Startup từng hấp dẫn bậc nhất thế giới sụp đổ: Từ vốn hóa 6 tỷ USD hiện giá cổ phiếu chỉ còn 75 xu, CEO là bạn gái chủ tịch Google cũng 'bó tay'

Năm năm trước, 23andMe là một trong những công ty khởi nghiệp hấp dẫn nhất thế giới. Hàng triệu người đã tìm đến dịch vụ của 23andMe để tìm hiểu về tổ tiên của họ. 23andMe ra mắt công chúng vào năm 2021 và chỉ trong thời gian ngắn, vốn hóa công ty đã lên tới 6 tỷ USD. Forbes thậm chí đã vinh danh Anne Wojcicki, giám đốc điều hành của 23andMe là "tỷ phú tự thân mới nhất".

Giờ đây, tài sản hàng tỷ USD “tự thân” có được của Wojcicki đã biến mất. Định giá của 23andMe đã giảm 98% so với mức đỉnh và Nasdaq đe dọa sẽ hủy niêm yết cổ phiếu này khi giá đã về dưới 1 USD. Wojcicki đã cắt giảm 1/4 số nhân viên vào năm ngoái thông qua ba đợt sa thải và bán công ty con. Công ty chưa bao giờ kiếm được lợi nhuận và đang đốt tiền mặt nhanh đến mức có thể cạn kiệt vào năm 2025.

Về phần mình, Wojcicki không hề bỏ cuộc. Cô này đang bám sát mục tiêu của mình là biến 23andMe từ một nhà cung cấp dữ liệu sức khỏe và tổ tiên cơ bản thành một công ty chăm sóc sức khỏe toàn diện chuyên phát triển thuốc, cung cấp dịch vụ chăm sóc y tế và bán các báo cáo sức khỏe đăng ký.

Dẫu vậy đây là tham vọng không hề dễ dàng. Wojcicki đã huy động được khoảng 1,4 tỷ USD cho 23andMe nhưng đã “đốt” khoảng 80% trong số đó. Hiện, cô đang tìm kiếm nguồn vốn mới.

Nhưng với việc cổ phiếu của 23andMe giao dịch ở mức giá 74 xu, công ty không thể huy động tiền bằng cách bán thêm cổ phiếu. Và các chương trình thuốc giai đoạn đầu của công ty quá tốn kém, đến nỗi Wojcicki đã tìm kiếm đối tác đầu tư cho một số chương trình nhưng cho đến nay vẫn không thành công và từ bỏ cổ phần ở những chương trình khác.

Trọng tâm hoạt động kinh doanh xét nghiệm DNA của 23andMe là hai thách thức cơ bản. Khách hàng chỉ cần làm bài kiểm tra một lần và rất ít người làm bài kiểm tra nhận được kết quả sức khỏe thay đổi cuộc sống.

Vụ đặt cược đầy tham vọng nhất của Wojcicki là phát triển các loại thuốc sử dụng kho dự trữ hơn 10 triệu mẫu DNA của 23andMe mà những người tham gia thử nghiệm đã đồng ý có thể được sử dụng cho nghiên cứu. Nhưng việc đưa thuốc mới ra thị trường rất tốn kém và mất nhiều năm.

Trong một cú đánh khác vào thương hiệu của mình, 23andMe đã bị vi phạm dữ liệu vào mùa thu năm nay, làm lộ thông tin phi di truyền của 6,9 triệu khách hàng, làm nổi bật những lo ngại về quyền riêng tư tương tự.

Wojcicki cho rằng giá cổ phiếu của 23andMe thấp là do cổ phiếu của các công ty dược phẩm nhỏ đang suy thoái trên diện rộng. “Tình hình chắc chắn khó khăn hơn chúng tôi mong đợi. Nhưng tôi không nghĩ rằng chúng tôi đã thực hiện được tầm nhìn thực sự là gì - đó là sử dụng thông tin di truyền để cung cấp cho người tiêu dùng nhiều quyền kiểm soát hơn đối với việc chăm sóc sức khỏe của họ”, cô nói.

