Từ những bài học kinh nghiệm trong 2 cuộc khủng hoảng trước đây - startup Việt đã sẵn sàng cho những cơ hội mới hậu Covid-19?
Startup muốn cất cánh sau khủng hoảng Covid-19, mô hình kinh doanh cần có các đặc điểm sau: ưu việt hơn mô hình cũ ở việc làm gia tăng hơn doanh thu, giảm chi phí; phù hợp với túi tiền đang giảm của người tiêu dùng sau khủng hoảng; tạo tính kết nối; sản phẩm phù hợp với thị trường cùng chi phí thấp nhất.
Như mọi sáng thứ 6 hàng tuần, tôi đều tham gia học trực tuyến Stanford University Continuing Studies với khoá học tên là Building a Better Business Model (Xây dựng mô hình kinh doanh ưu việt hơn trong thời đại mới).
Ở phần thảo luận nhóm này, tôi được ghép nhóm với 2 người, một người ở Ấn Độ và một người ở Silicon Valley. Chúng tôi đã cùng thảo luận về lĩnh vực nào với sản phẩm gì trong 10 đến 15 năm nữa sẽ là Dominant Design - thiết kế ưu việt dẫn dắt thế giới. Buổi thảo luận này đã nhanh chóng khiến tôi bị cuốn vào với đầy sự hào hứng khi nghĩ về tương lai, tạm quên đi những tin tức không mấy tích cực của dịch bệnh của khủng hoảng của hiện tại.
Sau buổi học, tôi chợt nhận ra rằng: hôm qua có thể là ngày mây u, hôm nay có thể là ngày mưa tầm tã, nhưng ngày mai nắng sẽ lên. Cuộc sống sẽ tươi đẹp hơn nếu ta tập trung vào những mặt tích cực và luôn tìm kiếm cơ hội mới. Đó là quy luật chung và tất nhiên startup cũng không nằm ngoài quy luật này.
Dưới đây là những bài học từ 2 cuộc khoảng trong quá khứ, chứng minh cho quy luật trên, dành cho những ai đã – đang - sẽ dấn thân vào hệ sinh thái Startup Việt Nam.
"Những anh tài" startup sinh ra từ khó khăn
Thế giới chúng ta đã từng bước qua 2 cuộc khủng hoảng: Bong bóng Dotcom (2001-2002) và khủng hoảng Tài chính (2008-2009).
Trong 2 cuộc khủng hoảng này, thực tế khó khăn chung không chỉ với startup mà còn cả với các quỹ đầu tư (VC). Theo Startup Genome, tổng số vốn đầu tư toàn cầu từ VC giảm sâu lần lượt là 21.6% và 26.3% trong 2 cuộc khủng hoảng, tương đương với mức giảm vốn tổng cộng là 86.4 tỉ USD. Nhưng rất nhanh sau đó, với khủng hoảng Bong bóng Dotcom cần 2 năm, với khủng hoảng tài chính chỉ cần 1 năm để số vốn đầu tư từ VC vào startup khởi sắc trở lại.
Hai giai đoạn "nốt trầm" của hệ sinh thái khởi nghiệp thế giới này đã tôi luyện bản lĩnh cho các startup, trong bối cảnh số tiền đầu tư nhận được ít hơn với định giá thấp hơn, các công ty startup không còn cách nào khác phải tối ưu hoá dòng tiền của mình, tập trung hoạt động hiệu quả hơn.
Biểu đồ vốn đầu tư toàn cầu từ các VC từ 2002 đến 2018.
Những khó khăn từ khủng hoảng Tài chính đã kéo theo kinh tế toàn cầu đi xuống, nhưng từ đó đã sinh ra một xu hướng kinh tế mới: Kinh tế chia sẻ. Ở đó những tài sản nhàn rỗi được tối ưu hoá hơn và chia sẻ tới những người cần nó với mức giá rẻ hơn. Airbnb - nền tảng chia sẻ phòng lưu trú lớn nhất thế giới, được ra đời khi các nhà sáng lập gặp khó khăn với tiền thuê phòng đắt đỏ ở thung lũng Silicon.
Cùng với đó, theo Kaufmann Foundation, tại Mỹ các doanh nghiệp mới mọc lên với tốc độ 60.000/tháng trong năm 2009 ngay sau cuộc khủng hoảng tài chính, so với 40.000/ tháng trong năm 2007 - trước khủng hoảng.
Kết quả: giờ đây hơn một nửa số công ty lọt vào danh sách Fortune 500 được sinh ra từ những giai đoạn khó khăn này và hơn 50 unicorn công nghệ với tổng giá trị là 145.2 tỉ USD được sinh ra từ giai đoạn khủng hoảng những năm 2007-2009. Ví dụ tiêu biểu: Twilio đã gọi 600.000 USD ở vòng hạt giống vào tháng 3/2009; Airbnb đã gọi 600.000 USD tại vòng hạt giống vào tháng 4/2009, Uber đã gọi 250.000 USD trong vòng hạt giống vào tháng 8/2009…
Vậy tiếp theo, với cuộc khủng hoảng Covid-19 này, các nhà sáng lập Việt đã sẵn sàng cho những cơ hội mới này?
