Thiên thạch này có giá cao hơn cả vàng: nó nắm giữ bí mật về sự sống

Khi một tia lửa dài xẹt qua bầu trời Costa Rica khiến nhiều người dõi theo cái đuôi màu cam và xanh lạ lùng của nó, bà Marcia Campos Munoz vẫn đang mặc bộ đồ ngủ, ngồi trên ghế xem TV như ngày thường. Lúc đó là khoảng hơn 9 giờ tối, ngày 23 tháng Tư năm 2019, Marcia bỗng nghe tiếng động lớn ở rất gần. Tim đập nhanh, bà nhón chân ra ngoài, nạt yên chú chó Perry đang sủa vang, rồi kiểm tra cánh đồng nuôi bò xung quanh ngôi nhà nhỏ vốn nằm yên vị trong cái bình yên của Aguas Zarcas, một ngôi làng nằm gần bên những cánh rừng mưa nhiệt đới ở Costa Rica.. Không có gì khác lạ. Bà qua trở lại vào bên trong nhà, chỉ ngay trước khi nghe thấy một tiếng nổ tới từ phía sân sau làm rung động cả ngôi nhà. 

Sau tiếng nổ, bà lập tức gọi cho bố, anh trai và con trai lớn của mình. Họ tức tốc tới căn nhà, và lập tức tìm thấy một lỗ hổng cỡ quả nho trên mái tôn và một chiếc bàn nhựa bị vỡ nát. Thủ phạm cũng ở đó, nằm rải rác trên sàn nhà dưới dạng những mảnh đen như than. 

Bà Munoz nhặt lấy mảnh thiên thạch lớn nhất, khi đó vẫn còn ấm. Từ lúc đó, điện thoại của bà đã đầy ắp những thông báo WhatsApp từ những người bạn, chủ yếu là bàn tán về những quả cầu lửa, những viên đá rơi xuống ruộng đồng. Gia đình bà cũng đóng góp chút nội dung tự sản xuất: những tấm ảnh chụp bà Campos Munoz và con trai đang cầm viên đá lớn nhất đã đâm thủng mái nhà. Chỉ trong vài giờ, một phóng viên địa phương đã tới thăm nhà bà Munoz và phát trực tiếp hình ảnh về những hư hại của vụ rơi thiên thạch lên Facebook.

Đó mới chỉ là sự bắt đầu. Đã có một tảng đá từ vũ trụ với kích cỡ như một chiếc máy giặt đã vỡ tung trên vùng trời phía trên ngôi làng, và sự phấn khích sắp lan tỏa ra khắp thế giới. 

Thiên thạch không phải thứ gì đó quá hiếm có: mỗi năm, hàng chục nghìn thiên thạch vượt qua bầu khí quyển của Trái Đất. Hơn 60.000 vẫn thạch đã được tìm thấy và phân loại bởi các nhà khoa học. Nhưng những lần thiên thạch rơi - những lần quan sát được bằng mắt thường hay thiết bị khoa học, được đặt tên theo địa điểm tiếp đất - thì lại khá hiếm, với chỉ 1.196 lần được ghi chép lại. Và ngay cả nếu tính riêng trong nhóm này, thì vẫn có điều gì đó đặc biệt về vẫn thạch lần này, một điều mà bất cứ ai có kinh nghiệm có thể biết được ngay qua những tấm ảnh đầu tiên. Viên đá này, xét trên bình diện của thiên thạch, thực tế là còn “sống”.

Những mảnh vỡ sau đó được thu gom lại và gọi chung là Aguas Zarcas theo đúng thông lệ; chúng thuộc loại vẫn thạch chondrit cacbon - những tàn dư còn sót lại từ thời kì sơ khai của Hệ Mặt Trời. Trong khi phần lớn các thiên thạch thường là một hỗn hợp đá và kim loại, thì vẫn thạch chondrit cacbon thường có hàm lượng cacbon cao. Điểm thú vị là trong số cacbon này không chỉ có cacbon vô cơ, mà cũng có các phân tử hữu cơ phức tạp như các axit amin - những “viên gạch” tạo nên protein. Chúng cho ta thấy cách các phản ứng hóa học trong không gian đã tạo thành các tiền chất cho sự sống như thế nào. Thậm chí, một số nhà khoa học cho rằng những thiên thạch như Aguas Zarcas đã tạo nên một “cú hích” cho sự sống phát triển khi chúng đâm sầm vào Trái Đất cằn cỗi thời điểm 4,5 tỉ năm về trước.

Ngay từ ban đầu, sự kiện Aguas Zarcas có phần tương tự với những gì đã xảy ra với vẫn thạch chondrit cacbon nổi tiếng đã từng nổ tung trên bầu trời Murchison, Úc năm 1969. Khi đó, những sinh viên địa chất đã thu thập được khoảng 100 kilogam mảnh vỡ từ thiên thạch, và sau đó bưu điện địa phương đã gửi các mảnh vỡ này tới các phòng thí nghiệm khắp nơi trên thế giới. Cho tới nay, các nhà khoa học đã nhận diện được gần 100 loại axit amin tồn tại trong các mảnh vỡ, với rất nhiều trong số đó cũng có trong các sinh vật sống trên Trái Đất, và phần còn lại thì rất hiếm hoặc không tồn tại trên các sinh thể sống đã biết. Hàng trăm axit amin khác cũng đã được thu thập, tuy chưa thể được định danh.

