Khi chiếc xe hơi nguy hiểm nhất thế giới lại trở thành dòng taxi phổ biến ở Mexico
Xalapa, thủ phủ bang Veracruz ở Mexico, có số lượng taxi ngang với thành phố NewYork trong khi dân số chỉ bằng một phần 10. Và hầu hết chúng đều là những chiếc Nissan Tsuru nguy hiểm khét tiếng.
Roberto Villanueva nhìn chằm chằm vào gương chiếu hậu của chiếc taxi mình đang lái, khi anh rẽ vào một con đường phụ hướng về Macuiltépetl, một khu bảo tồn sinh thái trên một ngọn núi ở trung tâm Xalapa. Anh đã lái taxi ở đây, thành phố thủ phủ bang Veracruz, Mexico, trong 35 năm, và ghi nhớ được hầu hết các tuyến đường trong thành phố.
“Bộ nhớ của tôi chắc là có cơ bắp luôn rồi”, anh đùa.
Đó không phải là một thành tích nhỏ ở Xalapa, một thành phố rộng lớn, nhiều đồi núi với khoảng 750.000 người. Đường phố của Xalapa đã được phát triển từ cách đây hàng thế kỷ, trước khi có ô tô và đầy những ngã rẽ đột ngột, những lần đổi tên đường không thể đoán trước và những ngã tư chín chiều. Các tài xế taxi là những người hướng dẫn chuyên nghiệp trong mê cung đô thị này, cung cấp dịch vụ kết nối giao thông công cộng và cá nhân. Khi đi qua một bệnh viện, Villanueva nói rằng anh thường xuyên đưa mọi người đến đó. Vì ở Xalapa, gọi taxi thường nhanh hơn nhiều so với gọi xe cấp cứu.
Tài xế taxi là công việc rất quan trọng đối với người dân thành phố này, nhưng những thách thức của công việc này có thể gây ra nhiều cản trở, đơn giản nhất như việc điều hướng giữa các con phố phức tạp của nó. Sau đó, nền kinh tế, đại dịch đang diễn ra và những ý tưởng bất chợt của các chính trị gia địa phương tiếp tục tạo ra hàng loạt trở ngại cho các tài xế. Và họ đã vượt qua tất cả những điều này, từ phía sau tay lái của chiếc Nissan Tsuru, loại xe chủ yếu được chọn làm taxi ở Mexico và cũng là một trong những chiếc xe hơi nguy hiểm nhất từng được sản xuất.
Chiếc Tsuru của Villanueva dừng lại ở lối vào Công viên sinh thái Macuiltépetl. Hành khách của anh sẽ đưa những đồng xu qua một khe hở trên một tấm nhựa - một hàng rào chống vi rút tạm thời - và anh sẽ đếm chúng trước khi đáp lại bằng một cái gật đầu nhanh qua vai. Sau đó, anh sẽ đi theo đuôi một chiếc taxi Tsuru khác vào góc ngoặt và khuất tầm nhìn, trong hành trình tìm kiếm hành khách tiếp theo.
Trong khi đó, hàng trăm chiếc taxi đang tập trung xung quanh một vòng xoay giao thông ở phía tây nam của Xalapa. Địa điểm này, được gọi là Los Sauces, là một trong những trung tâm trung chuyển chính của khu vực. Vòng xuyến và các con phố liền kề có các trạm dừng xe buýt, cửa hàng nhỏ và quán ăn, giúp người lái xe có cơ hội thưởng thức nhanh món picaditas (bánh ngô sốt, đặc sản ở bang Vieracruz) trong khi chờ có khách. Họ sẽ đưa hành khách đến bất cứ nơi nào cần, cho dù đó là một nơi khác trong thành phố, một thị trấn miền núi xa xôi hay thậm chí là một tiểu bang hoàn toàn khác.
Việc ngày càng sẵn sàng thực hiện những chuyến đi dài hơn đã phản ánh công việc lái taxi đang thay đổi như thế nào. Những người lái xe kỳ cựu của Xalapa vẫn nhớ khi nghề này có thể hỗ trợ nuôi sống cả một gia đình và khiến người lái xe có thể nghỉ hưu. Vì số lượng giấy phép taxi có hạn, có nghĩa là khi một tài xế rời khỏi nghề, họ có thể kiếm được một khoản tiền kếch xù khi nhượng quyền của mình cho thế hệ tiếp theo. Nhưng những ngày huy hoàng của việc lái một chiếc taxi đã không còn nữa. Lorena López, một nhà xã hội học làm việc cho chính phủ Mexico, người đã nghiên cứu sâu về nghề lái xe taxi ở bang Veracruz, cho biết mọi thứ đã kết thúc với cuộc bầu cử năm 2004 khi cựu thống đốc bang Fidel Herrera Beltrán lên nắm quyền.