Patrick Chung, thành viên hội đồng quản trị lâu năm của công ty cho biết Wojcicki là một nhà sáng lập khởi nghiệp tuyệt vời vì cô luôn kiên định với tầm nhìn lớn của mình bất chấp những trở ngại khó khăn.

Là con gái của trưởng khoa vật lý của Đại học Stanford, Wojcicki lớn lên ở trung tâm Thung lũng Silicon. Sau khi tốt nghiệp đại học Yale, cô chuyển sang làm việc tại các quỹ phòng hộ và công ty cổ phần tư nhân để phân tích các công ty chăm sóc sức khỏe.

Hai điều mang tính hình thành đã xảy ra trong giai đoạn này. Cô đã chứng kiến sự sụt giảm của cổ phiếu chăm sóc sức khỏe và cách các công ty phản ứng bằng cách dồn từng đồng vào đầu tư cho sự đổi mới. Cô cho biết cô quyết định muốn giúp người tiêu dùng kiểm soát nhiều hơn việc chăm sóc sức khỏe của họ.

Wojcicki cũng đã gặp Sergey Brin – Chủ tịch Alphabet – công ty mẹ Google. Ý tưởng kinh doanh xét nghiệm DNA trực tiếp cho người tiêu dùng đến từ Linda Avey, một chuyên gia về di truyền, người đồng sáng lập cùng Wojcicki. Brin đã bày tỏ sự quan tâm đến công việc trước đây của Avey nên vào năm 2005, cô đã chia sẻ ý tưởng của mình với anh. Đó là cách Avey gặp Wojcicki, bạn gái lúc đó của Brin.

Avey nói Wojcicki thông minh và có động lực – và Brin có thể là người ủng hộ mạnh mẽ. “Nếu chúng tôi muốn nhận được sự hỗ trợ của Google, Anne có thể giúp củng cố sự hỗ trợ đó nhờ mối quan hệ của cô ấy với Sergey. Đó là suy nghĩ của tôi lúc đó”, Avey nói. Brin cấp vốn đầu tiên cho công ty và tuyển dụng một số nhân viên ban đầu. Google cũng đầu tư tiền và công bố khoản đầu tư của mình hai tuần sau khi Brin và Wojcicki kết hôn vào năm 2007.

Chỉ qua một đêm, Wojcicki đã từ một cựu nhà phân tích tài chính ít tên tuổi trở thành ngôi sao ở Thung lũng Silicon. Cô đã giúp xây dựng thương hiệu 23andMe, tổ chức các “bữa tiệc nhổ” nơi khách đưa mẫu DNA. Họ thu thập nước bọt của người nổi tiếng tại Diễn đàn Kinh tế Thế giới ở Davos năm 2008 và một lần nữa tại Tuần lễ Thời trang New York năm đó.

Dù gây chú ý nhưng việc này không giúp ích gì nhiều cho doanh nghiệp. Xét nghiệm của 23andMe có giá 399 USD vào thời điểm đó - quá đắt để thu hút người tiêu dùng.

Một người ủng hộ nổi tiếng khác là Wendi Murdoch, một người bạn của Anne. Khoảng năm 2008, khi cả hai đang thử váy tại cửa hàng bách hóa cao cấp Barneys New York, Wojcicki phàn nàn rằng 23andMe cần một nhà quảng cáo giỏi hơn. Murdoch đã triệu tập Steven Rubenstein, người phụ trách PR cho công ty News Corp của chồng cô.

Avey, người đã chia sẻ văn phòng với người đồng sáng lập của mình trong hơn ba năm, cho biết Wojcicki yêu thích ánh đèn sân khấu và có tính cạnh tranh với Brin. Avey nói: “Ban đầu cô ấy nói đùa rằng 23andMe sẽ lớn hơn Google rất nhiều”.

Theo các nguồn tin, đến năm 2009, Wojcicki muốn tự mình điều hành 23andMe. Cô đã thuyết phục hai thành viên hội đồng quản trị độc lập sa thải người đồng sáng lập của mình ngay trong một cuộc họp bất ngờ. Một người quen thuộc với các cuộc thảo luận của hội đồng quản trị cho biết họ chọn Wojcicki vì tiền của cô ấy và các mối quan hệ thông qua Brin, điều mà họ cảm thấy có thể là trọng tâm cho tương lai của công ty.