Các mảnh vỡ từ vẫn thạch Murchison được xác định có chứa nucleobase - thành phần cấu tạo nên các phân tử di truyền quan trọng như RNA; vào năm 2019, người ta phát hiện ra cả ribose (ribozo) - phân tử đường đơn tạo nên cấu trúc của RNA trong các mảnh vỡ. Hàng loạt những khám phá kéo dài nửa thế kỉ đã ươm mầm cho một ngành khoa học mới nảy nở: sinh học vũ trụ. 

Chính vì vậy, các nhà nghiên cứu đặt nhiều kỳ vọng vào 30 kilogam mảnh vỡ nguyên sơ từ Aguas Zarcas. Hơn nữa, những mảnh vỡ này "trẻ tuổi" hơn 50 năm so với các mảnh thiên thạch có được từ sự kiện Murchison, cho phép các nhà khoa học sử dụng những kỹ thuật hiện đại để bảo quản và khảo sát những mảnh thiên thạch có phần mong manh đến từ quá khứ này. Họ có thể tìm ra những hợp chất hữu cơ tinh vi đã biến mất từ lâu khỏi thiên thạch Murchison: có cơ hội để khoa học phát hiện ra không chỉ axit amin hay đường, mà thậm chí là các loại protein - thứ mà họ luôn nghi ngờ có trong thiên thạch nhưng chưa bao giờ chứng minh được. Và nếu cẩn thận, họ có thể đập tan những nghi ngờ, chỉ trích kéo dài về vẫn thạch Murchison, liên quan tới việc các phân tử được tìm thấy là do nhiễm từ các vi khuẩn trên Trái Đất, chứ không phải đến từ chính thiên thạch. Aguas Zarcas được kì vọng tới mức, người chịu trách nhiệm cho bộ sưu tập thiên thạch tại Bảo tàng Field, Chicago (Chicago Field Museum), ông Philipp Heck nói: “Nếu tôi phải bắt đầu một bộ sưu tập thiên thạch mới cho bảo tàng, và tôi chỉ được chọn 2 trong số chúng, tôi sẽ chọn Murchison và Aguas Zarcas. Nếu tôi chỉ có thể chọn 1, thì đó sẽ là Aguas Zarcas.”

Từ khoảnh khắc hòn đá không gian tiến vào bầu khí quyển, đồng hồ bắt đầu đếm ngược. Đất sét - thành phần chính của thiên thể - bắt đầu hút không khí và nước xung quanh như một miếng bọt biển. Các axit amin từ Trái Đất và các hợp chất hữu cơ khác bắt đầu xâm lấn, từng lớp từng lớp một, theo sau bởi các loại vi khuẩn đã sản sinh ra chúng. Cứ mỗi giây tiếp xúc với lớp đất ẩm của rừng mưa hay những bàn tay người, nhiều thông tin trên thiên thạch lại bị hủy hoại. 

Trong hàng tỉ năm, thiên thạch Aguas Zarcas đã tránh được những sự ô nhiễm như vậy. Nếu nó chỉ cần giữ được trạng thái ấy lâu hơn một chút, các nhà khoa học sẽ có khả năng phục hồi thông tin quý giá về những thời đại xa xưa.

Rất nhiều vẫn thạch chondrit cacbon đã rơi xuống bề mặt Trái Đất thuở sơ khai, mà có lẽ không chỉ mang tới một lượng nhỏ chất hữu cơ, thậm chí nó còn có thể góp công "rót nước" xuống Trái Đất. Aguas Zarcas thì đã vượt qua được vài tỉ năm cô độc, dù có thể đã từng thỉnh thoảng va chạm với những thiên thạch khác. Dựa vào quỹ đạo của nó qua bầu khí quyển Trái Đất, được ghi lại trên một số camera theo dõi, các nhà nghiên cứu tin rằng trước khi tới Trái Đất, nó đã lưu lạc trong khu vực vành đai thiên thạch giữa Sao Hỏa và Sao Mộc. Sau đó vụ va chạm cuối cùng đã làm nó vỡ ra, và rồi chuyển động theo quỹ đạo xoắn ốc về phía Trái Đất, để rồi va chạm tại Costa Rica vào ngày 23 tháng Tư năm 2019.

Vượt qua được hành trình dài ma sát với bầu khí quyển Trái Đất mới là một bài khảo nghiệm, khi mà một thử thách khác cũng dần hiện hữu: mùa mưa dữ dội của Costa Rica đang đến gần, với khả năng xói mòn và phá hủy phần nhiều lịch sử bên trong hòn đá không gian. Thiên thạch quan trọng nhất từng xuất hiện trong nửa thế kỷ đã tiếp đất vào một trong những đêm tạnh ráo cuối cùng của năm. Không ai biết rằng 5 ngày sau thời điểm này, những cơn mưa lớn sẽ bắt đầu đổ xuống.

