10.000 xe buýt điện Trung Quốc sắp càn quét ĐNÁ: Nuốt trọn thị trường với doanh số tăng vọt 124%

Thống lĩnh

Tờ Nikkei Asia Review cho hay ông Muhammad Iqbal rất thích lái chiếc xe buýt điện mà Transjakarta cung cấp cho ông cách đây một năm. Chiếc xe được nhập khẩu từ Trung Quốc và do hãng sản xuất xe điện Trung Quốc Skywell chế tạo.

Điều trớ trêu là theo ông Iqbal, 47 tuổi, người đã làm tài xế xe buýt công cộng hơn 20 năm, xe buýt Trung Quốc từng có tiếng xấu ở Indonesia. Ông nhớ lại nhiều sự cố cách đây hơn một thập kỷ, khi các xe buýt Trung Quốc chạy bằng khí nén thiên nhiên (CNG) thường xuyên hỏng hóc hoặc thậm chí bốc cháy, buộc Transjakarta phải trung thành với các thương hiệu Nhật Bản và châu Âu.

Tuy nhiên giờ thì mọi thứ đã khác.

"Lái chiếc xe buýt điện này thoải mái hơn nhiều," Iqbal nói với Nikkei Asia. "Xe dùng hộp số tự động, và tài xế không còn phải xếp hàng ở trạm xăng mỗi tối trước khi trả xe," ông nói thêm, cho biết giờ đây ông có thể để xe tại gara của Transjakarta để sạc qua đêm rồi hôm sau lại tiếp tục lái.

Transjakarta, mạng lưới xe buýt công cộng chính của thủ đô Indonesia, lần đầu tiên đưa vào vận hành xe buýt điện do tập đoàn xe điện Trung Quốc BYD sản xuất vào năm 2022. Sau ba năm, đơn vị này đang vận hành 420 xe buýt điện, chiếm gần 10% tổng đội xe, bao gồm cả xe của các hãng Trung Quốc khác như Skywell và Zhongtong Bus.

Transjakarta, vốn kết nối Jakarta với các thành phố vệ tinh, đặt mục tiêu mở rộng đội xe lên 10.000 chiếc và điện hóa hoàn toàn vào năm 2030.

Trong vài năm qua, khắp Đông Nam Á đã khuyến khích sử dụng xe buýt điện như một phần của nỗ lực giảm phát thải carbon. Các nhà sản xuất xe điện Trung Quốc nhanh chóng nắm bắt cơ hội này, khi cạnh tranh trong nước ngày càng gay gắt và thị trường nội địa chững lại buộc họ phải tìm kiếm thị trường ở nước ngoài.

Trên toàn cầu, các nhà sản xuất Trung Quốc đang thống lĩnh xuất khẩu xe buýt điện, dẫn đầu là Yutong Bus và Xiamen King Long United Automotive Industry. Thậm chí xu hướng này đang tăng tốc khi chỉ trong nửa đầu năm 2025, số liệu của China Auto M.S cho thấy Trung Quốc đã xuất khẩu khoảng 9.000 xe buýt điện hoàn toàn ra thế giới, tăng 124% so với cùng kỳ năm trước, so với mức tăng 14% của cả năm 2024.

Các nước Đông Nam Á hiện vẫn chỉ chiếm một phần nhỏ trong con số này, nhưng nhu cầu ngày càng tăng trong khu vực nhiều khả năng sẽ thay đổi điều đó.

Tại Indonesia, BYD đang hợp tác với VKTR Teknologi Mobilitas, công ty mà một phần sở hữu thuộc tập đoàn nội địa Bakrie Group. Tháng 5 vừa qua, VKTR đã khai trương nhà máy lắp ráp xe buýt và xe tải điện tại Magelang, Trung Java, với mục tiêu bàn giao 50 xe buýt cho Transjakarta trước cuối tháng 12 và thêm 30 xe nữa vào đầu năm 2026.

