Giải mã Quick Commerce – thương mại nhanh giao hàng dưới 1 giờ: Sàn đấu sinh tử quyết định vận mệnh của các tay chơi ngành TMĐT ở Việt Nam?
Các sàn TMĐT ở Việt Nam đã tiến hóa từ Retail lên Market-place và hiện tại là Quick Commerce - QCom. Vẫn còn quá sớm để đưa ra kết luận chắc chắn khi nào QCom sẽ đánh bại Market-place để giành lấy ‘ngai vàng’. Tuy nhiên, với một thị trường trị giá 26 tỷ đô, QCom chắc chắn sẽ là một trong những chiến lược cực kỳ quan trọng với bất kỳ tay chơi Ecommerce nào trong thời gian sắp tới.
Chúng tôi trân trọng giới thiệu chia sẻ của ông John Nguyễn - Head of Business của Zeek Việt Nam về câu chuyện Quick Commerce - Thương mại Nhanh trong ngành Thương mại điện tử. Mời quý độc giả tham khảo.
—-
Tôi nhận được câu hỏi "tương lai nào giành cho ngành TMĐT Việt Nam?" cách đây 5 năm, lúc còn làm diễn giả cho 1 sự kiện dành cho sinh viên. Nay dịch có dịp rảnh rỗi đọc thêm về ngành nên chia sẻ đôi chút về khái niệm tuy lạ mà quen - Quick Commerce (QCom).
Những ngày đầu QCom
Như tên gọi, Quick Commerce là mô hình thương mại nhanh với toàn bộ quá trình mua và hoàn tất giao hàng chỉ xảy ra trong khoảng thời gian ngắn (thường là dưới 1h).
Mô hình xuất hiện đầu tiên của QCom chính là F&B Delivery (giao đồ ăn), bởi đặc thù sản phẩm không thể vận chuyển bằng hình thức khác.
Tại Việt Nam, những nền tảng F&B Delivery xuất hiện khá sớm, có thể kể đến ngày trước có Eat.vn, OrderFood.vn, HungryPanda.vn; nhưng đều không thể tồn tại bởi lúc bấy giờ hạ tầng logistics ở Việt Nam chưa đủ mạnh để hỗ trợ việc giao hàng 1h.
Thị trường giao đồ ăn Việt Nam chỉ bắt đầu khởi sắc khi Vietnammm (bây giờ là Baemin) mua lại Hungrypanda (lúc đó đã đổi tên thành Foodpanda) và Foody đầu tư vào dự án DeliveryNow (bây giờ là ShopeeFood) năm 2015.
Từ sau 2015, khi các đơn vị On-demand logistics bắt đầu phát triển với Grab, Uber, AhaMove, Lalamove... thì thị trường F&B Delivery mới trở thành một vùng đất màu mỡ. Sự phát triển vượt bậc của ngành trong vài năm trở lại đây cho thấy thị trường vẫn còn những tiềm năng to lớn chưa khai phá hết.
Đứng sau F&B là Grocery (thực phẩm tươi sống) cũng là sản phẩm có yêu cầu giao nhanh do thuộc tính hàng hóa.
Mô hình Grocery Delivery (đi chợ hộ) cũng xuất hiện khá sớm với Umart, Greenbag thời đầu và sau này cũng có nhiều startup khác ra đời trong ngành này, nhưng chưa có mô hình nào có thể thành công tương tự như Redmart ở Singapore hay HappyFresh ở Indonesia.
Trong giai đoạn vừa qua, Bách Hóa Xanh cũng phải chuyển đổi số để ra mắt dịch vụ 'đi chợ hộ' tại TP.HcM.
Tại Việt Nam, sự tiện lợi của xe máy và các chợ tạm ở hầu hết các khu vực, khiến cho người dân khó từ bỏ thói quen ra chợ hoặc đến siêu thị tự mua thực phẩm của mình. Thậm chí, ngay cả khi các app gọi đồ ăn phát triển thêm mảng Grocery (GrabMart, NowFresh, BaeminMart...) thì lượng transaction cũng còn quá nhỏ để so sánh với F&B nói chung.
Bước ngoặt của ngành có lẽ đến khi TP.HCM bước vào giai đoạn giãn cách xã hội theo Chỉ thị 16 và đóng cửa chợ truyền thống. Lúc này, những cái tên như Choop, Kamereo, Mio, Foodmap... mới thực sự được nhiều người dân quan tâm sử dụng giới thiệu và được biết đến rộng rãi hơn.
Thậm chí những ông lớn siêu thị như BigC, Coop Mart, Bách Hóa Xanh… cũng phải chuyển đổi số để bắt kịp xu hướng thay đổi hành vi người dùng. Ngay cả sau khi TP.HCM mở cửa trở lại, thói quen mua thực phẩm của người dân có lẽ cũng sẽ chuyển dịch nhiều hơn về hướng online.
Ngoài F&B và Grocery thì các mặt hàng khác cũng đã bắt đầu với thương mại nhanh như ngành hoa, quà tặng, mỹ phẩm... nhưng chưa thực sự quá mạnh mẽ trong thời gian trước đây.
QCom trong TMĐT - Ecommerce
Tôi tham gia Lazada từ đầu 2013 và chứng kiến ngành TMĐT phát triển, thay đổi mạnh mẽ trong suốt gần 10 năm vừa qua.