Vào ngày 24 tháng Tư năm 2019, sau ngày Aguas Zarcas vào bầu khí quyển, tay buôn kiêm nhà sưu tầm thiên thạch Mike Farmer không có kế hoạch gì cụ thể, có thể chỉ là chơi đùa với con trai hoặc làm vườn tại ngôi nhà của ông tại Tucson, Arizona. Những chiếc túi của ông đã được chuẩn bị sẵn sàng cho chuyến bay ngày hôm sau tới Cuba, để tìm kiếm một thiên thạch khác. Nhưng ngay khi ngủ dậy, tấm hình chụp bà Campos Munoz được đăng tải trên Facebook hiện lên trên màn hình điện thoại của ông. Ông kể: “Cảm giác lúc đó như thế này: Ôi Chúa ơi, tôi lập tức biết nó là thứ gì”. Thôi nhé, Cuba. 

Ông lập tức thu xếp 50.000 USD tiền mặt vào túi trong chiếc áo khóa safari của mình, cùng với đó là nhiều quần áo hơn cho một chuyến thám hiểm rừng rậm, rồi lập tức lên chuyến bay đầu tiên tới Costa Rica. Khi chiếc máy bay đang lăn bánh ra đường băng để chuẩn bị cất cánh, điện thoại của ông Farmer kêu lên. Đó là một tin nhắn từ Costa Rica, kèm một tấm hình. Ông có muốn mua vài mảnh thiên thạch không? Farmer kể: “Tôi gần như là lên cơn đau tim.”

Tin nhắn này đến từ gia đình ông Ronald Perez Huertas, người sống cách bà Campos Munoz khoảng vài kilomet tại ven ngôi làng La Palmera. Trong đêm thiên thạch rơi, Perez Huertas đang rời chỗ làm - một cơ sở sản xuất phô mai, khi thấy một quả cầu lửa lóe lên trên đầu. Ở nhà, bà Virginia Arguello Arias vợ ông, nghe thấy một âm thanh như sấm rền - những tiếng nổ siêu thanh khi thiên thạch va chạm vào không khí. Khi nhìn ra ngoài, bà thấy chú chó chăn cừu Đức Rocky bên nhà hàng xóm đang thu mình lại và run rẩy. Sau đó, họ mới biết rằng một mảnh vỡ đã đâm xuyên qua chuồng của Rocky.

Sáng hôm sau, bà Arguello Arias đi ra cổng trước nhà mình. Ở đó, bà nhận thấy một viên đá nhỏ có lớp vỏ ngoài óng ánh: lớp vỏ hỗn hợp được hình thành dưới nhiệt độ cao trong quá trình viên thiên thạch rơi xuống. Chiều hôm đó, các con bà tham gia vào cuộc tìm kiếm trong những cánh đồng xoài và mãng cầu. Họ tìm thấy lượng mảnh vỡ đủ để kín mặt bàn và chụp lại một tấm ảnh đầy hấp dẫn. Sau khi tìm kiếm về những tay buôn thiên thạch trên Google, họ đã gửi tấm ảnh tới một người mà họ nghĩ sẽ sẵn sàng mua. Ngạc nhiên thay, ông ta đã đang trên đường tới nơi. 

Buổi sáng hôm sau, ông Farmer đã có mặt, cùng với ông Robert Ward, một đối thủ cũng là một cộng tác trong lĩnh vực kinh doanh thiên thạch, người cũng đến Costa Rica trên cùng chuyến bay. Kiểm lại số tiền mình có, họ đã mua những viên đá đầu tiên này - với giá rẻ mạt, như gia đình bản địa sau này mới nhận ra. 

Ông Farmer cũng mua mảnh vỡ đã xuyên qua chuồng của chú chó Rocky, và để kỉ niệm, cả chiếc chuồng nữa. Trong 4 ngày tiếp đó, Farmer và Ward cùng ngủ lại tại một đồn điền cà phê gần đó và mở một quầy hàng tại bãi cỏ trước nhà gia đình người chủ, chào mời bất cứ ai đi ngang qua bán lại các mảnh thiên thạch cho họ. 

Một “cuộc săn vàng” thực sự bắt đầu. Vào ngày đầu tiên của tháng Năm, một ngày nghỉ lễ, ngôi làng chật ních những chiếc xe hơi khi những thợ săn báu vật lùng sục khắp các khu vực xung quanh. Những chiếc xe buýt chở người từ bên ngoài đậu trên một ngọn đồi gần đó. Ông Ronald Perez Huertas bắt đầu tuần tra khu vực nhà mình, không cho phép bất cứ ai đi vào trừ những người Mỹ. Con trai ông phải nhờ một người bạn làm thay tại trạm xăng trong một ngày để có thể đi tìm kiếm xung quanh, và thực tế anh đã tìm được khoảng 1 kilogam mảnh vỡ thiên thạch. 

Đến lúc này, khoảng 30 nhà sưu tập đến từ Nga, Đức, Bỉ và Hoa Kì đã đến và thiết lập “căn cứ” riêng của mình dưới đường bay kéo dài của quả cầu lửa đêm 23 tháng Tư, với những mảnh vỡ rải rác khu vực dài 6 kilomet. Nhu cầu ngày càng tăng cao. Giá cả tăng phi mã từ mức vài USD cho 1 gam như ông Farmer đưa ra lúc đầu, tới mức 50 USD, rồi 100 USD cho 1 gram, vượt qua cả giá vàng 24K. 