Về cơ bản, chính quyền Beltrán đã tư nhân hóa quy trình cấp giấy phép taxi bằng cách cho phép nhiều doanh nghiệp bán giấy phép taxi cho công chúng với chi phí thấp hơn mức chính thức của chính phủ. Đây là một động thái mà chính quyền cho biết sẽ cung cấp thêm việc làm và kích thích nền kinh tế. Kết quả là thị trường quá bão hòa. Theo một báo cáo của chính phủ, tổng số taxi ở bang Veracruz đã tăng từ 17.000 lên 75.000 trong 20 năm. Con số đó chỉ tăng kể từ khi báo cáo được công bố, nhờ các yếu tố như giá ưu đãi rẻ hơn để đáp ứng sự cạnh tranh từ Uber và các dịch vụ vận tải dựa trên ứng dụng khác, ông López nói. Ngày nay, Xalapa và các thị trấn xung quanh có số lượng xe taxi nhiều như thành phố New York - trong khi dân số chưa bằng một phần mười.
Phần lớn số tiền ít ỏi mà các tài xế taxi kiếm được đều bị ngốn bởi các khoản chi tiêu hàng ngày. Giá vé do chính quyền khu vực quy định, nhưng lại không được cập nhật thường xuyên, hầu hết dưới 100 peso (tương đương 5 USD). Giá xăng thì đang tiếp tục leo lên trên 4 USD mỗi gallon (khoảng 3,7 lít), và hầu hết các tài xế taxi đều thuộc về nghiệp đoàn, nơi sẽ đòi hỏi 10 tới 15 USD mỗi ngày chỉ để sử dụng một chiếc xe, cộng với phí thành viên. Với số lượng lớn tài xế chạy trong thành phố, “đôi khi sẽ tốn ít tiền hơn nếu chỉ ở nhà và không đi làm”, một tài xế tên Arturo nói.
Nhưng đối với hầu hết các tài xế, không làm việc không phải là một lựa chọn và họ sẽ phải đi trên đường 16 tiếng một ngày, 7 ngày một tuần. Ăn khi đang di chuyển, không đi vệ sinh, và hầu như không ngủ có nghĩa là nhiều người lái xe bị cao huyết áp và các vấn đề về tim và thận, theo ông López. Các mối nguy hiểm nghề nghiệp khác bao gồm trộm cắp và thậm chí là cướp xe, những rủi ro tiêu chuẩn đối với tài xế taxi trên khắp thế giới. Và vượt trên tất cả những thách thức này, chính bản thân chiếc Tsuru cũng thể hiện mối nguy hiểm độc đáo của riêng nó.
Tsuru ("cần cẩu" trong tiếng Nhật) là một chiếc sedan bốn cửa nhỏ được giới thiệu đến Mexico vào năm 1984 và về cơ bản đã không thay đổi gì kể từ năm 1991. Nó được thiết kế không có cản xe bảo vệ xung quanh, không túi khí, không hệ thống chống bó cứng phanh hoặc kiểm soát ổn định. Đây là một sự lựa chọn có chủ ý, trong một nỗ lực rõ ràng để giữ chi phí bán ra thấp, từ đó mang tới một tỷ lệ phần trăm dân số được tiếp cận với ô tô cao hơn.
“Tsuru có rẻ không? Có. Đáng tin cậy? Có. An toàn? Chắc chắn là không”, người lái xe tên Oscar Ortega chia sẻ với một nụ cười nghiệt ngã. Anh vỗ vào bảng điều khiển trên chiếc Tsuru của mình, để tỏ lòng biết ơn hoặc đơn giản chỉ là một hình thức cầu nguyện, khi tăng tốc trên một đoạn xa lộ đông đúc uốn quanh Xalapa.
Độ tin cậy và dễ sửa chữa của mẫu xe này cũng đã giúp Tsuru vượt qua Volkswagen Beetle để trở thành phương tiện được lựa chọn làm taxi ở Mexico vào giữa những năm 1990. Hơn 2,4 triệu chiếc Tsuru đã được bán trong suốt thời gian tồn tại của nó.
