Bên trong chiếc kính viễn vọng lớn nhất thế giới ở Trung Quốc và khát vọng tìm kiếm sự sống ngoài hành tinh
"Nền văn minh của chúng ta mới chỉ tiến hóa được hàng chục nghìn năm. Các nền văn minh khác có thể đã có hàng tỷ năm để tiến hóa."
Chiếc đĩa rộng 500 mét có tên FAST này đã giúp cho một khu vực nông thôn nghèo khó bỗng dưng trở thành trung tâm trong công cuộc tìm kiếm sự sống ngoài Trái đất của Trung Quốc. Nhưng liệu kính viễn vọng khổng lồ này có thể thực sự bắt được tín hiệu từ người ngoài hành tinh hay không?
"Trông nó thật là vĩ đại. Tôi chưa từng nhìn thấy một cái chảo sắt nào lớn như thế," ông Fu, một nhân viên 60 tuổi tại một công ty cung cấp quân lương đã nói, lúc này đang đứng tại một đài quan sát bằng gỗ để ngắm nhìn Kính viễn vọng hình cầu với khẩu độ 500 mét, gọi tắt là FAST, tại trung tâm của tỉnh Quý Châu, thuộc phía Tây Nam khu vực nông thôn Trung Quốc.
"Nó thực sự giống như những gì người ta vẫn nói," ông cho biết thêm, trong khi những hạt mưa đang lất phất trên cặp kính.
Khách du lịch đang tham quan Kính viễn vọng hình cầu với khẩu độ 500 mét, gọi tắt là FAST
Ông Fu là một trong số khoảng 50 những vị khách du lịch đang cầm ô quan sát Kính viễn vọng FAST vào một ngày tháng Năm vừa rồi. Chiếc đĩa này được thiết kế để phục vụ thăm dò và vẽ bản đồ không gian, đồng thời để lắng nghe những tín hiệu từ sự sống ngoài Trái đất, bởi tham vọng khám phá không gian của Trung Quốc thời gian gần đây đang ngày một lớn dần.
"Tôi cũng muốn hỏi những người ngoài Trái đất rằng hành tinh của họ ra sao," ông Fu chia sẻ, trong khi đưa tay lên để lau mắt kính của mình để tiện quan sát. "Nhưng tôi cũng không thể tưởng tượng được rằng trông họ sẽ thế nào."
Gần đó, Liu Qingwen, một cậu bé 10 tuổi đến từ Quế Dương, trung tâm của Quý Châu, thì có vẻ như không thích thú cho lắm nếu phải gặp những người bạn từ những thiên hà khác. "Cháu không thích nói chuyện với người ngoài hành tinh đâu," Liu nói một cách ngượng nghịu. "Họ là một mối đe dọa với con người."
Theo các số liệu của bảo tàng thiên văn, miếng sắt cuối cùng đã được lắp đặt vào FAST hồi đầu tháng Bảy 2016, qua đó kết thúc quá trình xây dựng (mặc dù việc thi công chỉ được công bố chính thức là hoàn thành vào tháng Chín). Kính viễn vọng vô tuyến này vẫn còn cần một vài năm nữa trước khi có thể đi vào hoạt động bình thường, nhưng kích thước của cả công trình khổng lồ này đã thu hút được sự chú ý của rất nhiều người ở khắp nơi trên thế giới. Với độ rộng 500 mét, đây là kính viễn vọng vô tuyến lớn nhất thế giới, lớn hơn rất nhiều so với chiếc lớn nhất trước đây: Đài quan sát Arecibo rộng 305 mét, thuộc về nước Mỹ và được đặt tại Puerto Rico.
FAST là một công trình thú vị. Người ta đã mất khoảng 5 năm để xây dựng nó với tổng chi phí lên đến con số 180 triệu USD, mặc dù cũng đã có những nguồn tin cho rằng con số thực sự của kính viễn vọng này còn lớn hơn rất nhiều. Trên đường đi tới đó, bạn sẽ gặp rất nhiều những người nông dân cùng đàn gia súc của họ qua những con đường huyện Bình Đường, một khu vực nông thông nghèo khó ở Quý Châu, với cây cối và cỏ dại phủ kín những đồi xanh. Đường băng sân bay ở đó cũng là một dịch vụ mới mở của công trình kính viễn vọng này, với hai bên là các trạm xăng theo chủ đề tàu bay đang được xây dựng, cùng các trung tâm du lịch khác.
