Nếu không cải thiện được những vấn đề này, Việt Nam có thể trở thành 'nạn nhân' trong thương chiến Mỹ - Trung
Việt Nam nên làm gì? Câu trả lời là tăng cường đầu tư cho kho bãi, cảng biển, nhà ga đường sắt và kho container nội địa.
Việt Nam là quốc gia có tầng lớp trung lưu trẻ đang phát triển, một loạt các hiệp định thương mại tự do và một ngành công nghiệp sản xuất bùng nổ. Nhiều doanh nghiệp từ Google đến Barrel Holdings đang xếp hàng để đầu tư vào Việt Nam khi các chuỗi cung ứng dần di cư sang từ Trung Quốc, đất nước vốn đóng vai trò là công xưởng của thế giới trong suốt 2 thập kỷ qua.
Tuy vậy, Việt Nam đã bắt đầu nhận thấy kỳ vọng đang vượt xa thực tế. Ngày càng nhiều doanh nghiệp phàn nàn về những con đường và cảng bị tắc nghẽn, chi phí đất đai, lao động tăng vọt và các quy định thì không nới lỏng đủ nhanh để tạo điều kiện.
Tapestry Inc., chủ sở hữu của thương hiệu Coach và Kate Spade đã than phiền về việc đầu tư cơ sở hạ tầng không đủ, khiến một số container của họ bị đình trệ trên biển. Trong khi đó, Eclat Textile Co., một nhà cung cấp của Nike cho biết họ cần đa dạng hóa ngoài Việt Nam, bao gồm những nơi khác rẻ hơn.
Ông Gerry Mattios, phó Chủ tịch của Bain nhận định: "Nếu Việt Nam không thể tăng tiến độ thu hẹp khoảng cách cơ sở hạ tầng, quốc gia này sẽ đứng trước nguy cơ mất đi nhiều cơ hội, trong đó có không ít khách hàng của nhà cung cấp đồ chơi của Bain & Co. từ năm 2015. Vấn đề liên quan đến chi phí và lợi ích có thể sẽ hướng các nhà sản xuất đến Sri Lanka hoặc Campuchia".
Theo số liệu của chính phủ, hiện tại, tổng số vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài đã giải ngân đã tăng 6,3 % lên 12 tỷ USD trong 8 tháng đầu năm so với cùng kỳ năm ngoái và số lượng dự án đăng ký mới tăng 25% lên 2.406.
Dưới đây là một số vấn đề mà Việt Nam đang phải đối mặt:
Sự tắc nghẽn cảng
Cơ sở hạ tầng là thách thức lớn đối với Việt Nam, đặc biệt là tại các cảng biển. Theo dữ liệu của Bloomberg Intelligence (BI), Trung Quốc có 6 trên 10 cảng hàng đầu thế giới về lưu lượng container, bao gồm Thượng Hải ở vị trí số 1. Trong khi đó, 2 cảng lớn nhất của Việt Nam là cảng biển Hồ Chí Minh và Cái Mép lần lượt xếp thứ 25 và 50.
Lưu lượng container toàn cầu của Việt Nam chỉ là 2,5% trong năm 2017 so với 40% của Trung Quốc. Nghiên cứu của BI cho thấy năng lực vận chuyển container của Việt Nam sẽ cần tăng trưởng gần gấp đôi tốc độ 10% - 12% của thập kỷ qua cũng như tăng gấp đôi các hoạt động giao nhận và vận chuyển hàng hóa của bên thứ 3 để theo kịp nhu cầu mới.
Chính phủ Việt Nam ước tính sẽ tốn khoảng 80 nghìn đến 100 nghìn tỷ đồng (3,44 tỷ USD đến 4,31 tỷ USD) để phát triển cảng biển. Các giao dịch lớn thông qua cảng mới hoặc cảng cũ được cải tạo vẫn đang trì trệ.
Sự tắc nghẽn tại các cảng đồng nghĩa với chi phí tồn kho tăng và dây chuyền sản xuất ít đa dạng hơn, giao thương sẽ bị giới hạn ở hàng hóa không quá nhạy cảm với thời gian, theo phân tích của BI.
