Đây là lý do tại sao ai cũng cần biết về người được nhận giải thưởng Nobel Kinh tế học 2017

Richard Thaler được xem như cha đẻ của bộ môn kinh tế học hành vi - về cơ bản nghiên cứu tại sao con người không đưa ra quyết định như cách các nhà kinh tế học giả định. Đóng góp của ông đã thực hiện được điều mà các nhà kinh tế từ trước đến nay đều lãng quên: đưa yếu tố con người vào các nghiên cứu kinh tế. Trong khi các nghiên cứu kinh tế thường được xây dựng dựa trên điều kiện con người lý tưởng thì con người trong thực tế thường hành động phi lý.

Công trình nghiên cứu của ông Thaler đã đem đến một sự đổi mới từ cách chính phủ cung cấp dịch vụ công đến cách tạo ra các chương trình nghỉ hưu mà con người thực tế sử dụng. Nhận thức được những gì mà ông Thaler làm và lý do tại sao ông lại là chủ nhân của giải Nobel kinh tế năm nay sẽ giúp bạn - cũng như phần còn lại của thế giới - hiểu bản chất tự nhiên của việc đưa ra quyết định và lý do tại sao chúng ta làm những việc chúng ta làm.

Trước Thaler, các nhà kinh tế thường đơn giản hóa hành vi, cho rằng con người thường đưa ra quyết định để tối đa hóa lợi ích. Nói cách khác, tất cả các mô hình kinh tế từ trước đến nay thường được xây dựng dựa trên giả định con người sẽ đưa ra quyết định tốt nhất cho bản thân họ. Đó là một trong những lý do tại sao các mô hình kinh tế lại trở thành phi lý khi áp dụng vào thực tế.

Xây dựng dựa trên nghiên cứu của 2 nhà tâm lý học huyền thoại người Israeli - Daniel Kahneman và Amos Tversky, Thaler đã chỉ ra rằng con người không phải lúc nào cũng có những quyết định đúng đắn và lý trí. Ví dụ: con người thường đánh giá thấp thứ họ đã có hơn là thứ họ chưa có. Mặc dù không có lý do chính đáng cho lối tư duy này, đó là cách phổ biến và giải thích được lý do thị trường hoạt động.

Đây chỉ là một ví dụ nhỏ trong số những vấn đề thuộc kinh tế học hành vi mà các nhà nghiên cứu vẫn đang tiếp tục thực hiện các nghiên cứu quan trọng. Có 3 mảng chủ đề chính mà kinh tế học hành vi tập trung khai thác đó là:

Khám phá (Heuristics): con người thường đưa ra quyết định dựa trên trực giác, không bám sát các phân tích hợp lý.

Bối cảnh (Framing): tập hợp của các giai thoại và các khuôn mẫu tạo nên bộ lọc cảm xúc tinh thần các cá nhân dựa vào để hiểu và đáp ứng các sự kiện.

Những kết quả không tối ưu của thị trường (Market Inefficiencies): bao gồm các đánh giá sai và ra quyết định không hợp lý.

Một số nghiên cứu trong tâm lý học hành vi vạch trần những sự thực "đau lòng", nhưng đó là lý do tại sao nghiên cứu của Thaler quan trọng đến vậy - đôi khi chìa khóa để hiểu thế giới nằm ngay trước mặt chúng ta. Hướng dẫn con người thực hiện đúng đắn đôi khi còn khó hơn cả chờ đợi họ tự lựa chọn đúng đắn cho bản thân mình.

Trong một buổi phỏng vấn, Thaler nói với công ty tư vấn McKinsey rằng: "Nếu bạn muốn mọi người ăn thực phẩm lành mạnh hơn, hãy để đồ ăn tốt cho sức khỏe vào quầy bar và hãy để họ tự tìm kiếm một cách dễ dàng, khi đó họ sẽ thấy đồ ăn ngon hơn là tự tay chỉ cho họ thấy hoặc nói cho biết phải làm gì".

Nghe có vẻ hiển nhiên nhưng khái niệm đơn giản này của Thaler đã truyền cảm hứng cho một loạt các chính sách, trong đó bao gồm kế hoạch cung cấp chương trình nghỉ hưu tự động cho những người làm việc tại các công ty tư nhân ở California.

Kinh tế học hành vi - giống như tất cả các lĩnh vực nghiên cứu mới mẻ đều phải trải qua một giai đoạn hoài nghi trước khi được nổi lên và công nhận chính thức. Thắng lợi của Thaler tại giải Nobel năm nay không chỉ là sự khẳng định tên tuổi của bản thân ông mà còn cho ngành kinh tế học hành vi. Ngày trước, cuộc tranh luận giữa Thaler và các nhà kinh tế đương thời của ông chỉ về vấn đề kinh tế học hành vi có quan trọng hay không. Nhưng ngày nay, họ sẽ phải nói về các lý thuyết của kinh tế học hành vi thay vì nghi vấn về tính cấp thiết của nó.

Điều này sẽ không xảy ra nếu không có chiến thắng của Thaler. Khi được hỏi ông sẽ chi tiêu 9 triệu kronor (khoảng 1,11 triệu USD) tiền thưởng vào việc gì, Thaler đã bông đùa điệu nghệ rằng: "Tôi sẽ tiêu nó theo cách vô lý nhất có thể".

Theo Anh Sa