Không cho phép bất kỳ thiết bị điện tử nào đến gần chiếc đĩa trong bán kính 5 kilomét. Các thiết bị như đồng hồ, điện thoại, máy ảnh kỹ thuật số, v..v..) sẽ được cất giữ trong các ngăn tủ này.
Trong khi đó, có khoảng 9.000 người dân địa phương đã phải giải tỏa khi người ta giải phóng các khu vực xung quanh FAST để ngăn mọi sự can thiệp từ bên ngoài của các thiết bị kỹ thuật số. Tất cả những khách đến thăm đều phải được kiểm tra xem có sở hữu trang thiết bị kỹ thuật số trên người hay không trước khi được đi vào khu vực của FAST, nơi được lựa chọn nhờ lượng dân cư thấp và địa hình núi đồi nơi đó. Khá giống với các khu vực thiên văn siêu nhạy cảm khác như Kính viễn vọng Green Bank ở Tây Virginia, nơi tất cả các loại thiết bị điện thoại di động và radio bị cấm hoàn toàn.
Một nhân viên tạp vụ làm việc gần phòng bán vé ở FAST đã nói rằng thái độ của những người dân địa phương đối với việc thúc ép giải tỏa thường có sự chênh lệch giữa các thế hệ. Rất nhiều những người dân địa phương trẻ tuổi sẵn lòng mời chào những cơ hội nghề nghiệp mà chiếc đĩa này đã đem đến, theo lời của người quét dọn, trong khi đó thì những người già hơn thì lại hay kêu than khi phải mất đi những ngôi nhà cha truyền con nối của họ.
Người nông dân dắt gia súc trên những con đường thuộc huyện Bình Đường, một khu vực nông thân nghèo nàn ở Quý Châu.
Tuy vậy, trên cả đất nước Trung Quốc, thì tham vọng tìm kiếm sự sống ngoài Trái đất của FAST đã tạo ra những làn sóng tích cực và hào hứng. Đồng thời được góp sức bởi một bảo tàng thiên văn lớn gần đó, với những bức tượng người ngoài hành tinh kỳ dị với cái đầu hình củ hành. "Người ngoài hành tinh có lẽ đã nỗ lực liên lạc với chúng ta đến hàng chục năm rồi, nhưng chúng ta đã không nghe thấy họ," cùng những lời tương tự như vậy xung quanh những quầy trưng bày ở bảo tàng.
Nhưng khi FAST đã hoàn toàn được đi vào hoạt động, thì có bao nhiêu khả năng nó sẽ thu nhận được những tín hiệu của người ngoài hành tinh?
Cha đẻ của chiếc đĩa, Nan Rendong, giám đốc khoa học của FAST, không hề tỏ ra ngại ngùng khi kể về tham vọng với kiệt tác của mình. "Bởi đây là chiếc kính viễn vọng khẩu độ đơn lớn nhất thế giới đặt tại một khu vực gần như hoàn toàn không bị nhiễu sóng vô tuyến, tầm ảnh hưởng khoa học của nó đối với thiên văn học sẽ là cực kỳ lớn, và nó thực sự sẽ giúp làm nên một cuộc cách mạng trong các ngành khác của khoa học tự nhiên," ông đã nói với báo chí Trung Quốc vào năm 2016.
Các chuyên gia nhìn chung đều công nhận rằng Nan hoàn toàn có cơ sở để tuyên bố như vậy. Những người xây dựng nên chiếc đĩa này đã đặt mục tiêu phát hiện ra được ít nhất 1.000 sao xung mới; việc nghiên cứu những ngôi sao xoay vòng này có thể giúp chúng ta hiểu thêm được về các ngoại hành tinh (những hành tinh nằm ngoài hệ Mặt trời), khoảng cách trong không gian, và những thiên thể như lỗ đen, cùng với những hiện tượng vũ trụ khác. Nếu thành công, nó sẽ thêm được một "mẻ" lớn vào danh sách 2.500 sao xung đã được tìm thấy cho đến nay.
"Mỗi khi có một sự tăng trưởng trong số lượng những ngôi sao xung đã được tìm thấy, thì chúng ta lại phát hiện ra những hiện tượng kỳ lạ hơn," Dick Manchester, một nhà thiên văn học vô tuyến tại Tổ chức Nghiên cứu Khoa học và Công nghiệp đã nói với Motherboard. "Mục tiêu tìm ra thêm 1.000 ngôi sao xung mới là một mục tiêu rất thực tế. Nếu tăng gấp đôi được số lượng sao xung, chúng ta sẽ tìm ra thêm được rất nhiều những vật thể khó ngờ."