Sứ mệnh mới của startup trong khủng hoảng
Mỗi cuộc khủng hoảng đi qua đều để lại những khó khăn lớn mang tính toàn cầu như: mất việc, giảm thu nhập, đời sống đi xuống. Không khó để chúng ta bắt gặp các bài báo trên nhiều phương tiện truyền thông về việc nhiều công ty cắt giảm nhân sự - từ các tập đoàn lớn cho tới các doanh nghiệp vừa và nhỏ (SMEs) và cả các công ty startup, gần đây.
Theo Kauffman Foundation, trong cuộc khủng hoảng Tài chính năm 2008-2009, các công ty với tuổi đời 0 đến 5 năm đóng góp vào việc tạo ra việc làm mới nhiều hơn các công ty lâu năm. Không thể phủ nhận, startup chính là một trong những động lực tạo ra việc làm mới, bù đắp lại những mất mát từ cuộc khủng hoảng đi qua.
Biểu đồ việc làm thế giới làm tương ứng các độ tuổi từ năm 2002 đến 2014.
Mỗi một startup sinh ra đều mang cho mình một sứ mệnh cao cả, đó là giải quyết một vấn đề quan trọng nào đó trong xã hội hay đời sống của người dân, nhưng những startup sinh ra từ khủng hoảng (recession-based startups) lại mang cho mình thêm một sứ mệnh nữa: tạo ra thêm nhiều việc làm mới, góp phần lấy lại đà tăng tưởng cho nền kinh tế thế giới.
Chìa khoá mở ra những cơ hội mới cho startup hậu khủng hoảng Covid-19
Mỗi một cuộc khủng khoảng tới gây ra sự xáo động và sự sắp xếp lại đột ngột của nền kinh tế. Những mô hình kinh doanh trước khủng hoảng có thể bộc lộ những điểm yếu, tạo tiền đề cho những mô hình mới hình thành, ưu việt hơn, phù hợp hơn trong thế giới hậu khủng hoảng.
Từ 2 cuộc khủng hoảng đề cập ở trên, ta có thể học hỏi được những đặc tính cần thiết cho một Dominant Design/Model - thiết kế/mô hình ưu việt cho thời đại mới.
Đầu tiên, mô hình mới cần ưu việt hơn mô hình cũ ở việc làm gia tăng hơn doanh thu, giảm chi phí, tạo ra trào lưu mới; như cách Google đi lên từ bong bóng Dotcom. Google đã không chỉ thay đổi cách chúng ta tìm kiếm thông tin tiện lợi hơn, mà còn thay đổi cả ngành quảng cáo khi nhà làm quảng cáo phải chi tiền cho sự nhận diện của mình bằng cách trả trên mỗi cú nhấp chuột (pay per click). Mô hình quảng cáo dựa trên kết quả tìm kiếm này cho tới ngày nay vẫn là cỗ máy kiếm tiền khổng lồ của Google.
Thứ hai, mô hình cần phù hợp với túi tiền đang giảm của người tiêu dùng sau khủng hoảng. Ví dụ, mô hình "freemium" (dùng miễn phí) đã được sinh ra từ khủng hoảng bong bóng Dotcom năm 2001. Hoặc mô hình kinh tế chia sẻ, làm giảm chi phí đầu vào cho người dùng bằng việc sử dụng nguồn tài sản chia sẻ: ô tô (Uber), nhà ở (Airbnb), văn phòng (WeWork) đã được cất cánh từ khủng hoảng Tài chính năm 2008-2009.
Ứng dụng họp, làm việc và học tập trực tuyến Zoom nổi lên như một hiện tượng trong đại dịch Covid-19.
Thứ ba, mô hình cần tạo tính kết nối. Vì càng trong khủng hoảng, con người càng cần sự kết nối. Không thể phủ nhận, khủng hoảng Covid-19 này đã làm gia tăng các nền tảng trực tuyến kết nối con người, thay đổi triệt để cách chúng ta tương tác, giao tiếp, làm việc và học tập. Câu chuyện về khoá học trực tuyến ở Stanford ở trên của tôi cũng là một trong những ví dụ thực tế cho việc mô hình đào tạo trực tuyến đã giúp tôi kết nối tri thức với nhiều người khác nhau ở mọi không gian và thời gian.
Cuối cùng, mô hình kinh doanh startup cần chứng minh sản phẩm phù hợp với thị trường cùng chi phí thấp nhất. Đó là tiền đề để startup sống sót qua mùa đông gọi vốn 2020 và gọi vốn từ VC được khi mùa xuân 2021 tới nhằm có thể cất cánh.
Quay trở lại với câu hỏi đề bài viết: Startup Việt đã sẵn sàng cho những cơ hội mới hậu Covid-19?
Theo tôi, sự sẵn sàng này có được hay không sẽ nằm ở founder. Các founder có hay không đang tìm những bài học giá trị từ quá khứ, tư thế tích cực tìm đón những cơ hội mới trong sự biến động và tìm ra những động lực khởi tạo cái mới từ khủng hoảng?
Đừng để cuộc khủng hoảng Covid-19 này đi qua một cách lãng phí. Với tư cách là nhà đầu tư khởi nghiệp, tôi rất hi vọng sẽ nhanh thôi, chúng ta sẽ được chứng kiến những mầm non startup vươn lên, tạo ra động lực phát triển mới cho đất nước Việt Nam mình.