Trong khi đó, bà Campos Munoz đã gọi cho các nhà khoa học tại Đại học Costa Rica (UCR) vào buổi sáng sau vụ thiên thạch rơi. Chỉ có một thiên thạch từng rơi xuống Costa Rica được ghi chép lại trước đó - từ năm 1857. Với ông Gerado Soto, nhà địa chất học đã gọi lại cho bà Munoz, đây là “giấc mơ có thật”. Khi Soto và các đồng nghiệp của mình - Pilar Madrigal và Osca Lucke - lái xe tới ngôi làng từ San Jose ngày hôm sau, mang theo nhiều kính hiển vi và thiết bị đo đạc, một cuộc khảo sát nhanh đã gạt bỏ mọi nghi ngờ của họ. Soto vui sướng chia sẻ: “Tôi có thể ra đi thanh thản rồi, bởi tôi đã tận mắt nhìn thấy nó.”

Bà Madrigal, một nhà hóa địa chất học, đặt một mảnh vỡ dưới kính phóng đại. Đôi mắt bà lấp lánh khi nhìn thấy các chondrule - những hạt tròn silicat hiện diện trên các chondrit ngoài không gian. Bà nói: “Cảm giác giữ một thiên thạch như thế này trong tay thật vô cùng có ý nghĩa: Nó có niên đại ít nhất cũng phải 4,5 tỉ năm”. Bà Munoz thì nói bà đã nổi da gà khi quan sát các nhà khoa học làm việc: “Dường như là họ chuẩn bị vỡ òa trong nước mắt”. Trong hàng giờ liền, bà Campos Munoz và gia đình ngồi chú ý quan sát các nhà khoa học giải thích những gì họ thấy được bên trong những viên đá. 

Trước khi những nhà sưu tầm ngoại quốc tới nơi, các nhà khoa học đã rời đi với những tấm ảnh và một số mảnh nhỏ của viên đá. Không có nguồn quỹ để cạnh tranh, họ không tham gia cuộc tranh chấp mua bán. Bà Madrigal nói: “Không may thay, rất nhiều người đã bán những mảnh vỡ cho các cá nhân, và chúng đã rời khỏi đất nước tôi”.

Trên thế giới, các thiên thạch thường chỉ được quản lí bởi các bộ luật chắp vá, thường là chung với luật về đồ cổ. Ví dụ như tại Đan Mạch, người ta quy định chúng dưới dạng “hóa thạch được tìm thấy” thuộc về nhà nước. Các nước như Úc, Canada, Chile, Pháp, Mexico hay New Zealand xác định thiên thạch là kho báu văn hóa, không được phép xuất khẩu mà không được cấp phép. Nhưng ở rất nhiều nơi khác, bao gồm Costa Rica và Hoa Kỳ, người ta có thể tự do mua bán, xuất khẩu thiên thạch. 

Các nhà nghiên cứu thiên thạch phần lớn là hài lòng với cách vận hành như vậy, bởi thị trường sẽ khiến nhiều người lùng sục những cánh đồng, sa mạc với nhiều phát hiện, và các nhà sưu tầm cũng thường chia sẻ mẫu vật với giới khoa học. Nhưng theo Tổng Biên tập tờ tạp chí Meteoritics & Planetary Science, thì thái độ này đang thay đổi: “Vài nước đã cảm thấy họ mất đi những nguyên liệu giá trị. Tôi cho rằng dần dần sẽ có thêm nhiều quy định được phát triển.”

Costa Rica cũng sẽ sớm cấm việc giao dịch thiên thạch. Theo bà Ileana Boschini Lopez, người đứng đầu Ủy ban Địa chất và Mỏ Costa Rica, thì: “Tôi cho rằng, cần phải tạo ra một bộ quy định về các vật thể ngoài không gian rơi vào lãnh thổ Costa Rica.”

Ở Oman, Farmer và Ward đã từng bị bắt trong khi đang chở đầy một xe các mảnh thiên thạch hồi năm 2011. Sau một phiên xét xử ngắn, cả hai bị phạt 6 tháng tù giam. Điều kiện trong tù khá khốc liệt, với những cuộc náo loạn liên miên và những bữa ăn thiếu thốn. Họ được thả sau 3 tháng sau một lần kháng cáo. Nhưng đến lúc đó thì ông Farmer đã giảm gần 20 kilogam và liên tục gặp những cơn ác mộng. 

Giai đoạn đó và nhiều lần khác đã làm bền chặt một mối quan hệ lạ lùng giữa cặp đôi này, những người cùng sẻ chia tình yêu cho những hành trình không tính toán trước, nhưng lại có vấn đề khi sẻ chia thành quả và số tiền kiếm được. Theo như ông Laurence Garvie, người phụ trách về thiên thạch tại Đại học Tiểu bang Arizona (ASU), thì: “Thỉnh thoảng, họ chắc chắn là rất ghét nhau. Nhưng nhiều lúc khác họ lại gặp nhau và vui vẻ. Họ cứ như là một cặp vợ chồng già vậy.”