Manchester bảo rằng việc phát hiện ra một ngôi sao xung bay xung quanh một lỗ đen sẽ mang một ý nghĩa vô cùng to lớn, qua đó cho phép chúng ta có một cái nhìn sâu sắc hơn về những thiên thể bí ẩn của vũ trụ này. Việc theo dõi các ngôi sao xung cũng có thể giúp chúng ta xác định sự tồn tại cũng như giải thích được bản chất của vật chất tối, loại vật chất không thể được quan sát mà rất nhiều các nhà khoa học đều cho rằng chúng là yếu tố lớn cấu thành nên cả vũ trụ, mà hiện tại chúng ta vẫn chưa thể xác nhận được. FAST cũng sẽ giúp chúng ta theo dõi sóng hấp dẫn, những "gợn sóng" trong không thời gian được tạo ra bởi những vật thể gia tốc khổng lồ. Chiếc đĩa này cũng sẽ quét qua bầu trời để phát hiện các chớp sóng vô tuyến, là những mạch vô tuyến ngắn không rõ xuất xứ mà đến nay các nhà thiên văn học vẫn phải đau đầu vì chúng.
Nhưng nếu nói về những khả năng của FAST, thì rất nhiều người đã rất lạc quan về tiềm năng thu nhận được những tín hiệu từ người ngoài hành tinh của nó. Peng Bo, giám đốc Trạm Quan sát Thiên văn Quốc gia Trung Quốc, đã tuyên bố rằng "Khả năng phát hiện nền văn minh ngoài Trái đất của FAST sẽ mạnh hơn gấp năm đến mười lần so với các trang thiết bị hiện tại, bởi nó có thể nhìn tới được những hành tinh xa xôi hơn và tăm tối hơn."
Douglas Vakoch, chủ tịch METI International, một tổ chức đang cố gắng tìm cách liên lạc được với sự sống ngoài Trái đất, đã nói với Motherboard rằng nỗ lực của FAST trong ngành này sẽ không chỉ bị giới hạn với mỗi những tín hiệu vô tuyến như kiểu "Này, chào bạn!" từ những người sao Hỏa. Mà chiếc đĩa này sẽ còn giúp ích cho việc vẽ bản đồ phân phát hydrogen xuyên sốt qua cả dải Ngân hà và các thiên hà khác gần đó, và hiện tượng hydrogen chuyển đổi trạng thái sẽ là dấu hiệu cho thấy những hành tinh đó có thể duy trì được sự sống.
Vakoch cũng cho biết thêm rằng vì giới hạn của công nghệ vô tuyến hiện tại, bất cứ tín hiệu vô tuyến nào từ các nền văn minh ngoài Trái đất được phát hiện bởi chiếc đĩa cũng sẽ phải thực sự đủ mạnh và được gửi đi một cách có chủ ý nhằm mục đích liên lạc, chứ không phải là những tín hiệu vô tuyến hay truyền hình được gửi đi một cách ngẫu nhiên.
"Chúng ta sẽ chỉ có thể tìm thấy được những loại tín hiệu mà FAST đang tìm kiếm: các tín hiệu băng hẹp, một thứ sẽ cần rất nhiều năng lượng đặt vào một loại máy phát," ông nói. "một loại máy báo hiệu xuyên các vì sao, nói rằng: Chúng tôi ở đây."
Tất nhiên sẽ chẳng có vấn đề gì trong việc hướng một chiếc đĩa khổng lồ lên bầu trời để lắng nghe, nhưng nếu sự sống thực sự có tồn tại ngoài Trái đất, liệu trí tuệ của nó có giống với định nghĩa về trí tuệ mà chúng ta vẫn thường hiểu hay không? Liệu nó sẽ có thứ công nghệ để phát đi tín hiệu vô tuyến như chúng ta không? Liệu nó có muốn hay không? Và tại sao?
Rất nhiều những yếu tố khác nhau cần phải được hợp nhất để FAST có thể tiếp nhận được một thông điệp thực sự có ý nghĩa từ một nền văn minh ngoài Trái đất. Dù vậy, rất nhiều các nhà khoa học tin rằng khả năng có sự tồn tại của sự sống ngoài Trái đất là rất cao. Manchester bảo rằng điều đó gần như "chắc chắn sẽ xảy ra."
