8 đột phá y học nổi bật năm 2025: Không ồn ào, y học thế giới bước sang một trang rất khác - "bước thẳng" vào đời sống
Nhìn lại, những khám phá y học của năm 2025 không phải là những câu chuyện giật gân, mà là những bước tiến bền bỉ, âm thầm nhưng có khả năng thay đổi cuộc sống con người trong dài hạn.
Năm 2025 khép lại với nhiều thách thức cho lĩnh vực y sinh, từ cắt giảm ngân sách nghiên cứu đến áp lực kéo dài sau đại dịch. Tuy vậy, theo National Geographic, đây vẫn là một năm đáng nhớ khi y học ghi nhận hàng loạt bước tiến quan trọng, không chỉ mang tính học thuật mà đã và đang tác động trực tiếp đến cách con người phòng bệnh, điều trị và già đi.
1. Cách mạng chăm sóc mãn kinh không dùng hormone
Trong nhiều năm, các triệu chứng mãn kinh như bốc hỏa, đổ mồ hôi đêm hay rối loạn giấc ngủ gần như bị xem là điều "phải chấp nhận". Năm 2025 đánh dấu một bước ngoặt khi các loại thuốc uống không chứa hormone được phê duyệt, cho phép kiểm soát hiệu quả triệu chứng mà không làm tăng nguy cơ ung thư hay huyết khối.
Lynkuet (elinzanetant) - thuốc uống mới được FDA Mỹ phê duyệt năm nay - cùng với Veozah (fezolinetant) được chấp thuận trước đó hai năm, là những lựa chọn không dùng hormone đầu tiên giúp giảm bốc hỏa. Chúng hoạt động bằng cách nhắm vào các neuron điều hòa nhiệt độ trong vùng dưới đồi, vốn bị ảnh hưởng bởi dao động estrogen.
Việc tác động trực tiếp lên trung tâm điều hòa nhiệt độ của não bộ giúp hàng triệu phụ nữ có thêm lựa chọn an toàn, mở ra cách tiếp cận nhân văn hơn với sức khỏe nữ giới.
2. Giải pháp chống dị ứng cho trẻ em không cần kim tiêm
Với trẻ em bị dị ứng nặng, mỗi giây trong cơn sốc phản vệ đều có thể quyết định sự sống. Epinephrine kịp thời có thể cứu sống trẻ em trong cơn sốc phản vệ. Nhưng nhiều cha mẹ và trẻ ngại dùng kim tiêm truyền thống như EpiPen.
Việc đưa epinephrine dạng xịt mũi vào thực hành lâm sàng giúp loại bỏ rào cản tâm lý lớn nhất là kim tiêm. Giải pháp này không chỉ thuận tiện hơn cho phụ huynh và trẻ nhỏ mà còn tăng khả năng can thiệp kịp thời, yếu tố then chốt trong cấp cứu dị ứng.
3. Bước tiến lớn trong y học tái tạo
Năm 2025, những nghiên cứu về tái sinh mô và cơ quan cho thấy con người có thể tiến gần hơn tới khả năng "tự sửa chữa" cơ thể. Từ việc xác định các cơ chế sinh học liên quan đến tái sinh chi ở động vật, đến nuôi cấy thành công mô tim và niệu quản từ tế bào gốc, y học tái tạo đang mở ra hy vọng mới cho bệnh nhân suy tim, suy thận và tổn thương cơ quan nặng – những nhóm bệnh vốn có rất ít lựa chọn điều trị.
Giấc mơ khoa học viễn tưởng về tái sinh bộ phận cơ thể đang tiến gần hơn:
Nghiên cứu trên kỳ nhông - loài động vật có khả năng tái sinh chi - đã xác định được enzyme điều chỉnh retinoic acid và một gene kiểm soát kích thước chi. Vì con người cũng có các thành phần này, kết quả mở ra hướng nghiên cứu tái sinh chi người trong tương lai.