Trải nghiệm không mấy dễ chịu ở Oman dường như không hề làm giảm bản năng khó đổi dời của cặp đôi này. Xung quanh Aguas Zarcas, sự căng thẳng đang dần tăng, cùng với đó là giá cả. Những viên đá khi đó có thể được bán với mức định giá 200 USD hay thậm chí 400 USD cho mỗi gram. Những cuộc chiến đấu giá đã nổ ra. Ông Farmer kể: “Tôi phải kiềm chế lắm mới không đập cái xẻng vào đầu một gã.”

Gã mà Farmer nhắc tới có cái tên là Jay Piatek, một nhà sưu tầm đến mức ám ảnh, đồng thời là một bác sĩ giàu có với một phòng khám chuyên về giảm cân tại Indianapolis, Hoa Kỳ. Ông có mặt tại đó cùng với bạn gái của mình, lùng tìm những mảnh đá để thêm vào bộ sưu tập các thiên thạch hiếm của mình. Vốn sở hữu một mảnh thiên thachj từ sự kiện Murchison, Piatek biết rõ thứ ở trước mắt mình là gì, cũng như cái giá cho nó. Như Farmer kể, thì: “Hắn ta hét lên: ’Tôi sẽ trả nhiều hơn!’. Thế là có một gã giật túi đá nằm trong tay tôi để chạy tới bán cho hắn”. Nhưng Piatek thì lại có nhận định khác: “Với tôi, họ dường như đang lợi dụng những người dân này.”

Với việc ngày càng nhiều nhà sưu tập kéo đến khu vực, cũng như nhiều nguyên liệu mới được phát hiện, nhiều xung đột khác xảy ra. Rồi những cơn mưa đầu tiên bắt đầu xuất hiện. Những mảnh thiên thạch bị ngập nước dần bở nát ra. Chúng tỏa ra một mùi lưu huỳnh đặc trưng bởi độ ẩm đã giải phóng các hợp chất chứa lưu huỳnh bên trong các lỗ li ti. Điều này khiến việc tìm các mảnh vỡ còn lại trở nên dễ dàng hơn, nhưng đồng thời cũng làm giảm giá trị của chúng.

Sau khi tiêu sạch 50.000 USD trong vòng 4 ngày, ông Farmer bay trở về Tucson, và rồi lái xe về hướng trường ASU. Trên khu vực sa mạc giữa hai thành phố, ông đã chuyển một số mẫu vật cho Garvie. Một vài mảnh phía ASU giữ, nhưng vẫn thuộc sở hữu của Farmer, ví dụ như mảnh đã đâm thủng chuồng của chú chó Rocky; một số mảnh khác thì ông Farmer tặng cho ASU, với tổng khối lượng khoảng vài trăm gram.

Farmer rất nóng lòng chờ Garvie phân loại thiên thạch Aguas Zarcas một cách khoa học, bởi việc nhận được sự khẳng định chính thức chắc chắn sẽ khiến giá trị của nó tăng cao. Về phần mình, cảm thấy áp lực cân não trước thực tế có thể một cơ sở khác cũng đã có những mảnh vỡ, Garvie tức tốc tổng hợp dữ liệu thu được từ nhóm của Soto ở Costa Rica với những mô tả về thành phần khoáng của riêng mình, kết hợp với một bản thống kê về quỹ đạo thiên thạch từ một nhóm ở Brazil. Những bài kiểm tra đồng vị thực hiện bởi Karen Ziegler tại Đại học New Mexico, Albuquerque, đã khẳng định nó nằm trong cùng phân loại chondrit cacbon như là thiên thạch Murchison. Garvie sau đó đã nộp một báo cáo tới Meteoritical Society, nơi lưu trữ cơ sở dữ liệu chính thức về thiên thạch của cả thế giới. 

Báo cáo này sau đó được chấp nhận và đăng tải vào cuối tháng Năm, chỉ 5 tuần sau vụ thiên thạch rơi. Kể từ thời điểm đó, thiên thạch rơi xuống Costa Rica chính thức mang cái tên Aguas Zarcas, và khoảng 40 gam được lưu trữ lại làm mẫu vật tại ASU. Garvie sau này chia sẻ: “Việc là người đầu tiên báo cáo có thực sự quan trọng không? Không, tất nhiên là không rồi. Nhưng nó thực sự có ý nghĩa.”

Vào một ngày tháng Mười Một năm 2019, bên ngoài phòng thí nghiệm thiên thạch tại ASU, ông Garvie cẩn thận giữ một cốc nước nhỏ đựng đầy nước và bột từ Aguas Zarcas - phần còn lại sau một thí nghiệm. Ông lắc hỗn hợp màu xám đen như một người thử rượu vang để thứ chất lỏng tỏa ra hết mùi hương, thứ mùi có niên đại 4,5 tỉ năm.

Mùi đất ẩm hiện hữu rõ ràng, với một chút mùi bút dạ thoang thoảng lẫn vào. Báo cáo chính thức của Garvie mô tả một thứ mùi “giống như Murchison” với “một số mùi phân trộn”. Một số người lại cho rằng mùi của nó giống cải Brussels, hoặc miêu tả nó giống như đồ ngọt và hữu cơ, như dầu, gas, hay thậm chí là mùi vani. Ông Farmer, người có thói quen ăn một chút mọi thứ mình tìm được, kể rằng đó là hoàn đá có vị kì cục nhất mình từng nếm thử. Ông kể: “Laurence phát bực với tôi. Anh ấy thốt lên: 'Thật ngu ngốc, chúng ta đâu biết bên trong nó có gì!'”.

