Robot sẽ chẳng cướp việc làm của ai đâu, nó chỉ khiến những người giàu ngày càng giàu hơn mà thôi!
Công nghệ về robot và trí tuệ nhân tạo sẽ tiếp tục cải thiện hơn nữa và nếu không có những thay đổi chính trị đáng kể, kết quả có thể từ xấu đến tình huống tận thế cho tất cả mọi người.
Robot có nên bị đánh thuế không?
Nghe thì có vẻ lạ nhưng ngày càng có nhiều người thuộc giới ưu tú đặt ra câu hỏi này. Do lo ngại về ảnh hưởng của sự tự động hóa, lời kêu gọi đánh "thuế robot" bắt đầu gây được sự chú ý. Đầu tháng này, nghị viện châu Âu đã cân nhắc áp dụng điều này. Ngay cả Bill Gates gần đây cũng lên tiếng ủng hộ ý tưởng kể trên.
Có rất nhiều lời đề xuất nhưng chúng có chung một tiền đề. Khi các cỗ máy và thuật toán trở nên thông minh hơn, chúng sẽ thay thế một phần lớn lực lượng lao động. Khoản thuế robot có thể tăng doanh thu giúp tái đào tạo những công nhân bị thay thế hoặc cung cấp cho họ một mức thu nhập cơ bản.
Tin tốt là "ngày khải hoàn" của robot vẫn chưa tới. Mặc dù có rất nhiều lời cảnh báo về những cỗ máy thông minh đang cướp việc làm của con người nhưng dữ liệu kinh tế cho thấy tự đông hóa vẫn chưa xảy ra trên diện rộng. Thông tin xấu là nếu xảy ra, nó sẽ gây ra một mức độ bất bình đẳng cao chưa từng có.
Mối đe dọa thực sự bởi robot không phải là chúng sẽ trở nên hung bạo và giết tất cả chúng ta – điều khiến Elon Musk vẫn trăn trở hàng đêm – mà là chúng sẽ mở rộng sự phân hóa kinh tế khiến cuộc sống này trở nên - theo đúng nghĩa đen là - không-thể-sống-được đối với phần lớn mọi người. Thuế robot có thể hoặc không phải là một chính sách hữu ích cho việc làm thay đổi viễn cảnh này. Tuy nhiên đã đến lúc cần phải thảo luận về vấn đề này. Tự động hóa hàng loạt là hiện diện của một vấn đề chính trị nghiêm túc – một nhu cầu giải quyết vấn đề chính trị nghiêm túc.
Tự động hóa không mới. Cuối thế kỷ 16, một nhà cải tiến người Anh đã phát triển cỗ máy dệt kim được gọi là khung thả. Nếu làm bằng tay, các công nhân trung bình đan được 100 sợi mỗi phút nhưng với chiếc máy này thì chúng làm được 1.000 chiếc/phút. Đây là một mô hình cơ bản, được nhắc đi nhắc lại qua nhiều thế kỷ: Khi công nghệ được cải tiến, nó sẽ giảm lượng lao động cần để sản xuất ra một lượng hàng hóa nhất định.
Tuy nhiên, hiện tượng này chưa tạo ra tình trạng thất nghiệp nghiêm trọng. Đó là bởi vì tự động vừa có thể tạo ra việc làm cũng như loại bỏ chúng. Một ví dụ gần đây là giao dịch viên ngân hàng: ATM bắt đầu xuất hiện vào những năm 1970 nhưng tổng lượng giao dịch viên đã tăng liên tiếp kể từ đó. Khi ATM trở nên rẻ hơn, các ngân hàng mở nhiều chi nhánh, càng có nhiều giao dịch viên hơn. Mô tả công việc đã thay đổi – hiện nay các giao dịch viên dành nhiều thời gian để bán các dịch vụ tài chính hơn là kiểm, đếm tiền mặt – nhưng công việc này vẫn còn.
Điều khác biệt bây giờ là khả năng công nghệ sẽ trở nên quá tài tình đến mức không có bất cứ việc nào còn lại cho con người làm. Điều gì sẽ xảy ra nếu ATM của bạn không chỉ nhả cho bạn hàng trăm USD mà còn bán cho bạn cả một khoản tín chấp với lãi suất có thể điều chỉnh? Dù hiện tại có những lời phóng đại quá mức về trí thông minh nhân tạo nhưng vẫn có những cải tiến đáng kể trong những năm vừa qua. Thay vì chỉ chuyển đổi công việc, công nghệ có thể bắt đầu trừ khử nó. Thay vì biến nó có thể tạo ra nhiều của cải hơn với ít lao động hơn, tự động có thể khiến nó có thể tạo ra nhiều của cải hơn mà KHÔNG CẦN TỚI LAO ĐỘNG.
Viễn cảnh trở nên giàu có hơn mà không cần đến lao động tồi tệ đến mức nào?