Các nhà khoa học còn phát triển miếng vá cấy vào tim khỉ để củng cố thành tim, cùng với việc nuôi cấy tế bào gốc tạo mô tim và mô liên kết để ghép vào tim bị suy.
Lần đầu tiên, mô niệu quản (ống dẫn nước tiểu từ thận tới bàng quang) được tạo ra từ tế bào gốc trong phòng thí nghiệm - một phần còn thiếu trong nỗ lực tái tạo hệ tiết niệu người.
4. Cải tiến xét nghiệm bệnh lây truyền qua đường tình dục (STI)
Một thay đổi âm thầm nhưng có ý nghĩa lớn trong năm 2025 là sự phổ biến của các xét nghiệm bệnh lây truyền qua đường tình dục tại nhà. Khi người bệnh có thể tự lấy mẫu, nhận tư vấn trực tuyến và nhận kết quả nhanh chóng, rào cản tâm lý và kỳ thị được giảm đáng kể.
Năm 2025, các công cụ xét nghiệm tại nhà đã có bước tiến rõ rệt. Với thiết bị Teal Wand, phụ nữ có thể tự lấy mẫu tế bào âm đạo tại nhà để sàng lọc vi rút papilloma ở người (HPV), thay vì phải đến phòng khám như trước.
Điều này giúp phát hiện bệnh sớm hơn, điều trị kịp thời hơn và hạn chế nguy cơ lây lan trong cộng đồng.
5. Chỉnh sửa gene riêng cho từng bệnh nhân
Lần đầu tiên, công nghệ CRISPR được ứng dụng theo cách cá thể hóa hoàn toàn, khi một liệu pháp gene được thiết kế riêng cho một bệnh nhi mắc rối loạn chuyển hóa hiếm. Thay vì điều trị triệu chứng, y học đã can thiệp trực tiếp vào nguyên nhân di truyền của bệnh. Thành công ban đầu của ca điều trị này được xem là cột mốc quan trọng, mở ra hy vọng cho hàng triệu bệnh nhân mắc các bệnh hiếm trên toàn thế giới.
CRISPR-Cas9 - công cụ đã được trao Nobel - được dùng theo cách chưa từng có: các bác sĩ tại Children's Hospital of Philadelphia thiết kế một gene tùy chỉnh cho một bệnh nhi mắc rối loạn chuyển hóa hiếm, nguy hiểm.
Sau khi sinh, bé KJ bị tích tụ amoniac độc trong máu vì enzyme thiết yếu bị lỗi gene. Các bác sĩ xác định lỗi này và dùng CRISPR gắn với nanoparticle lipid (hạt mỡ siêu nhỏ) đưa chỉ thị gene vào gan để kích hoạt enzyme đúng chức năng. Kết quả ban đầu cho thấy sức khỏe của bé cải thiện rõ rệt, và liệu pháp này có thể chữa khỏi - mở đường cho cứu hàng triệu ca bệnh hiếm khác.
6. Phòng ngừa HIV đơn giản và hiệu quả hơn
Việc phải uống hoặc tiêm thuốc dự phòng HIV thường xuyên từng là rào cản lớn khiến nhiều người bỏ lỡ cơ hội bảo vệ bản thân. Tháng 6/2025, FDA phê duyệt Yeztugo (lenacapavir) của Gilead Sciences, đánh dấu bước ngoặt lớn trong phòng ngừa HIV/AIDS. Thay vì phải uống thuốc hằng ngày, người dùng chỉ cần tiêm hai mũi mỗi năm để đạt hiệu quả dự phòng gần như tuyệt đối.
Sự xuất hiện của thuốc dự phòng chỉ cần tiêm hai lần mỗi năm với hiệu quả gần như tuyệt đối đã thay đổi cục diện. Đây không chỉ là tiến bộ y học mà còn mang ý nghĩa xã hội sâu sắc, góp phần giảm kỳ thị và tăng khả năng tiếp cận phòng bệnh.