Chưa có nhiều nghiên cứu về thiên thạch Aguas Zarcas được đăng tải - nhưng chúng sẽ dần được công bố. Tại Field Museum, ông Heck đang phân tích một mảnh nặng gần 2 kilogam được một chức sắc về hưu đóng góp, nhằm thăm dò khoảng thời gian trước khi Hệ Mặt Trời thành hình. Ông nói đội của mình đã tìm thấy một số hạt cacborundum nhiều tiềm năng, có thể là những hạt bụi bị đẩy đi khắp nơi bởi những ngôi sao khổng lồ đang già đi, mà sau này sẽ lan tỏa ra khắp đĩa protosolar. Nếu được khẳng định và xác định niên đại, những hạt này sẽ bổ sung và một bức tranh lờ mờ về trạng thái của thiên hà trong quá khứ xa xôi. 

Một ít hạt tương tự từ thiên thạch Murchison được xác định có niên đại nhiều nhất lên tới 7,5 tỉ năm. Nhưng phần nhiều các số hạt mới chỉ được tạo ra trong khoảng vài trăm triệu năm trước khi Hệ Mặt Trời xuất hiện. Nếu ông Heck tìm thấy cách chia nhóm niên đại tương tự trong các hạt của Aguas Zarcas, thì đó là chỉ dấu cho một thế hệ những ngôi sao ra đời vào khoảng 7 tỉ năm về trước, từ đó có vài tỉ năm để già đi và sau này sẽ là nguồn bụi để gây dựng nên cả hệ sao ta đang sống. Một số nhà thiên văn học cho rằng, Dải Ngân Hà đã trải qua một làn sóng các ngôi sao ra đời ở giai đoạn sớm hơn đó, có thể được gây nên bởi một lần sáp nhập các thiên hà, hoặc sự dư thừa quá nhiều các loại khí. 

Đội ngũ ở Field Museum cũng lục tìm bên trong thiên thạch Aguas Zarcas các thành phần giàu canxi và nhôm, những khoáng vật đầu tiên được ngưng kết lại từ đĩa protosolar. Trôi nổi xung quanh đĩa, chúng ghi lại những lần bùng cháy của Mặt Trời non trẻ, bởi bức xạ đã để lại những vết dấu của heli và neon trên mỗi hạt. Ông Heck chia sẻ: “Chúng như là hộp đen máy bay vậy. Chúng ta có thể chỉ cần đếm những nguyên tố hình thành ở đó và biết được các hoạt động của Mặt Trời.”

Một số nhóm khác thì lại tập trung nghiên cứu các hợp chất hữu cơ phức tạp bên trong thiên thạch. Chúng hình thành muộn hơn nhiều triệu năm, khi các phân tử cacbon sơ khai bắt đầu hoạt động môi trường ẩm và ấm bên trong thiên thạch mẹ của Aguas Zarcas. Một số sản phẩm của quá trình phản ứng hóa học sơ khai đó khá mong manh, một số hợp chất đông cứng bên trong khi thiên thạch trôi nổi trong không gian lại không hề ổn định ở nhiệt độ thường trên Trái Đất, để rồi thoát ra, tạo mùi hôi đặc trưng. Sử dụng những chiếc “mũi điện tử” được thiết kế riêng, các nhà nghiên cứu tại Đại học Brown và ASU kì vọng sẽ thu lại được những chất hóa học thoảng qua này trước khi chúng dần biến mất. 

Một số hợp chất hữu cơ khác thì bền vững hơn. Ví dụ như, tại Trung tâm Goddard, NASA, nhóm của Glavin giã nát nhiều mảnh của Aguas Zarcas với chày và cối, trộn chúng với nước tinh khiết, rồi đun cả hỗn hợp tới gần nhiệt độ sôi, và rồi, sử dụng phương pháp khối phổ, họ phân tích các hợp chất đang nổi lên. 

Quá trình này tạo ra một biểu đồ với nhiều phân tử hữu cơ chưa được nhận dạng với nhiều khối lượng khác nhau. Như Glavin kể thì: “Cứ như là, Chúa ơi, phải có tới hàng trăm loại axit amin khác nhau trong thiên thạch này. Murchison đã là tiêu chuẩn vàng suốt 50 năm rồi. Aguas hoàn toàn sánh được với nó”. Nhóm này hiện đang làm việc với một kỹ thuật ở nhiệt độ thấp hơn, nhằm tìm kiếm các peptit - nhóm các axit amin liên kết với nhau. Nếu tìm thấy được, họ có thể nâng tầm hiểu biết của chúng ta về hóa học không gian tiền sinh học, những điều các nhà khoa học luôn nghi ngờ nhưng chưa thể chứng minh được. 