Giai đoạn trước 2014, Lazada chủ yếu nhập hàng về kho và bán hàng có sẵn. Mô hình bán lẻ - Retail với những hạn chế về lưu kho, chủng loại hàng hóa và thời gian giao hàng. Bởi để có nhiều sự lựa chọn cho khách hàng, doanh nghiệp cần tăng số lượng SKU trong kho, điều này tạo ra áp lực tài chính từ những sản phẩm long-tail cũng như quy mô kho tăng dần theo thời gian.
Việc xử lý đơn hàng và giao hàng mất từ 2-3 ngày trong nội thành TP.HCM và kéo dài 5-7 ngày cho các tỉnh khác. Sự phức tạp của vận hành còn nằm ở việc xử lý hàng hoàn, bảo hành và đổi trả cho khách hàng. Lúc đầu, Lazada tổ chức các đợt thanh lý hàng lỗi cho nhân viên nội bộ, nhưng khi lượng hàng đổi trả càng nhiều thì việc xử lý những đơn hàng này cũng phải thay đổi để chuyên nghiệp hơn. Retail chính là thời kỳ đầu tiên của Ecommerce.
TikiNow 2h ra đời năm 2017 là thành quả của cuộc cạnh tranh QCom trong giai đoạn đầu.
Cuối 2013, đầu 2014 Lazada đã bắt đầu xây dựng mô hình Market-place (sàn thương mại) để giải quyết những bất cập của mô hình Retail. Theo đó, các seller được khuyến khích tạo gian hàng và tự bán hàng thông qua nền tảng của sàn. Seller tự chủ động về nguồn hàng và vận hành, đóng gói sản phẩm.
Điều đó giúp sàn tăng số lượng SKU theo cấp số nhân đồng thời gia tăng khả năng xử lý đơn hàng trong thời gian ngắn. Áp lực tài chính, vận hành cũng như thời gian giao hàng theo đó giảm đi.
Khi mô hình Market-place ra đời thì Retail cũng không hoàn toàn biến mất. Các sàn với dữ liệu và nguồn lực của mình, hoàn toàn có thể chủ động nhập và bán các sản phẩm short-tail và margin cao để tăng tỷ suất lợi nhuận. Ngoài ra, khi mở rộng tập seller, các sàn còn đa dạng nguồn thu không chỉ từ việc bán hàng mà còn từ việc bán gói marketing, dịch vụ fullfilment... cho seller. Market-place chính là thời kỳ thứ 2 của Ecommerce
Song song quá trình phát triển Market-place, Lazada cũng bắt đầu nghiên cứu tối ưu vận hành để đem lại trải nghiệm mua sắm tốt hơn cho người dùng. Giữa 2014, tôi bắt đầu dẫn dắt dự án Same-Day Delivery tại TP.HCM và làm hình mẫu cho các nước khác trong khu vực. Đây cũng là quá trình sơ khai tiến lên QCom của Lazada tại Việt Nam.
Toàn bộ quá trình xử lý đơn hàng, từ dịch vụ khách hàng đến nhà kho và giao nhận được thiết kế riêng nhằm giúp rút ngắn thời gian hoàn thành 1 đơn hàng còn lại trong vòng 4-6 tiếng.
Sau này khi Adayroi thành lập, một cuộc đua về thời gian giao hàng đã diễn ra rất khốc liệt giữa các bên và đỉnh điểm là Tiki với dịch vụ TikiNow 2h ra đời. So với cuộc chuyển dịch từ Retail lên Market-place, chuộc chuyển dịch từ Market-place lên QCom khó khăn hơn nhiều vì không chỉ dựa vào nội lực của sàn là đủ.
Tất cả các sàn khi tiến lên QCom đều bắt đầu với số ít các sản phẩm Retail trong kho, sử dụng 1 SOP vận hành riêng cùng đội ngũ giao hàng in-house. Chính điều này khiến cho chi phí vận hành của đơn hàng QCom cao hơn khá nhiều so với đơn hàng thường.
Tương lai của Qcom
Khách hàng hiện tại của Zeek.
Hiện tại, với sự phát triển của các công ty On-demand logistics khiến cho chi phí giao hàng 1h không còn quá đắt đỏ. Thêm vào đó, người dùng đã sẵn sàng chi nhiều hơn cho các dịch vụ premium thay vì chỉ quan tâm đến giảm giá khiến tương lai của QCom đang trở nên sáng sủa.
Sự chuyển dịch này rõ nét nhất ở các sàn thương mại điện tử toàn cầu khi họ đang đầu tư mạnh mẽ vào QCom (từ PrimeNow, WalmartExpress hay FlipkartQuick). Tuy nhiên, cuộc chơi QCom sẽ không chỉ là cuộc chiến giữa các sàn TMĐT. Chính các nhãn hàng hay chuỗi bán lẻ với lợi thế mạng lưới cửa hàng trải rộng khắp nơi, mới là những tay chơi thực sự đáng gờm trong thời gian tới.
Tuy nhiên, theo tôi, vẫn còn quá sớm để đưa ra kết luận chắc chắn khi nào QCom sẽ đánh bại Marketplace để giành lấy ngai vàng. Tuy nhiên, với một thị trường trị giá 26 tỷ đô, QCom chắc chắn sẽ là một trong những chiến lược cực kỳ quan trọng của bất kỳ tay chơi Ecommerce nào trong thời gian sắp tới.