VKTR cho biết 40% linh kiện của xe buýt được nội địa hóa, trở thành công ty đầu tiên tại Indonesia đạt được cột mốc này, qua đó đủ điều kiện nhận các ưu đãi dành cho xe điện từ chính phủ.

Chủ tịch VKTR, ông Gilarsi Wahyu Setijono, cho biết nhà máy hiện đang hoạt động dưới công suất, chỉ sản xuất khoảng 200 xe mỗi năm so với công suất thiết kế 3.000 xe. Tuy vậy, ông vẫn lạc quan về triển vọng của công ty.

"Năng lực của chúng tôi sẽ chẳng thấm vào đâu so với nhu cầu của Indonesia," Setijono nói với Nikkei Asia trong một cuộc phỏng vấn, dẫn cam kết phát thải ròng bằng 0 của Tổng thống Prabowo Subianto.

Tuy nhiên, ông cũng cho rằng tốc độ triển khai sẽ phụ thuộc vào cách chính sách được hiện thực hóa về mặt kỹ thuật, điều mà nếu thành hiện thực sẽ cần "có lẽ thêm 10 nhà máy nữa" giống như nhà máy ở Magelang.

Càn quét

Xe buýt điện Trung Quốc cũng đang lăn bánh ở nhiều nơi khác tại Đông Nam Á. Tại Malaysia, tính đến tháng 10, đã có ít nhất 146 xe buýt điện đi vào hoạt động, trong đó có 46 xe do hãng Foton Motor của Trung Quốc sản xuất phục vụ tuyến Johor Bahru-Singapore và 15 xe BYD chạy trên mạng lưới xe buýt nhanh nội đô tại thung lũng Klang.

Dù con số này còn khiêm tốn, nhu cầu được dự báo sẽ tăng nhanh khi Malaysia chuyển hướng sang giao thông công cộng xanh hơn, với kế hoạch triển khai hàng nghìn xe buýt điện trên toàn quốc trong 5 năm tới.

Ông Rick Phang, Giám đốc marketing của BYD Malaysia, cho biết hãng xe điện Trung Quốc này đang tập trung giành các gói thầu lớn từ các doanh nghiệp có liên kết với chính phủ và mở rộng sang phân khúc đội xe thương mại rộng hơn, bao gồm logistics, cảng biển và sân bay.

Các nhà sản xuất Malaysia cũng đang gia nhập lĩnh vực này thông qua hợp tác với các đối tác Trung Quốc. Chẳng hạn, SKS Bus có trụ sở tại Johor đã bắt tay với nhà sản xuất đầu máy toa xe CRRC của Trung Quốc và Tập đoàn Thiết bị Điện Trung Quốc để phát triển những mẫu xe buýt điện đầu tiên do Malaysia tự thiết kế.

Tại Singapore láng giềng, Cơ quan Giao thông Đường bộ (LTA) vào tháng 10 đã trao hợp đồng trị giá 8,14 triệu đô la Singapore (6,3 triệu USD) cho một liên danh Trung Quốc gồm BYD, MKX Technologies và Zhidao Network Technology để thí điểm dự án xe buýt điện tự hành.

Trước đó, vào cuối năm 2023, Singapore đã trao cho BYD hợp đồng cung cấp 240 xe buýt điện trị giá 108,1 triệu đô la Singapore và cho Zhongtong hợp đồng 120 xe trị giá 58,3 triệu đô la Singapore.

Singapore dự kiến mua hơn 2.000 xe buýt điện để điện hóa một nửa đội xe buýt công cộng vào năm 2030, và hướng tới đội xe sử dụng 100% năng lượng sạch vào năm 2040.

Tại Philippines, số liệu của chính phủ cho thấy đến tháng 9 chỉ có 43 xe buýt điện đang lưu thông. Chúng bao gồm các xe do BYD cung cấp thông qua các đối tác địa phương như Columbian Motors và các xe do hãng Golden Dragon của Trung Quốc sản xuất, hiện đang được thành phố Quezon sử dụng cho dịch vụ giao thông công cộng miễn phí.

