FPT: Suy ngẫm về sự trở lại của "nhân vật số 1"

Hòn đá của Trương Đình Anh

Sự từ nhiệm và cả bị miễn nhiệm của CEO diễn ra khá phổ biến tại các công ty lớn trên toàn cầu. Chẳng hạn, khi mảng kinh doanh điện thoại di động của Motorola đi xuống trong những năm gần đây trước sức ép cạnh tranh khủng khiếp từ các dòng smartphone, Motorola Mobility - mảng kinh doanh điện thoại di động của tập đoàn - đã thay đổi CEO đến ba lần chỉ trong hai năm!

Theo ông Nguyễn Trung Thẳng, Chủ tịch Masso Consulting, trong quản trị hiện đại, việc hội đồng quản trị (HĐQT) thay đổi CEO để dẫn dắt thực thi chiến lược hay do nảy sinh mâu thuẫn là việc bình thường. Nó không gây ảnh hưởng lớn đến công ty, do cơ chế quản trị minh bạch của HĐQT và ban điều hành cùng với một hệ thống mạnh.

Khái niệm "thất bại" được dùng trong trường hợp một CEO bị miễn nhiệm hay từ nhiệm có lẽ hay áp dụng tại các công ty có văn hóa "gia đình" ở châu Á - nơi người kế nhiệm được hoạch định và kỳ vọng mà không đáp ứng được mục tiêu kinh doanh của người chủ.

Trở lại trường hợp Trương Đình Anh. Ông nắm chức CEO trong hoàn cảnh khá đặc biệt. Đó là khi nguyên CEO của FPT Telecom này được bổ nhiệm để thay thế người tiền nhiệm Nguyễn Thành Nam vào tháng 2/2011 sau khi ông Nam rút lui chỉ sau một thời gian ngắn đảm nhiệm chức vụ Tổng Giám đốc Tập đoàn FPT.

Món quà "CEO thế hệ 1.5" Nguyễn Thành Nam trao tặng "CEO thế hệ 2.0" Trương Đình Anh khi chuyển giao là một hòn đá. Theo tiết lộ của một nguồn tin trong nội bộ công ty, đó là sự tượng trưng cho vô số áp lực, trách nhiệm nặng nề, những nỗi niềm chất chứa và một nhiệm vụ "nặng như đeo đá" mà ông Nam không kham được.

Còn tân Tổng Giám đốc Trương Đình Anh khi ấy được nhân viên FPT mô tả là có "ánh mắt rực sáng khi chạm vào chiếc ghế CEO quyền lực" mà nhiều người tin ông khao khát từ lâu. FPT thông báo về CEO mới của họ: "Theo những tiêu chí do Ủy ban nhân sự FPT đặt ra cho CEO thế hệ kế tiếp, Trương Đình Anh là người duy nhất đáp ứng được các yêu cầu".

Hiểu rộng hơn, Đình Anh là người phù hợp nhất để dẫn dắt FPT, trong bối cảnh được cho là diễn ra cuộc chuyển giao quyền lực lớn tại công ty này, khi ông Trương Gia Bình trao "thượng phương bảo kiếm" cho người cháu nhằm thực hiện sứ mệnh dẫn dắt FPT lọt vào danh sách Top 500 doanh nghiệp của tạp chí Forbes trong 10 năm tới.

Khi nhậm chức, Đình Anh có đủ các yếu tố "thiên thời - địa lợi - nhân hòa", đặc biệt là sự hậu thuẫn từ người có quyền lực nhất FPT. Điều đó cho phép ông tiến hành cải tổ tập đoàn bằng "bàn tay sắt". Đầu tiên là cải tổ triệt để về nhân sự, khi Đình Anh không ngần ngại dùng biện pháp mạnh với cấp dưới khi cần thiết.

Song song, ông đề ra kế hoạch vươn mạnh ra quốc tế, đặt trọng tâm vào các mảng chủ chốt gồm: giải pháp công nghệ thông tin; M&A lĩnh vực nội dung số, phần mềm, game, mạng xã hội, bán lẻ. Nhờ "bảo kiếm" được trao tay, Đình Anh ban hành "luật lệ" mới trong FPT: đơn vị nào không hoàn thành từ 80% chỉ tiêu lợi nhuận được giao, lãnh đạo đơn vị đó phải nghỉ!

Quyết định này có thể hiểu là xuất phát từ mong đợi của cổ đông, sức ép từ HĐQT và chính tham vọng riêng của Trương Đình Anh. Hơn nữa, thời điểm đó kinh tế vĩ mô chưa quá khó khăn như sau này.

Nhưng trèo cao dễ ngã đau. Đặt tham vọng quá lớn trong thời gian ngắn và sự cứng rắn của Đình Anh đã khiến ông không nhận được nhiều đồng thuận. Nói như một nhà quản trị am hiểu FPT, "thông thường không CEO nào muốn mua dây buộc mình bằng các chỉ tiêu quá cao và rồi đẩy nó cho thuộc cấp!"

Đứng cạnh số 1 không phải là số 1

Một trong những sự kiện đáng nhớ nhất diễn ra tại FPT là vào ngày 31/12/2008, khi Chủ tịch HĐQT kiêm Tổng Giám đốc Trương Gia Bình công bố quyết định sẽ chuyển giao vị trí Tổng Giám đốc điều hành cho Chủ tịch HĐQT FPT Software, lúc đó là ông Nguyễn Thành Nam.