Việt Nam nên làm gì? Câu trả lời là tăng cường đầu tư cho kho bãi, cảng biển, nhà ga đường sắt và kho container nội địa. BI cũng đề xuất thành lập một công ty vận tải container quốc gia hoặc cổ phần để hỗ trợ thương mại xuyên biên giới quy mô lớn.
Nhu cầu vận tải chắc chắn đang tăng lên. Theo Cục Hàng hải Việt Nam, hơn 530 triệu tấn hàng hóa đã được vận chuyển qua cảng biển Việt Nam, tăng 20% so với 1 năm trước đó. Khối lượng hàng hóa xuất khẩu được xử lý tăng 15% lên tới 142,8 triệu tấn và 18,1 triệu TEU container đã được vận chuyển vào năm ngoái, tăng 26% so với năm trước.
Ông Tsai Wen Jui, chủ tịch của nhà sản xuất yên xe đạp DDK Group có trụ sở tại Đài Loan cho biết trong một cuộc phỏng vấn tại văn phòng ở Bình Dương: "Với tình hình hiện tại, Việt Nam chắc chắn không thể đáp ứng nhu cầu của một làn sóng các công ty nếu họ chuyển đến. Ngay cả khi chỉ 5% các công ty Đài Loan tại Trung Quốc chuyển đến Việt Nam, cơ sở hạ tầng tại đây sẽ bị quá tải".
Một nhà máy ở Bàu Bàng.
Giá bất động sản tăng
Theo Tsai, giá đất cũng là một hạn chế. Chi phí đất đai trong khu công nghiệp Bàu Bàng đã tăng gấp đôi lên 80 USD mỗi mét vuông so với 3 năm trước. Giá tại một số công viên tại Bình Dương cũng đã tăng lên 150 USD mỗi mét vuông từ mức 65 USD năm 2016.
Bình Dương không phải là nơi duy nhất có hiện tượng sốt đất. Giá cho thuê bất động sản công nghiệp đã tăng gấp đôi so với cùng kỳ trong nửa đầu năm 2019 đối với một số tỉnh như 54,6% ở Bình Dương, 31,1% ở Tây Ninh và phía Tây Bắc thành phố Hồ Chí Minh. Tại Hải Dương, tỉnh phía đông Hà Nội, giá đất đã tăng 29,4% theo dữ liệu của nhà cung cấp dịch vụ bất động sản Savills Plc.
Một nhà máy đang được xây dựng tại tỉnh Bình Dương.
Chi phí ở các thành phố lớn như Hà Nội và Hồ Chí Minh cũng tăng. Ở Hà Nội, giá chung cư đã tăng 20% trong quý II so với năm trước còn tại Hồ Chí Minh, thị trường sơ cấp tăng 4% so với cùng kỳ.
Lực lượng lao động
Nhân khẩu học đang đứng về phía Việt Nam. Theo số liệu từ Phòng Dân số Liên hợp quốc, tỷ lệ dân số trong độ tuổi lao động (từ 15 đến 64 tuổi) của Việt Nam được đánh giá là lớn hơn mức trung bình tại châu Á và trên toàn thế giới đến năm 2025. Và chính phủ Việt Nam đang nỗ lực hết mình để nâng cao tay nghề cho người lao động.
Mặc dù vậy, ông Huang Yung Cheng, Chủ tịch Hội đồng Phòng Thương mại Đài Loan tại tỉnh Bắc Ninh cho biết một vấn đề khó khăn với Việt Nam là cung cấp lao động có trình độ cao cho các công ty công nghệ.
Theo biên bản cuộc họp ngày 21/8 giữa các quan chức Bình Dương với nhiều công ty Đài Loan, những đơn vị này cho biết họ cần thêm 20% đến 30% để đáp ứng mục tiêu sản xuất. Cuộc chiến giành nhân tài đồng nghĩa với việc chi phí lao động sẽ cao hơn và tiền lương cho nhân viên có trình độ tiếng nước ngoài sẽ tăng khoảng 60% hàng năm tại Bình Dương.
Mức lương tối thiểu của Việt Nam năm 2018 ở mức 180 USD/tháng, rẻ hơn nhiều so với ở Thái Lan (274 USD) và đang cạnh tranh với Campuchia (170 USD). Tuy nhiên, thù lao tối thiểu ở Campuchia đã tăng lên 182 USD vào đầu năm nay và có thể sẽ tăng thêm vào tháng tới.
