Giới khoa học thế giới “đau đầu” vì các biến thể SARS-CoV-2 mới

Sự trỗi dậy của các biến thể mới

Sự xuất hiện của các biến thể virus là điều bình thường trong tự nhiên. Tuy nhiên, hiểu rõ khả năng lây lan của một số biến thể mới hay liệu chúng có làm giảm hiệu quả của vaccine hay không, đóng vai trò quan trọng trong việc kiểm soát đại dịch. Các chuyên gia y tế cho rằng, tiêm chủng và các biện pháp hạn chế nhằm giảm sự lây lan của dịch bệnh là rất quan trọng trong việc ngăn chặn sự xuất hiện của các biến thể mới.

Bệnh nhân Covid-19 thở oxy tại một bệnh viện ở Peru, nơi biến thể Delta đã khiến số ca mắc bệnh tăng đột biến. Ảnh: AFP

Hiện tại, thế giới đang tập trung vào biến thể Delta có khả năng lây truyền cao, được cho là nguyên nhân đằng sau sự gia tăng số ca mắc bệnh gần đây ở nhiều quốc gia. Bên cạnh đó, các nhà nghiên cứu đang theo dõi những biến thể khác đang trỗi dậy như Lambda và Epsilon.

Biến thể Lambda, được phát hiện lần đầu tiên ở Peru, đã lây lan nhanh chóng ở khu vực Nam Mỹ và xuất hiện ở ít nhất 29 quốc gia trong những tháng gần đây. Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đã thêm Lambda vào danh sách “biến thể đáng quan tâm” vào ngày 14/6.

Theo WHO, Lambda mang một số đột biến có liên quan đến việc tăng khả năng lây nhiễm và chống lại khả năng miễn dịch. Tuy nhiên, WHO cho biết cần phải nghiên cứu thêm để hiểu rõ mối đe dọa của biến thể Lambda và những biến thể khác đang lưu hành.

Thomas Preiss, giáo sư chuyên về khoa học bộ gen tại Đại học Quốc gia Australia, cho biết, việc biến thể Lambda có thể “vượt qua biến thể Delta về khả năng lây nhiễm trong cộng hay không” cần được điều tra thêm.

Tiến sỹ Maria Van Kerkhove, trưởng nhóm kỹ thuật về Covid-19 của WHO, cho biết, cần có thêm phân tích về virus SARS-CoV-2 trên toàn cầu để hiểu chúng đang thay đổi như thế nào.

“Lambda sẽ không được xác định là một ‘biến thể đáng lo ngại’ trừ khi nó được chứng minh mang những đặc điểm như có khả năng lây nhiễm cao hơn, nghiêm trọng hơn hoặc có tác động đến các biện pháp phòng dịch như xét nghiệm và tiêm vaccine”, bà Kerkhove nói.

Các biến thể hiện đang nằm trong danh sách “biến thể đáng lo ngại” là Alpha, lần đầu tiên được phát hiện ở Anh; Beta được xác định ở Nam Phi; Gamma, lần đầu được tìm thấy ở Brazil và Delta được phát hiện lần đầu ở Ấn Độ.

Theo ước tính, biến thể Delta có khả năng lây nhiễm cao hơn 55% so với biến thể Alpha. Có bằng chứng cho thấy các biến thể Beta và Delta có một số tác động đến khả năng bảo vệ của vaccine Covid-19, dù vaccine được cho là vẫn có hiệu quả trong việc ngăn ngừa mắc bệnh nặng do tất cả các biến thể.

Một nghiên cứu của các nhà khoa học tại Đại học Chile công bố vào đầu tháng 7 phát hiện ra rằng, biến thể Lambda làm giảm mức độ kháng thể chống lại virus ở những người đã tiêm vaccine của Sinovac Biotech, loại vaccine được sử dụng rộng rãi tại Trung Quốc.

Khả năng né tránh hệ miễn dịch của biến thể

Các chuyên gia cho biết, cho đến nay, các biến thể đáng lo ngại như Delta dường như dễ lây lan hơn những biến thể khác, nhưng khi khả năng miễn dịch trong cộng đồng tăng lên, virus sẽ chịu thêm áp lực tiến hóa mới để né tránh sự bảo vệ này.

“Virus đang bắt đầu chịu áp lực chọn lọc để né tránh các phản ứng miễn dịch ở người dân tại các quốc gia và khu vực có tỷ lệ tiêm chủng cao hoặc những người đã khỏi Covid-19”, ông Preiss nói và lưu ý rằng, rất khó xác định liệu đây có phải là tác động gây ra các đột biến hiện tại hay không.

Nghiên cứu mới về biến thể Epsilon, được phát hiện lần đầu tiên ở Mỹ, đã chỉ ra rằng virus có thể tự biến đổi theo nhiều cách và có khả năng né tránh hệ miễn dịch.

Trong một bài báo đăng trên tạp chí Science vào đầu tháng 7, các nhà khoa học đã chỉ ra rằng 3 đột biến của biến thể Epsilon làm giảm hiệu lực của các kháng thể trung hòa sinh ra từ những loại vaccine hiện tại.

Họ cũng phát hiện ra rằng biến thể Epsilon đã tự sắp xếp lại một đoạn protein gai đặc biệt mà virus sử dụng để liên kết với tế bào con người. Đây được xem là cách né tránh hệ miễn dịch “gián tiếp và bất thường”.

“Việc hiểu cơ chế né tránh hệ miễn dịch ở các biến thể mới là điều rất quan trọng trong việc kiểm soát đại dịch”, các nhà nghiên cứu viết.

Vào tháng 6, Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh (CDC) Mỹ đã hạ cấp Epsilon từ “biến thể đáng lo ngại” xuống “biến thể đáng quan tâm”, với lý do tỷ lệ nhiễm biến thể này trên toàn quốc đã giảm đáng kể. WHO cũng hạ cấp biến thể Epsilon và xếp vào danh sách cần theo dõi thêm.

Tuy nhiên, những quan sát về Epsilon và các biến thể khác, ngay cả những biến thể được chứng minh là ít nguy hiểm hơn, đã mang lại nhiều bài học cho các nhà nghiên cứu khi họ tìm kiếm dấu hiệu cho thấy các đột biến mới làm tăng khả năng né tránh hệ miễn dịch của virus. Theo SCMP, các chuyên gia có thể giải quyết vấn đề này bằng cách nghiên cứu mũi tiêm tăng cường.

“Điều quan trọng là phải tiếp tục theo dõi sự tiến hóa của các biến thể, đặc biệt là trong giai đoạn toàn cầu đang triển khai chiến dịch tiêm chủng, để xem liệu quá trình tiến hóa của virus có chậm lại hay không và những đặc điểm mới nào mà virus có thể phát triển để né tránh hệ miễn dịch”, Piccoli, một trong những tác giả của bài báo đăng trên tạp chí Science, cho biết.

“Càng nhiều người được tiêm chủng, virus càng ít có cơ hội đột biến”, Piccoli nói thêm.

Mai Trang