Khi đó, ông Bình đang ở đỉnh cao quyền lực lại tràn đầy nhiệt huyết, cho nên hành động chuyển giao quyền lực sang một thế hệ 1.5 (Nguyễn Thành Nam) vẫn là một tin gây ngạc nhiên với tất cả. Bởi ở FPT, ông Bình vẫn là người quyền lực số 1.

Không có phong thái đầy quyền uy như ông Bình, ông Nam xuề xòa, bình dân hơn và nhận được sự ủng hộ rộng rãi của các thế hệ FPT khi nhậm chức. Nhiều người đã kỳ vọng vào sự thay đổi của FPT dưới thời Nguyễn Thành Nam, một sự lấp lánh của sáng tạo và công nghệ như những gì ông thường nói mỗi khi có dịp.

Khi nhậm chức, ông Nam được Chủ tịch Trương Gia Bình trao tặng một bức tranh đầy ký hiệu khó hiểu và hy vọng tân Tổng Giám đốc sẽ tìm được lời giải. Có người bình luận, ông Nam chưa tìm được lời giải hoặc đã tìm thấy nhưng không dám công bố.

Cũng đột ngột không kém lúc được bổ nhiệm, Nguyễn Thành Nam rời khỏi ghế CEO của FPT chỉ sau vỏn vẹn hai năm trong sự tiếc nuối của nhiều người. Chính ông cũng tiếc, bởi vẫn còn những dự án dang dở.

Lý do khi từ nhiệm của ông được công bố đơn giản là: do FPT muốn thực hiện trẻ hóa đội ngũ nhân sự cao cấp. Chỉ xét về tuổi tác đơn thuần, ở độ tuổi 50 như ông Nguyễn Thành Nam, đương nhiên lý do này rất hợp lý. Nhưng những người hiểu nội tình FPT lại không hiểu như lý do mà FPT công bố.

Đáng chú ý, thời gian Trương Đình Anh ngồi ghế CEO còn ngắn hơn người tiền nhiệm Nguyễn Thành Nam. Sự ra đi chóng vánh này khiến ai chưa hiểu sẽ hiểu, ai mới là số 1 đích thực? Tại sao một cộng sự tin cậy và mềm dẻo như ông Nguyễn Thành Nam cũng không thể yên vị ở chiếc ghế CEO FPT như ông Trương Gia Bình đã ngồi suốt 22 năm qua? Tại sao một người táo bạo, nói được làm được như Trương Đình Anh cũng chỉ trụ được ở đó đúng một năm?

Tổng Giám đốc một công ty cổ phần (xin giấu tên) bình luận, sự va chạm trong công việc giữa Chủ tịch HĐQT với Tổng Giám đốc là không tránh khỏi. Sự khác biệt về tư duy quản trị cũng là điều dễ hiểu. Nhưng những va chạm, chi phối, xung đột phức tạp trong quyền lực lại là câu chuyện hoàn toàn khác.

Tại nhiều doanh nghiệp, không hiếm CEO đi làm thuê bị coi như "bù nhìn", bởi không được chủ doanh nghiệp tin tưởng và trao thực quyền, mặc dù bề ngoài có vẻ như vậy. Một nguồn tin am hiểu về FPT nói với Doanh Nhân về quan hệ giữa "số 1" và "số 0" một cách đầy ngụ ý. Nếu là "số 01" thì trước số 1 phải là số 0, hàm ý "không là gì, không bằng 1". Hoặc nếu là "số 10" thì cũng có nghĩa là số 0 "không bằng 1, không là gì".

"Đặt giả thiết trong trường hợp này, nếu ông Trương Gia Bình luôn là số 1 thì những cộng sự của ông phải luôn luôn "không bằng 1". Nếu bằng 1 hoặc muốn bằng 1 một cách quá vội vã, thì hãy là số 1 ở một nơi nào đó hoặc một chỗ nào đó…", người này nói.

Quan trọng là tin vào ai?

Sự ra đi của Trương Đình Anh, dù được nhìn nhận ở khía cạnh tích cực hay tiêu cực đối với sự phát triển tương lai của FPT, cũng đưa công ty này quay trở lại vạch xuất phát của mô hình Chủ tịch HĐQT kiêm nhiệm Tổng Giám đốc như nhiều năm trước.

Bánh xe quản trị hiện đại của FPT sau nhiều năm nỗ lực lăn bánh để tách bạch hai vai trò này đã dừng lại đúng nơi mà nó xuất phát. Có người cho rằng, đây là thuận lợi cho công ty bởi có sự nhất quán giữa HĐQT và ban điều hành qua một người duy nhất - Trương Gia Bình.

Nhưng liệu 12.000 nhân viên FPT có thực tình chào đón sự trở lại này, khi ông Bình đã có tuổi mà vẫn chưa biết tin ai? Dẫu biết "số 1" vẫn mãi là "số 1", có lẽ tâm trạng chung của nhiều người FPT giờ đây là: giá như ông đặt niềm tin nhiều hơn vào thế hệ lãnh đạo "1.5" và "2.0". Giá như ông buông lỏng tay hơn một chút thôi, có lẽ những cộng sự sáng giá như Nguyễn Thành Nam, Trương Đình Anh vẫn dốc lòng cống hiến cho FPT ở tầm của một CEO.