Wojcicki cho biết cô rất biết ơn sự hỗ trợ của Brin trong những ngày đầu thành lập công ty. Cô từ chối bình luận về quyết định sa thải người đồng sáng lập của hội đồng quản trị.

Vào năm 2012, một vòng tài trợ mới từ tỷ phú người Israel gốc Nga Yuuri Milner – một trong những hàng xóm của Wojcicki và Brin ở Los Altos Hills – đã giúp 23andMe giảm giá xét nghiệm DNA xuống còn 99 USD.

Chiến dịch quảng cáo toàn quốc đầu tiên của công ty vài tháng sau đó đã khiến Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm “nóng mắt”, cơ quan này đã tạm dừng bán thiết bị kiểm tra sức khỏe với lý do có nguy cơ báo cáo sai. 23andMe đã thực hiện một cách tiếp cận thận trọng đối với quy định, điển hình ở Thung lũng Silicon, và chưa nhận được sự cho phép của FDA để tiếp thị thử nghiệm của mình. Wojcicki cho biết công ty đã tích cực hợp tác với FDA trước khi tạm dừng bán hàng nhưng chưa giao tiếp hiệu quả.

Sau hai năm và hàng triệu USD chi ra để xác thực các báo cáo sức khỏe của mình, 23andMe đã được phép bán trở lại.

Bạn bè của Wojcicki nhớ lại quyết tâm của cô trong việc đối phó với cơ quan quản lý vào thời điểm cô đang vô cùng căng thẳng. Gần đây cô đã chia tay Brin, người đang ngoại tình với một nhân viên cấp dưới của Google.

Wojcicki cho biết cô không ngạc nhiên khi sau khi 23andMe nhận được sự cho phép của FDA, thử nghiệm của họ đã trở thành một cơn sốt lan truyền. Những câu chuyện lan truyền về việc mọi người bất ngờ phát hiện ra cha mẹ hoặc anh chị em. Phải mất chín năm để có được một triệu khách hàng và chỉ mất ba năm nữa để có được tám triệu.

Năm 2019, Wojcicki chuyển 23andMe đến một tòa nhà văn phòng mới ở Thung lũng Silicon với đủ không gian để tăng gấp đôi số nhân viên của mình. Kế hoạch của cô là cho thuê phần văn phòng trống còn lại, mặc dù đại dịch đã khiến điều đó không thể thực hiện được. Các lớp cử tạ, yoga và thiền miễn phí được dạy trong phòng tập thể dục ở tầng một. Còn có cả một cà phê dành cho người sành ăn mới có tên 23andEat.

Vào năm 2021, công ty lên sàn trong thời kỳ bùng nổ SPAC, thời điểm mà hàng trăm công ty mạo hiểm đưa ra những dự đoán táo bạo đã bán cổ phiếu giá cao cho các nhà đầu tư. Công ty mua lại có mục đích đặc biệt hợp tác với 23andMe được hỗ trợ bởi Richard Branson, người mà Wojcicki đã gặp lần đầu hơn một thập kỷ trước, khi Branson mời cô và Brin đến một buổi họp mặt từ thiện.

Wojcicki được trả 33 triệu USD trong năm đó, cao hơn nhiều so với mức lương thông thường đối với CEO của các công ty đại chúng lớn, mặc dù không phải là chưa từng có đối với các nhà sáng lập công ty khởi nghiệp. “Tôi nhận được mức lương tối thiểu. Tôi chưa bao giờ được trả bằng tiền mặt”, Wojcicki nói khi được hỏi về gói trả lương. “Vì vậy, tôi chắc chắn rằng có một số tiền trên giấy tờ cho một điều gì đó không phản ánh đúng thực tế”. Một năm trước khi IPO, Wojcicki đã nhận được 20 triệu USD cổ phiếu. Năm sau, cô chỉ nhận được mức lương cơ bản là 62.480 USD.