Trong một diễn biến gần đây, các nhà nghiên cứu tại ASU cho biết, họ đang gặp khó khăn trong việc tìm thấy bất cứ axit amin nào trong các mảnh họ sở hữu. Nhà hóa học vũ trụ tại ASU, Maitrayee Bose, cho rằng đây là điều rất lạ thường. Bà gợi ý một cách lý giải cho hiện tượng này: mỗi mảnh vỡ đại diện cho một phần của một thiên thạch với cấu tạo không đồng nhất, từ đó có những biến đổi khác nhau dưới tác động của nước và nhiệt độ. Bà nói: “Cũng giống như cơ thể con người. Mỗi bộ phận lại khác một chút.”

Đào sâu nghiên cứu với mục tiêu là isovaline - một axit amin thường xuất hiện trong không gian nhưng gần như không thể tìm thấy trong các dạng sinh vật sống trên Trái Đất, nhóm nghiên cứu tại NASA đã tìm ra dấu vết của một khuôn mẫu sâu xa. Các axit amin có thể tồn tại ở hai dạng thức phân tử đối xứng, giống như là tay trái và tay phải. Các phản ứng hóa học thì không phụ thuộc vào vấn đề này, nên một cách tự nhiên, tỉ lệ tồn tại của hai hình thái phải là 1:1. Nhưng các sinh vật trên Trái Đất có vẻ như lại được tạo dựng từ các axit amin dạng “tay trái”.

Sự chọn lựa ấy có thể được thực hiện bởi những thức dạng đầu tiên của sự sống, một sự lựa chọn ngẫu nhiên được lưu giữ tới nhiều thế hệ sau. Một học thuyết khác được đăng tải gần đây lại cho rằng, sự ưu tiên tay trái xuất hiện trên Trái Đất: sau khi sự sống hình thành dưới đủ các hình thái đối xứng, bức xạ từ các tia vũ trụ chiếu vào bầu khí quyển, với sự lựa chọn riêng của nó, từ đó tạo nên lợi thế tiến hóa cho các sinh thể chứa protein dạng tay trái. 

Thế nhưng, lượng isovaline loại tay trái trong Aguas Zarcas lại nhiều hơn tới 15% so với loại tay phải, tái khẳng định những gì ghi nhận được ở thiên thạch Murchison và các chondrit cacbon khác. Khuôn mẫu ổn định này cho thấy sự lựa chọn tay trái có thể đã xuất hiện từ ngoài không gian. Theo quan điểm từ một nhóm khác, ánh sáng phân cực từ những ngôi sao gần kề có lẽ cũng đóng góp một phần xu thế lựa chọn của các phân tử hữu cơ trong thiên thạch mà cũng có trong các sinh thể sống. Glavin chia sẻ: “Tôi nghĩ rằng, các thiên thạch đang kể với chúng ta câu chuyện rằng sự sống đã chú định tiến hóa ưu tiên dạng protein tay trái.”

Những phòng thí nghiệm khác thì khảo sát Aguas Zarcas nhằm tìm kiếm dấu vết về một giai đoạn muộn hơn trong quá trình phát triển của Trái Đất. Một số mô hình lý thuyết cho thấy các thiên thạch cacbon rơi xuống Trái Đất thuở sơ khai có thể đã sản sinh ra bầu không khí giàu hơi nước và cacbon dioxit. Tại Đại học California, nhà hóa học vũ trụ Myriam Telus muốn kiểm nghiệm những mô hình này bằng dữ liệu thực tế. Bà đã liên hệ với những tay buôn để có các mẫu vật, để rồi sau đó tiêu hủy chúng bằng nhiệt độ cao, sau đó đo đạc những loại khí bốc ra. “Rất khó để thuyết phục những người khác rằng việc này đáng để thực hiện, nhằm một mục đích lớn lao.”, bà nói. Nhưng rồi bà cũng có được 2 gam, lượng đủ để tiếp tục thí nghiệm. 

Các nhà khoa học thuộc dự án OSIRIS-REx của NASA thì lại mua 60 gam các mảnh từ Aguas Zarcas. Nhóm này đang trông đợi 60 gam mẫu vật từ thiên thạch Bennu ngoài không gian, một thiên thạch mà có thể rất giống với Aguas Zarcas. Những gì lấy từ Bennu chưa bao giờ tiếp xúc với bất cứ thứ gì trên Trái Đất. Ví vậy, nhóm nghiên cứu coi việc xử lí Aguas Zarcas là lần “chạy thử” để tối ưu quy trình nghiên cứu các mẫu vật thiên thạch.

Những dự án giống như OSIRIS-REx có thể tiêu tốn hàng trăm triệu, hoặc hàng tỉ USD. Thế nên, những thiên thạch hiếm như Aguas Zarcas là vô cùng ý nghĩa đối với giới khoa học. Nói như Jessica Barnes, một thành viên của nhóm nghiên cứu tại ASU thì: “Không có một nhiệm vụ triệu đô hay tỉ đô để đi thu lấy nó. Nó cứ thế rơi xuống thôi. Cảm ơn vũ trụ vì điều đó!”