Nhưng vào năm 2016, một video thử nghiệm va chạm cho thấy một chiếc Tsuru 2015 đối đầu với một chiếc Nissan Versa 2016. Chiếc Tsuru nổ tung một cách dữ dội đến mức người xem cảm thấy tiếc cho hình nộm thử nghiệm va chạm bên trong. Chương trình Đánh giá Xe mới Latinh (LNCAP), nhóm vận động cho người tiêu dùng đã tiến hành vụ tai nạn, đã trao xếp hạng an toàn 0 sao cho Tsuru. Họ cũng cung cấp dữ liệu cho thấy hơn 4.100 người đã chết trong các vụ tai nạn liên quan tới xe Tsuru ở Mexico từ năm 2012 đến năm 2017.
Dẫu vậy, tầm quan trọng của ngành công nghiệp ô tô đối với nền kinh tế Mexico trong lịch sử đã khiến các nhà lập pháp phản đối việc yêu cầu đưa ra các tiêu chuẩn an toàn nghiêm ngặt hơn khi đó. Nhưng theo Alejandro Furas, tổng thư ký của LNCAP, ông cảm thấy cảnh quay thử nghiệm va chạm đáng kinh ngạc đó đã giúp thúc đẩy các cuộc trò chuyện tiến về phía trước. Bởi cùng ngày mà LNCAP thông báo sẽ thử nghiệm va chạm với Tsuru, Nissan cho biết mẫu xe khét tiếng này sẽ ngừng hoạt động vào tháng 5 năm 2017. Ông Furas cho biết điều này đã quá trễ, đặc biệt là khi xem xét đang có bao nhiêu taxi trên đường phố và đường cao tốc của Mexico là Tsuru.
“Các tài xế phải chịu áp lực vì họ phải mang thức ăn về cho gia đình", Furas nói. “Lái xe taxi là một công việc, và có một nơi làm việc an toàn phải là một phần quan trọng của nó.”
Cũng trong khoảng thời gian đó, bang Veracruz ra lệnh không cho xe taxi nào có tuổi đời hơn 10 năm được vận hành. Nissan Tsuru, được sản xuất lần cuối vào năm 2017, về mặt kỹ thuật sẽ là bất hợp pháp để sử dụng làm taxi vào năm 2027.
Việc nghỉ hưu của dòng xe Tsuru có nghĩa là một chương mới trong lịch sử của các tài xế taxi của Xalapa sẽ sang trang. Hy vọng rằng, sự thay đổi này sẽ đồng nghĩa với việc có ít tài xế và hành khách bị thương hoặc thiệt mạng hơn. Nhưng, việc nâng cấp lên một phương tiện an toàn hơn sẽ là rào cản tài chính đối với nhiều người. Tuy vậy, nó có thể khiến người dân quay lưng lại với nghề, khiến giảm số lượng tài xế, khôi phục lại sự cân bằng giữa cung và cầu.
Mauro Hernández Rodríguez, thợ máy ở thành phố Xalapeño, có cửa hàng trên đường Calle Lázaro Cárdenas. Ông đánh giá từng chiếc xe khi nó đi qua, bao gồm một vài chiếc Nissan Marches và Chevy Spark, vốn đã nổi lên như thế hệ taxi tiếp theo của thành phố. Nhưng Hernández Rodríguez chế giễu những mẫu xe này đắt tiền nhưng lại không hề ấn tượng như chúng đáng có.
“Tsuru là một con ngựa thồ", ông nói. "Những chiếc xe khác chỉ hoạt động tốt nhất khi chúng đang xuống dốc!"
Hầu hết các phương tiện đi ngang qua cửa hàng của Hernández Rodríguez đều là xe Tsuru, bao gồm một nửa là taxi. Và điểm nhấn cho các ca-bin xe hơi ở Xalapa là hầu hết chúng đều mang một số nét phong cách cá nhân để làm cho việc lái xe của tài xế giống như đang ở nhà.
Trên khắp thành phố này, những người lái xe gắn thêm đèn nháy, ảnh gia đình hoặc các bức tượng nhỏ của các vị thánh. Một vài tài xế thậm chí độ cả tay lái Batmobile cho phương tiện của mình. Việc cá nhân hóa nói lên sự yêu thích của người lái xe đối với Tsuru, cũng như đối với chính công việc của họ.
Villanueva và những người lái xe khác thường nói về cảm giác tự do mà nghề nghiệp của họ mang lại, đặc biệt là những ngày trời tắt nắng, cửa sổ có thể hạ xuống và lượng khách ổn định. Những chiếc taxi Tsuru, giống như những người lái xe của họ, sẽ không sớm đi đâu cả, ngoại trừ việc rong ruổi trên những chuyến hành trình thông thường của họ khắp thành phố.
