ra, chúng ta chưa có bất kỳ thói quen nào, trừ những thói quen mang tính bản năng sinh tồn như khi đói sẽ khóc, khi có vật đưa vào miệng sẽ mút,… Trong quá trình lớn lên, thói quen kể cả tốt và xấu được hình thành dựa vào sự phát triển của suy nghĩ và hành động lặp đi lặp lại trong một thời gian dài. 

Sự hình thành của thói quen trải qua 3 giai đoạn

1. Yếu tố kích hoạt

Một thói quen có thể được kích hoạt bởi vị trí, thời gian trong ngày, mùi, vị, cảm xúc, hoạt động, thậm chí là những người xung quanh. Khi gặp những yếu tố này, nó sẽ khơi gợi nhu cầu thực hiện thói quen. 

Chẳng hạn, một người có thói quen dùng thuốc lá khi căng thẳng để giúp bản thân thư giãn. Mỗi lần gặp vấn đề căng thẳng, não bộ sẽ liên hệ ngay tới mùi vị của những điếu thuốc, tới cảm giác thư giãn sau khi hút điếu thuốc. Hoặc khi đói, chúng ta nhớ đến hương vị thơm ngon của chiếc bánh bởi cơ sở khoa học "đường chính là nguyên liệu duy nhất chuyển hóa thành năng lượng cho não hoạt động".  

2. Hành động

Khi các yếu tố kích hoạt là lúc hành động sẽ diễn ra. Hành động diễn ra lần một, lần hai và lặp đi lặp lại nhiều lần tạo thành chuỗi hành động. Lúc này, các tế bào thần kinh ở các vùng chức năng sẽ liên kết với nhau và hình thành lên cung phản xạ có điều kiện. Lâu ngày, chúng sẽ hình thành "con đường mòn" trên não bộ của chúng ta. 

3. Phần thưởng

Kết cục của hành động là điều chúng ta mong muốn, có thể ảnh hưởng tốt hoặc xấu tới sức khỏe. Chúng ta được thưởng thức hương vị thơm ngon của miếng bánh mặc dù hoàn toàn biết nó gây tăng lượng đường trong máu hoặc được giảm căng thẳng, mệt mỏi sau khi hút điếu thuốc mặc dù chúng ta biết được thuốc lá chẳng tốt cho sức khỏe.

Vòng lặp lại tiếp tục và chỉ cần có yếu tố kích hoạt, hành động sẽ diễn ra theo đúng quy trình. Như vậy, não bộ không cần tiêu tốn năng lượng và thời gian để suy nghĩ. Những thói quen xấu thường có sức hút rất lớn và khi thực hiện, cơ thể sẽ tiết ra hormon Dopamin – còn gọi là "hormon hạnh phúc" khiến con người cảm thấy thoải mái, thư giãn và hạnh phúc. 

Não thường ưu tiên những hoạt động không tốn nhiều năng lượng, có tính giải trí cao mà mang lại "phần thưởng" thấy rõ. Ngược lại, những thói quen có lợi như tập thể dục, giảm ăn đồ ngọt,… thường mất nhiều thời gian và "phần thưởng" không phải lúc nào cũng nhìn thấy. 

Làm thế nào để thay đổi thói quen xấu theo hướng có lợi? 

Để thay đổi một thói quen hãy dựa vào việc thay đổi quá trình hình thành cùng với một tinh thần quyết tâm cao. 

1. Hãy nghĩ về "phần thưởng"

Não bộ ưu tiên xác lập hành động dựa vào "phần thưởng", tức là kết quả của thói quen và cảm giác khi thay đổi được thói quen. Hãy tìm những "phần thưởng" có đủ "sức nặng" để bắt đầu thay đổi thói quen xấu. 

Chẳng hạn, những người hút thuốc lá nhiều năm thường rất khó bỏ, họ biết nó có hại cho sức khỏe nhưng vẫn khó từ bỏ thói quen này. Hãy đưa họ tới bệnh viện để tận mắt chứng kiến những người bị bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính do hút thuốc nhiều năm, đang phải ngồi thở nhọc nhằn với những cơn khó thở rít lên từng cơn và phần đời còn lại hoàn toàn phụ thuộc vào máy móc, bình xịt thuốc. 

Hoặc những người béo phì muốn giảm cân mà chưa tìm được động lực, hãy đưa họ tới khoa cơ xương khớp, gặp những người béo phì, đang phải ngồi trên giường để vệ sinh, không đi lại được do thoái hóa khớp, đau xương và thời gian sống cùng con cái không còn nhiều. 

Hay những cô gái vì muốn bản thân mặc vừa chiếc váy cưới để chồng, gia đình và bạn bè hai bên thấy mình xinh đẹp trong ngày trọng đại sẽ có quyết tâm giảm cân cao. 

Do vậy, "phần thưởng" dù tốt hay xấu, nhưng đủ "sức nặng" sẽ giúp chúng ta có động lực để bắt đầu thay đổi. 

2. Thay đổi yếu tố kích hoạt

Chẳng hạn nếu bạn có thói quen đói là sẽ ăn bánh ngọt thì hãy tự chuẩn bị những đồ ăn khác (hoa quả, nước lọc,…) vào thời điểm thường đói. Hay những người hút thuốc lá, khi căng thẳng, hãy nghĩ đến việc khác như đi bộ ngoài trời sẽ cảm thấy thoải mái hay tán ngẫu cùng bạn bè sẽ vui vẻ hơn. 

3. Thay đổi hành động

Suy nghĩ dù tích cực đến đâu vẫn phải thể hiện kết quả bằng hành động. Hãy lập một kế hoạch khả thi, từng bước có thể dễ dàng thực hiện được và kiên trì theo một lộ trình thời gian cụ thể. Tốt hơn, hãy có một người bạn đồng hành sẽ giúp cho cơ hội thay đổi thói quen thành công hơn. 

Chúng ta không thể lập tức giảm cân, lập tức có vóc dáng đẹp hay lập tức từ bỏ một thói quen nào đó. Bởi suy cho cùng, mục tiêu vẫn là lkhiến bản thân có cuộc sống thoải mái, vui vẻ hơn. Chẳng hạn khi tập thể dục, hãy lựa chọn môn tập bạn yêu thích, tập vào thời điểm bạn yêu thích, tập cùng những người bạn yêu thích với thời gian phù hợp. Khi đó, cơ thể sẽ tiết ra "hormon hạnh phúc" và giúp vòng hành động được lặp lại. Vậy là chúng ta sẽ thành công tạo lập được thói quen tốt.  

Tạo lập thói quen tốt, hạn chế thói quen xấu cho sức khỏe là cách tốt nhất để phòng ngừa bệnh tật, bởi phòng bệnh hơn chữa bệnh.

Theo BS Phạm Hằng