Một ngày tháng Năm năm 2020, lại vào thời điểm đầu mùa mưa tại Costa Rica, ông Ruddy Valerio Diaz ngồi tận hưởng bầu không khí thoáng đãng tại nhà hàng của mình, bên cạnh một bể cá rô phi. Kế bên, đầy những con bướm rung rinh đôi cánh trong khu vườn gây giống. Dù dịch Covid-19 đã xua hết khách du lịch đi, nhưng ít nhất ông vẫn có tiền dự trữ. Khi những hòn đá rơi xuống, ông Valerio Diaz vẫn còn đang làm những công việc tạm bợ, mơ về việc kinh doanh riêng, nhưng không có ngân hàng nào cho người như ông vay cả. Ông kể: “Tình hình kinh tế của chúng tôi lúc ấy rất kham khổ. Số tiền đó đúng là từ trên trời rơi xuống theo nghĩa đen.”

Ông Valerio Diaz đã đợi 2 tháng trước khi bán 300 gam thiên thạch mà ông tìm thấy dọc những con đường, dưới những cây cột điện, và trong mảnh đất của mình. Farmer thì không chịu trả giá cao. Nhưng rồi một người đã đồng ý mua với giá 50 USD cho mỗi gam, đủ để ông trả hết nợ nần, dựng lên khu nuôi bướm cho vợ ông - Rosibel, và mở cửa nhà hàng. Vấn đề còn lại duy nhất là tên gọi. Sau khi điểm qua một loạt ý tưởng: Manna từ Thiên đàng, Nhà hàng Vũ trụ, Những hòn đá Đen, họ lựa chọn cái tên Tilapias Rancho El Meteorito - Trại Cá rô phi Thiên thạch.

Gần đó, gia đình ông Perez Huertas đã sử dụng tiền bán các mảnh thiên thạch để sơn lại nhà, lợp lại mái, mở rộng chuồng bò sữa, mua đồ nội thất mới và cả một chiếc xe ô tô. Khi giá thiên thạch tăng lên, ông Farmer - lúc đó đã là một người bạn của gia đình - đã đưa thêm tiền cho họ để bù đắp mức giá thấp mà ban đầu ông trả cho họ.

Ông Farmer thì đã bán hết những mảnh thiên thạch hỏng - những mảnh được thu thập sau khi những cơn mưa trút xuống Costa Rica. Ông cho biết mình còn giữ lại được 5 kilogam nguyên vẹn, trong tổng số 7 kilogam đã mua được. Một số được ông cất giữ tại nhà, trong túi Ziploc mà chúng được cho vào khi được mua; số khác đang được lưu trữ dưới tên ông tại ASU trong những chiếc hộp đóng kín bơm đầy khí nitơ. Ông chia sẻ: “Tôi sở hữu phần lớn của nó (thiên thạch) trên cả thế giới, và đều còn nguyên vẹn. Trong 10 hay 20 năm nữa, khi tôi hay con trai tôi hay một ai đó khác mở chiếc hộp đó, nó sẽ một tài sản vô cùng quan trọng.”

Một phần nhỏ của thiên thạch Aguas Zarcas là còn được giữ lại tại Aguas Zarcas, hay tại Costa Rica. Đại học Costa Rica có vài mẩu vụn, mỗi mẩu có khối lượng dưới 1 gam. Bảo tàng Quốc Gia tại San Jose thì có nhiều hơn một chút. Bà Madrigal cho biết, bà hi vọng vài mảnh được bán ở nước ngoài sẽ được ai đó hào phóng, quyên tặng lại cho các tổ chức hàn lâm Costa Rica.

Riêng bà Campos Munoz vẫn là một người giữ lại mảnh thiên thạch, mà có lẽ là người cuối cùng. Bà vẫn giữ mảnh thiên thạch lớn rơi xuyên qua mái nhà mình, mà bà hi vọng sẽ được trưng bày trong một cuộc triển lãm. Bà muốn nhiều hơn cho nó - dù không nói rõ là bao nhiêu - nhưng ít nhất là nhiều hơn mức những tay buôn đưa ra. 

Lỗ thủng trên mái nhà bà vẫn được giữa lại. Bà đã muốn sửa lại nó, nhưng đầu tiên là cơn sốt tìm kiếm mảnh vỡ thiên thạch, rồi sau đó là mùa mưa, rồi giờ đây là cuộc khủng hoảng do dịch bệnh. Thêm vào đó, bà biết rằng những vật dụng bị phá hủy bởi thiên thạch cũng có giá trị với giới sưu tập. Bà nói: “Lỗ thủng trên mái và những chiếc bàn bị hỏng giờ là một phần của gia đình chúng tôi.”

Theo bà, những người hàng xóm cho rằng gia đình bà đều là những triệu phú - những người thắng cuộc trong chương trình xổ số vũ trụ. Những người lạ thỉnh thoảng vẫn xuất hiện bên ngoài trước nhà bà, tìm kiếm “ngôi nhà thiên thạch”. Bà Campos Munoz vẫn giữ liên lạc với các nhà khoa học Costa Rica để theo dõi những nghiên cứu của họ và đọc mọi báo cáo họ gửi. “Tôi cảm thấy rất tự hào rằng một sự kiện quan trọng như vậy với lịch sử và khoa học đã xảy ra ở đất nước mình, và hơn thế là trong chính nhà mình”, bà nói.

Steve, Minh thần kì