"Sự phát triển của Trái đất không phải là duy nhất. Dường như cách mà sự sống đã tiến hóa ở đây không có gì quá đặc biệt. Nhưng những khoảng cách trong không gian là rất rộng lớn, và khả năng chúng ta có thể trao đổi với họ là quá nhỏ và gần như không thể xảy ra."
Không chỉ có những người làm ra FAST mới tin rằng đó là thứ đáng để lắng nghe. Tỷ phú người Nga Yuri Milner, người đã bỏ ra 100 triệu đô vào Breakthrough Listen, một dự án khám phá các vì sao mà cũng liên quan đến việc lắng nghe các tín hiệu vô tuyến từ người ngoài hành tinh.
Người dân địa phương khoe hình ảnh chiếc đĩa khổng lồ.
Cả Manchester lẫn Vakoch đều gợi ý rằng nếu sự sống thông minh ngoài kia là có thật, thì khả năng rất cao là họ sẽ có nền công nghệ vượt xa chúng ta. Và như vậy, thì họ sẽ có khả năng gửi được tín hiệu vô tuyến cho chúng ta rất dễ dàng, và có lẽ thậm chí họ đã biết về sự sống trên Trái đất.
"Nền văn minh của chúng ta mới chỉ tiến hóa được hàng chục nghìn năm," Manchester nói. "Các nền văn minh khác có thể đã có hàng tỷ năm để tiến hóa. Gần như chắc chắn một điều rằng bất cứ nền văn minh khác nào mà chúng ta có thể tìm thấy cũng sẽ tiến bộ vượt xa chúng ta hiện tại. Lịch sử của chúng ta trong công cuộc tiến hóa của vũ trụ là cực kỳ nhỏ bé."
Theo Vakoch, nếu một nền văn minh ngoài Trái đất chỉ cần tiến bộ hơn chúng ta khoảng 300 năm - một con số quá nhỏ bé trong chu trình tiến hóa - về mặt phát triển công nghệ mà nói, thì khả năng truyền thông của họ đã tiến bộ tới mức khiến cho chúng ta gần như không thể hiểu nổi rồi.
Các kính viễn vọng trên các ban công một khách sạn gần bảo tàng FAST.
Vậy thì, khả năng nào để những con người siêu tiến bộ ngoài Trái đất có thể liên lạc được với chúng ta thông qua FAST? Vakoch nói rằng mặc dù nghe có vẻ như là một điều gì đó viển vông, nhưng những phám khá thiên văn trước đây của chúng ta cũng đã một thời từng là tâm điểm của những lời chỉ trích như vậy.
Ví dụ, sau khi các ngôi sao xung được phát hiện vào năm 1967, chúng đã được đặt biệt danh là LGM (viết tắt của Những Người Xanh) bởi các nhà thiên văn học trước đó chưa một lần nhìn thấy bất cứ thứ gì được làm bởi con người lại có thể xung nhịp với tần suất đều đặn như thế. Ngoại hành tinh đầu tiên được phát hiện là vào năm 1992, và bây giờ thì chúng ta đã biết có rất nhiều những ngoại hành tinh khác có thể duy trì được sự sống. FAST gần như chắc chắn sẽ giúp cho chúng ta được rất nhiều trong lịch sử ngành thiên văn.
"Chúng ta cần phải lạc quan hơn trong công cuộc của mình. Tất cả những gì chúng ta đang tìm thấy đều hướng đến việc có tồn tại sự sống ở ngoài kia", Vakoch chia sẻ. "Nhưng chúng ta hiện vẫn chưa thể tìm được bằng chứng trực tiếp rằng có vi khuẩn tồn tại ngoài không gian."
Một khách tham quan 46 tuổi, người đã tự giới thiệu bản thân mình là Yu với tôi tại bảo tàng thiên văn FAST thì tỏ ra chắc chắn.
"Tôi tin là chiếc đĩa sẽ tìm ra họ," ông nói khi đang đứng gần một bức tượng người ngoài hành tinh màu xanh đang mìm cười. "FAST là một đột phá trong ngành khám phá không gian. Nếu là tôi, tôi sẽ gửi lời chào tới những người ngoài hành tinh, rồi thảo luận với họ về nguồn gốc sự sống và tiến hóa của loài người với họ. Tôi muốn biết họ đến từ đâu, và sẽ đi về đâu."