Cổ phiếu của Wojcicki có đặc quyền giám sát, giúp cô có quyền kiểm soát công ty một cách hiệu quả. Cô cho biết cô chưa bao giờ bán một cổ phiếu nào.

Với rất nhiều mẫu DNA đã được lưu trữ, 23andMe đã bắt đầu phát triển thuốc, phân chia chi phí và lợi nhuận trong tương lai trong một thỏa thuận với gã khổng lồ dược phẩm GSK về các liệu pháp được phát hiện trong cơ sở dữ liệu của 23andMe.

Không giống như hầu hết các công nghệ sinh học nhỏ, chỉ tập trung vào một số lĩnh vực, 23andMe nghiên cứu các phương pháp điều trị cho hàng chục loại bệnh. Lợi ích có thể rất lớn, nhưng bất kỳ loại thuốc nào cũng có thể tiêu tốn hàng trăm triệu USD và phải mất 10 năm để vượt qua các thử nghiệm lâm sàng.

Đến năm 2022, nỗ lực phát triển thuốc đã phát triển thành một nhóm có 150 người ở Nam San Francisco.

Wojcicki nói rằng cô cho rằng mình có thể huy động thêm vốn để hỗ trợ nỗ lực phát triển của mình. Nhưng khi thời điểm đó đến vào năm nay, lãi suất đã cao và cổ phiếu của các công ty dược phẩm nhỏ không còn được ưa chuộng nữa. Không huy động được tiền, Wojcicki đã cắt giảm một nửa đội ngũ phát triển vào mùa hè năm ngoái.

Để tạo nguồn doanh thu định kỳ từ các thử nghiệm, Wojcicki đã chuyển sang đăng ký. Khi các công ty truyền thông tung ra các kênh “+” phát trực tuyến, Wojcicki đã triển khai 23andMe+, cung cấp các báo cáo sức khỏe được cá nhân hóa, lời khuyên về lối sống cũng như “các báo cáo và tính năng mới khi khám phá được thực hiện” không xác định với số tiền ban đầu là 229 USD, với số lần gia hạn hàng năm là 69 USD.

Khi công ty tiết lộ số lượng thuê bao lần cuối cách đây một năm, công ty chỉ có 640.000 thuê bao - chưa bằng một nửa con số dự kiến vào thời điểm đó.

Khi được hỏi về dự đoán, Wojcicki chỉ nói: “Không còn gì để nói ngoài việc chúng tôi đã sai”.

Wojcicki cho biết rất đúng khi chỉ trích cô ấy vì đã đánh giá sai hoạt động kinh doanh đăng ký cho đến nay, nhưng cô ấy nói rằng cô ấy nhìn thấy đề xuất có giá trị cho người tiêu dùng và tin tưởng vào nhóm sản phẩm của mình sẽ làm ra kết quả tốt. “Điều duy nhất tôi có thể làm là thực thi”, cô nói. Người phát ngôn của 23andMe cho biết dịch vụ đã được cải thiện kể từ khi Bowden sử dụng và 90% người đăng ký nhận được kết quả “có liên quan đến lâm sàng”. Vào tháng 11, 23andMe đã tung ra một sản phẩm đăng ký thậm chí còn tham vọng hơn. Điều này bao gồm xét nghiệm di truyền ở cấp độ lâm sàng, toàn diện hơn cũng như các xét nghiệm máu tiêu chuẩn và các cuộc hẹn với bác sĩ của 23andMe có giá 1.188 USD một năm, thanh toán trước mà không có bảo hiểm.

Roelof Botha, thành viên hội đồng quản trị 23andMe và đối tác tại Sequoia Capital, cho biết chiến lược chi tiêu lớn của công ty chỉ có ý nghĩa khi tiền rẻ. Bây giờ thì không, “chúng tôi phải cắt giảm và tập trung vào một số lượng dự án nhỏ hơn”.

Ông cho biết Sequoia, công ty đã đầu tư 145 triệu USD vào 23andMe, vẫn nắm giữ toàn bộ cổ phần của mình. Ngày nay chúng chỉ trị giá 18 triệu USD.

Theo: WSJ

Bài viết: Vân Đàm | Thiết kế: Hà Mĩ