Tuy vậy, xe buýt điện được kỳ vọng sẽ đóng vai trò lớn hơn tại Philippines, nhờ Đạo luật Phát triển Ngành Công nghiệp Xe Điện năm 2022, yêu cầu các cơ quan nhà nước và doanh nghiệp nhà nước phải điện hóa ít nhất 5% đội xe của mình.

Thái Lan và một số nước khác là những trường hợp ngoại lệ khi mang lại ít cơ hội hơn cho các nhà sản xuất Trung Quốc.

Tại Thái Lan, hãng xe điện nội địa Nex Point bắt đầu sản xuất xe buýt điện từ năm 2020. Hội đồng Đầu tư Thái Lan đã cấp cho công ty này, vốn niêm yết trên sàn chứng khoán, ưu đãi miễn thuế trong 8 năm.

Hiện Nex Point có công suất sản xuất 9.000 xe buýt mỗi năm. Tuy nhiên, nhu cầu xe buýt điện tại Thái Lan trong vài năm tới được dự báo sẽ không tăng mạnh, khi chính phủ đang đầu tư mạnh vào hệ thống tàu điện ngầm và tàu trên cao, đồng thời khuyến khích người dân sử dụng các phương tiện này.

Thách thức

Dù triển vọng nhìn chung khá tích cực tại Đông Nam Á, các mối lo ngại về an ninh đã được đặt ra đối với xe buýt điện Trung Quốc, sau khi hãng vận tải công cộng Na Uy Ruter hồi đầu tháng 11 cho biết đội xe gồm vài trăm xe buýt Yutong của họ có thể bị thao túng từ xa thông qua các bản cập nhật phần mềm tự động, khiến Đan Mạch và Anh cũng tiến hành các cuộc điều tra tương tự.

Yutong, nhà sản xuất xe buýt lớn nhất thế giới có trụ sở tại thành phố Trịnh Châu (Trung Quốc), đã bác bỏ cáo buộc này, cho rằng việc thao túng như vậy là không thể về mặt kỹ thuật vì các bản cập nhật phần mềm được cách ly hoàn toàn khỏi các hệ thống an toàn then chốt như lái và phanh.

Tại Đông Nam Á, Singapore được cho là đang vận hành 20 xe buýt điện Yutong. Công ty này có hiện diện lớn tại Philippines, nơi khoảng 3.300 xe buýt Yutong đang được sử dụng. Xe buýt Yutong cũng thỉnh thoảng xuất hiện tại Indonesia, nhưng chưa rõ liệu có chiếc nào là xe điện hay không. Yutong đã vào hai thị trường này từ nhiều năm trước, trước cả kỷ nguyên xe điện.

Ông Pratama Persadha, Chủ tịch viện nghiên cứu an ninh mạng CISSReC của Indonesia, cho rằng các chính phủ và đơn vị vận hành xe buýt không nên xem nhẹ các lo ngại về an ninh. Ông dẫn ra khả năng bị đánh cắp dữ liệu, từ vị trí xe theo thời gian thực đến các mô hình di chuyển của công chúng, những dữ liệu có "giá trị chiến lược cao cho cả mục đích thương mại lẫn tình báo".

"Chính phủ có thể áp dụng một chính sách an ninh quốc gia, yêu cầu kiểm toán an ninh mạng đối với tất cả các hệ thống xe điện nhập khẩu," Persadha nói thêm.

"Bất kể công ty nào thì luôn tồn tại rủi ro an ninh mạng, dù là Mỹ, Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc hay châu Âu," ông Mark Manantan, Giám đốc phụ trách an ninh mạng và công nghệ trọng yếu tại Viện Nghiên cứu Pacific Forum ở Honolulu, nhận định. Ông lưu ý rằng tại Philippines, "xe điện Trung Quốc, dù hiệu quả về chi phí và có hiệu suất tốt, vẫn sẽ bị chính trị hóa".

"Đó là thách thức dai dẳng của các công ty công nghệ Trung Quốc, dù là mạng viễn thông 5G hay xe điện," Manantan nói.

*Nguồn: Nikkei

Băng Băng