Nó phụ thuộc vào người sở hữu của cải đó. Theo chủ nghĩa tư bản, lương là cách mà các công nhân nhận được cho phần mà họ sản xuất ra. Tỷ lệ đó luôn luôn nhỏ, liên quan lợi nhuận chảy vào túi những chủ sở hữu tư bản. Và trong nhiều thập kỷ qua, nó lại ngày càng trở nên nhỏ hơn nữa: Tỷ lệ thu nhập quốc gia đi vào tiền lương đã bị thu hẹp dần trong khi tỷ lệ chuyển sang tư bản tăng lên không ngừng. Công nghệ giúp công nhân làm việc hiệu quả hơn nhưng lợi nhuận lại chỉ tăng không giảm. Hiệu suất tăng 80,4% trong khoảng giai đoạn giữa năm 1973 và 2011 nhưng lương theo giờ thực sự của công nhân trung bình chỉ tăng 10,7%.
Tồi tệ nhất là, tự động hàng loạt có thể khiến điều này càng trở nên xấu hơn. Nếu nghĩ bất bình đẳng là vấn đề lớn thời điểm này, hãy tưởng tượng ra một thế giới nơi người giàu có thể tự giúp họ trở nên giàu hơn. Tư bản giải phóng khỏi lao động có nghĩa là sự chấm dứt cho cả lao động và tiền lương. Và nếu không có lương, công nhân sẽ mất đi khả năng tiếp cận duy nhất tới sự giàu có – cũng là sự sống còn của họ.
Họ cũng sẽ bị mất đi quyền lực xã hội. Vì vậy miễn là công nhân còn kiểm soát các cơ sở sản xuất, họ có thể làm nó ngưng hoạt động. Những cuộc đình công vẫn là vũ khí lợi hại mà họ có dù ít khi sử dụng. Một nền kinh tế hoàn toàn tự động sẽ khiến họ không chỉ bị dư thừa mà còn mất đi hoàn toàn quyền lực.
Trong khi đó, tự động sẽ có thể giúp quyền lực giới thượng lưu càng được củng cố trong xã hội. Từ phi cơ riêng cho tới đảo riêng, người giàu đã chi rất nhiều để khiến họ trở nên tách biệt với những người khác. Tuy nhiên dù là những nơi trú ẩn an toàn nhất thế giới thì vẫn cần được kết nối với thế giới bên ngoài, miễn là khi tư bản vẫn cần lao động để sản xuất. Nhưng, tự động có thể chấm dứt điều này và giới tinh hoa sẽ sở hữu khối tài sản khổng lồ mà chẳng cần tới công nhân, bỏ mặc đám đông thất nghiệp ở lại đằng sau.
Nếu viễn cảnh này chưa đủ khiến bạn lo lắng, hãy cân nhắc đến khả năng rằng tự động hàng loạt không chỉ dẫn tới sự bần cùng hóa của người lao động mà còn hủy diệt luôn họ. Trong cuốn Bốn Tương Lai, Peter Frase dự đoán rằng số đông những người dư thừa kia sẽ chẳng tồn tại được lâu. Cuối cùng họ sẽ không thể chịu đựng được và sau đó vướng vào những cạm bẫy. "Điều gì xảy ra khi những đám đông nguy hiểm nhưng không còn là tầng lớp lao động. Cuối cùng những nhà cầm quyền sẽ chẳng còn chút giá trị nào. Kết quả là họ sẽ nảy ra ý tưởng về việc loại bỏ họ. Frase gọi đó bằng một cái tên hết sức đáng sợ: CHỦ NGHĨA TẬN DIỆT - một thế giới được định hình bởi cuộc chiến tranh diệt chủng của người giàu với người nghèo.
Bức tranh u tối đó nghe qua có vẻ giống khoa học viễn tưởng nhưng lại hoàn toàn trùng hợp với quỹ đạo hiện tại. Công nghệ về robot và trí tuệ nhân tạo sẽ tiếp tục cải thiện hơn nữa và nếu không có những thay đổi chính trị đáng kể, kết quả có thể từ xấu đến tình huống tận thế cho tất cả mọi người. Đó chính là lý do ý tưởng về "thuế robot" gần đây nên được coi trọng.
Trên thực tế robot loại bỏ việc làm là điều tốt, nhưng miễn là của cải chúng sản xuất ra phải được phân phối đồng đều. Một báo cáo của Oxfam công bố hồi đầu năm cho thấy 8 người giàu nhất thế giới sở hữu lượng tài sản hơn hẳn một nửa nhân loại. Hãy thử tưởng tượng xem con số đó còn thay đổi kinh khủng thế nào nếu như tự động hóa ngày một gia tăng. Biết đâu đến một ngày, một vài tỷ phú có thể sẽ kiểm soát 100% của cải của toàn xã hội.
Lý tưởng là của cải phải được sở hữu bởi nhiều người chứ không phải độc quyền bởi một vài cá nhân. Để làm được điều đó, chúng ta cần phải thực hiện phân phối lại trước khi chủ nghĩa tư bản robot giết chết tất cả!