7. Tác dụng vượt mong đợi của vaccine trong việc ngừa bệnh mạn tính
Các nghiên cứu trong năm 2025 cho thấy vaccine mang lại lợi ích vượt xa phòng ngừa bệnh truyền nhiễm. Từ việc giảm nguy cơ đột quỵ, đau tim đến khả năng làm chậm quá trình sa sút trí tuệ, vaccine đang được nhìn nhận như một công cụ bảo vệ sức khỏe toàn diện.
Vaccine đã chứng minh hiệu quả phòng virus như COVID-19, zona, cúm nhưng nghiên cứu năm 2025 cho thấy còn lợi ích thêm:
Người tiêm vaccine zona giảm 16% nguy cơ đột quỵ và 18% nguy cơ đau tim, theo phân tích 19 nghiên cứu.
Vaccine này cũng giảm rủi ro mất trí nhớ tới ~33% trong 3 năm sau ở một số nhóm.
Đối với người bị ung thư phổi và da, việc tiêm vaccine COVID-19 trước khi điều trị miễn dịch 3 tháng giúp kéo dài sự sống và tăng hiệu quả điều trị.
8. Hy vọng mới trong cuộc chiến với ung thư tuyến tụy
Ung thư tuyến tụy vốn được xem là "án tử" vì phát hiện muộn và tiên lượng xấu. Năm 2025, các nhà khoa học đã xác định một mục tiêu sinh học có thể bị ức chế ngay từ giai đoạn tiền ung thư, giúp ngăn chặn bệnh trước khi hình thành. Các nghiên cứu mới cho thấy việc ức chế protein FGFR2 có thể ngăn chặn quá trình hình thành tế bào ung thư ngay từ giai đoạn khởi phát.
Nếu được ứng dụng trên người, đây có thể là bước ngoặt trong chiến lược phòng ngừa một trong những loại ung thư nguy hiểm nhất.
9. Khi cơ thể con người được nhìn dưới lăng kính toàn diện
Hiểu biết về cơ thể người tiến một bước lớn vào 2025 khi các nhà nghiên cứu Anh hoàn thành hơn 1 tỷ quét y tế từ 100.000 người tình nguyện trong khuôn khổ U.K. Biobank - một trong những cơ sở dữ liệu sức khỏe lớn nhất thế giới.
Dữ liệu gồm MRI, siêu âm, đo lường cơ thể, xét nghiệm máu, gene, cùng lối sống và yếu tố môi trường. Tất cả được ẩn danh. Giai đoạn tiếp theo là tái khám sau 7 năm để theo dõi thay đổi theo thời gian.
Một phân tích từ >40.000 quét cho thấy: Khi tim bắt đầu có dấu hiệu bệnh, não cũng thường có dấu hiệu tổn thương, gợi ý rằng bảo vệ tim có thể giúp giảm nguy cơ mất trí nhớ.
Việc xây dựng bản đồ y sinh học khổng lồ từ dữ liệu của hàng trăm nghìn người đã giúp các nhà khoa học hiểu rõ hơn mối liên hệ giữa các cơ quan. Những phát hiện như sự song hành giữa bệnh tim và tổn thương não đang đặt nền móng cho các chiến lược phòng bệnh sớm, cá nhân hóa và toàn diện hơn trong tương lai.
Khoa học năm 2025: Ít ồn ào nhưng đầy hy vọng
Nhìn lại, những khám phá y học của năm 2025 không phải là những câu chuyện giật gân, mà là những bước tiến bền bỉ, âm thầm nhưng có khả năng thay đổi cuộc sống con người trong dài hạn. Khi khoa học ngày càng hướng về nhu cầu thực tế, y học không chỉ kéo dài tuổi thọ, mà còn giúp con người sống khỏe mạnh và nhân văn hơn.
