Lợi và hại của mô hình “Mua trước trả sau” với nền kinh tế và người tiêu dùng Việt Nam
“Mua trước trả sau” có tác động tích cực lên nền kinh tế, như: thúc đẩy tiêu dùng, đẩy mạnh phát triển thanh toán kỹ thuật số, tăng nguồn thu từ thuế, gia tăng hoạt động đầu tư. Ngược lại, do mức độ hiểu biết về tài chính cá nhân vẫn còn hạn chế, nhiều người tiêu dùng Việt Nam đã chịu vài tác động tiêu cực từ mô hình này: gánh nặng nợ nần ngày càng tăng, chi tiêu không kiểm soát…
Thị trường “Mua trước trả sau - Buy now, Pay later” (BNPL) của Việt Nam đang trải qua giai đoạn tăng trưởng sớm. Mô hình cho vay tiêu dùng ngắn hạn thương mại điện tử mới này đang nhanh chóng phát triển do xu hướng số hóa toàn cầu và khu vực được thúc đẩy bởi đại dịch Covid-19.
Theo ước tính của Research & Markets, lượng hàng hóa bán ra bằng BNPL tại Việt Nam năm 2021 đạt 1,2 tỷ USD (8,8% tổng quy mô thị trường thương mại điện tử), hợp nhất ở mức 2,1 tỷ USD (12,8%) vào năm 2022. Con số này xấp xỉ 0,5% về quy mô tăng trưởng GDP dự kiến của Việt Nam do Ngân hàng Thế giới đưa ra vào năm 2022 (so với 0,3% vào năm 2021).
Theo đó, các chuyên gia tài chính của Tập đoàn Robocash đã đưa ra một số nhận định về tiềm năng phát triển của BNPL cũng như các tác động của mô hình này lên thị trường Việt Nam.
Tác động tích cực lên nền kinh tế
Thúc đẩy tiêu thụ: Bản chất của các dịch vụ BNPL nằm ở sự chia nhỏ các khoản thanh toán cho sản phẩm, điều này thúc giục người dùng mua hàng thường xuyên hơn. Từ lý thuyết kinh tế của Keynes, tổng sản lượng (GDP) phụ thuộc trực tiếp vào quy mô tiêu dùng, bản thân nó là một thành phần của GDP. Do đó, mức tiêu thụ càng cao, GDP của đất nước càng cao.
Đẩy mạnh phát triển thanh toán kỹ thuật số: do mức tiêu thụ hàng hóa ngày càng tăng, khối lượng mua hàng trực tuyến cũng tăng lên, điều này có tác động tích cực đến các nhà cung cấp hệ thống thanh toán và kết quả tài chính của họ.
Tăng nguồn thu từ thuế: Sự gia tăng tiêu thụ kích thích khối lượng sản xuất và bán hàng. Điều này dẫn đến tăng doanh thu cho các công ty, do đó, sẽ nộp thuế nhiều hơn cho nhà nước.
Gia tăng hoạt động đầu tư: Nhu cầu ngày càng tăng đối với các phương thức “mua trước trả sau” làm tăng sự chú ý đến các công ty cung cấp dịch vụ thanh toán chia nhỏ. Họ tận dụng vị thế này để thu hút đầu tư trong và ngoài nước. Ví dụ: vào ngày 18/10/2022, một startup về BNPL tại Việt Nam, đã huy động được 5 triệu đô la từ Trihill Capital và ThinkZone Ventures như một phần của vòng gọi vốn Series A.
MoMo dù không phải là người tiên phong nhưng đang hoạt động rất tích cực ở thị trường này.
Tác động của “Mua trước trả sau” lên người tiêu dùng
Gánh nặng nợ nần của người dân ngày càng tăng: Tất cả những lợi thế của BNPL có tác động tích cực cho toàn bộ nền kinh tế. Tuy nhiên, không thể phủ nhận sự gia tăng nhu cầu về BNPL làm tăng gánh nặng nợ của người dân.
Thị trường BNPL ở Việt Nam còn tương đối non trẻ, do đó chính phủ vẫn cố gắng hợp tác với các thị trường có kinh nghiệm hơn trong phân khúc này (như Singapore và Úc) để áp dụng kinh nghiệm quản lý của họ và đạt được sự cân bằng giữa việc cho phép các công ty hoạt động đồng thời giữ chân người tiêu dùng và nợ ở mức có thể kiểm soát được.
Úc đã bắt đầu yêu cầu các thành viên của Hiệp hội Công nghiệp Tài chính Úc áp đặt các hạn chế đối với số tiền thanh toán quá hạn, hay hiệp hội các nhà công nghệ vật lý Singapore đã thành lập nhóm công tác BNPL và phát triển bộ quy tắc ứng xử cho các nhà cung cấp BNPL, được ra mắt vào tháng 10/2022.
Chi tiêu không kiểm soát: Việc có thể sở hữu hàng hóa hoặc sử dụng dịch vụ ngay lập tức khuyến khích mọi người tiêu tiền. Việc khó dự đoán sản phẩm có thể có giá bao nhiêu vào ngày mai hoặc trong một tháng làm dấy lên lo ngại rằng giá có thể tăng vọt trong tương lai và thúc đẩy người tiêu dùng đưa ra quyết định bốc đồng về việc mua hàng của họ.
Để ngăn chặn hậu quả như vậy, Chính phủ Việt Nam, cùng với các công ty tư nhân và một số trường đại học, đã cố gắng trong nhiều năm liên tiếp để nâng cao mức độ hiểu biết về tài chính, góp phần cải thiện tình hình tài chính của người dân Việt Nam.
Năm 2020, “Ban chỉ đạo quốc gia về tài chính toàn diện” được thành lập giúp Thủ tướng Chính phủ đưa ra các khuyến nghị và điều phối hoạt động của các bộ, ban, ngành, địa phương nhằm thực hiện Mục tiêu quốc gia triển khai chiến lược Mở rộng Tiếp cận Dịch vụ Tài chính.
BNPL có thật sự cần thiết hay không?
Như đã đề cập bên trên, mô hình BNPL có tác động tích cực đến nền kinh tế của đất nước bằng cách kích thích tiêu dùng và tăng trưởng số hóa.
Thách thức lớn nhất với BNPL tại Việt Nam hiện nay là phổ cập hiểu biết về tài chính để ngăn chặn một người tiêu xài hoang phí. Khi vấn đề về hiểu biết tài chính được đảm bảo, BNPL trở thành một mô hình có ích, cho người tiêu dùng cơ hội mua và sử dụng các sản phẩm, dịch vụ thiết yếu nhanh nhất có thể. Với BNPL, người tiêu dùng sẽ không phải gánh các nghĩa vụ đối với thị trường trong khi vẫn tích lũy tiền tiết kiệm và tiếp cận được với các sản phẩm cần thiết.
