COVID-19 sang giai đoạn mới, đã đến lúc tất cả chúng ta cần đeo khẩu trang N95?

Trong một động thái mới nhất tại Mỹ, nhà chức trách cho biết họ sẽ phát miễn phí 400 triệu khẩu trang N95 cho người dân để phòng ngừa COVID-19. Số khẩu trang này được lấy từ kho dự trữ chiến lược quốc gia và sẽ bắt đầu được phân phối từ đầu tuần tới. Mỗi người dân sẽ được phát 3 chiếc khẩu trang N95 và họ có thể tới các hiệu thuốc và trung tâm y tế gần nhà để nhận.

Cùng với đó, cơ quan y tế Mỹ cũng đưa ra khuyến cáo người dân nên nâng cấp khẩu trang y tế lên khẩu trang N95 để đối phó với giai đoạn mới của đại dịch, đặc biệt là sự xuất hiện của biến thể mới Omicron dễ lây lan hơn. Chính sách này tương đồng với những quy định đã được áp dụng từ năm 2021 tại Áo, khi chính phủ nước này bắt buộc người dân phải đeo khẩu trang N95 ở các địa điểm công cộng.

Ngược lại, các loại khẩu trang vải hiện được xếp vào nhóm ít hiệu quả nhất. Một số chuyên gia y tế đã khuyến cáo người dân không nên sử dụng khẩu trang vải cho mục đích phòng ngừa COVID-19 trong giai đoạn mới nữa, bởi hiệu quả thực tế của nó rất thấp.

COVID-19 và virus SARS-CoV-2 hẳn đã gây ra rất nhiều bối rối cho chính các nhà khoa học, chuyên gia y tế và nhà làm chính sách toàn cầu. Vào những ngày đầu của đại dịch, người ta cho rằng COVID-19 chỉ phát tán qua các giọt bắn khi người bệnh ho hoặc hắt hơi. Một ai đó để các giọt bắn này rơi vào miệng, mũi hoặc mắt của họ thì mới nhiễm bệnh.

Do đó, các khuyến cáo ban đầu trong đại dịch cho rằng người dân chỉ cần trang bị khẩu trang vải, hoặc khẩu trang y tế và kính chống giọt bắn (đồng thời thực hành các biện pháp rửa tay, khử nhiễm các bề mặt) là đủ để ngăn chặn sự lây lan của COVID-19.

Thế nhưng hóa ra, các nghiên cứu mới sau này đã chỉ ra virus SARS-CoV-2 thực sự có thể lây qua đường không khí. Càng xuất hiện các biến thể mới như Delta và Omicron, sự lây lan của COVID-19 càng hiệu quả hơn.

Virus đã được khẳng định có khả năng phơi nhiễm và xâm nhập ngay cả khi bạn hít thở hoặc nói chuyện, không cần thiết phải có triệu chứng ho hoặc hắt hơi. Đó là lý do bây giờ chúng ta cần đeo một loại khẩu trang lọc được cả virus từ hơi thở.

Khẩu trang vải và khẩu trang y tế không đáp ứng được nhu cầu này. Chúng thường không kín khít, không có lớp lọc chuyên dụng nên chỉ có khả năng giữ lại các giọt bắn lớn.

Ngược lại, khẩu trang N95 là loại khẩu trang đáp ứng được tiêu chuẩn của Viện Quốc gia về An toàn và Sức khỏe Nghề nghiệp Hoa Kỳ (NIOSH), dựa trên cả 3 yếu tố: hiệu quả lọc, khả năng thở và sự vừa vặn.

Một khẩu trang đáp ứng tiêu chuẩn N95 (tương đương với FFP2 của Châu Âu) phải thu được ít nhất 95% các hạt trong phạm vi kích thước xuyên thấu nhất (3 micron) với tốc độ dòng chảy không khí cao.

Để đạt được hiệu quả đó, khẩu trang N95 phải chứa các bộ lọc, thường được làm từ polypropylene không dệt, mang điện tích để tăng cường khả năng thu thập hạt trong khi vẫn đảm bảo khả năng thở tốt cho người đeo.

Cơ quan Kiểm soát và Phòng ngừa Bệnh dịch Hoa Kỳ (CDC) cho biết khi được đeo liên tục và đúng cách, các loại khẩu trang do NIOSH phê chuẩn từ N95 trở lên (N99 cho hiệu quả lọc 99% hạt 3 micron, N100 lọc hoàn toàn các hạt 3 micron) sẽ "cung cấp khả năng bảo vệ bạn cao nhất khỏi các vi hạt, kể cả virus SARS-CoV-2. Ngoài ra, chúng cũng làm nhiệm vụ giữ lại các hạt nhỏ và giọt bắn từ đường hô hấp để tránh phân tán virus tới người khác".

Khẩu trang N95 có nhiều lõi lọc và nhiều cơ chế lọc khác nhau, từ lọc thường, lọc chuyển động Brown đến lọc tĩnh điện.

Khẩu trang N95 có khả năng bảo vệ bạn ngay cả khi người khác không đeo khẩu trang hoặc sử dụng các loại khẩu trang kém hiệu quả hơn

Chúng ta biết virus SARS-CoV-2 có kích thước chỉ khoảng 100 nm, tương đương 0,1 micron, nghĩa là chúng nhỏ hơn cả kích thước đánh giá hiệu quả lọc (3 micron) của khẩu trang N95. Nhưng điều đó không đồng nghĩa với việc chúng không thể lọc được virus gây bệnh COVID-19 và bảo vệ bạn.

Trên thực tế, các hạt 3 micron chính là các hạt vật chất có khả năng xuyên thấu cao nhất. Dưới kích thước 3 micron, các vi hạt siêu nhỏ sẽ thể hiện các chuyển động Brown – một chuyển động ngoằn nghèo trong không khí không theo đường thẳng – nên sẽ dễ bị các lớp lọc giữ lại hơn.

Ngoài ra, lớp lọc của khẩu trang N95 cũng có khả năng tích điện, do đó, nó có thể lọc cả các hạt virus nhỏ dưới 1 micron và hơn thế. Một chiếc khẩu trang N95 khi đó không hoạt động đơn thuần như một chiếc sàng hoặc muôi vớt lẩu.

Hơn nữa, mặc dù bản thân virus SARS-CoV-2 có kích thước 0,1 micron, chúng thường không bay một mình trong không khí, mà thường bám vào các giọt nước, sol khí hoặc protein nhỏ và hình thành các cụm với kích thuớc lớn hơn.

Khả năng lọc của khẩu trang N95 vì vậy được đảm bảo cho cả nhân viên y tế chăm sóc bệnh nhân COVID-19 trong bệnh viện. Dựa trên các nghiên cứu thực tế, Lisa M Brosseau, một cố vấn Nghiên cứu tại Trung tâm Chính sách và Nghiên cứu Bệnh Truyền nhiễm, Đại học Minnesota đã lập ra bảng tham khảo hiệu quả của các loại khẩu trang dưới đây:

Theo đó, khẩu trang N95 có khả năng bảo vệ lên tới 2,5 tiếng đồng hồ trong khi tiếp xúc với bệnh nhân COVID-19 không đeo khẩu trang. Khả năng bạn hít đủ liều virus lây nhiễm khi đeo khẩu trang N95 cũng chỉ là 10%.

Nếu cả hai người đều đeo khẩu trang N95, khả năng bảo vệ còn được nâng lên 25 tiếng đồng hồ. Trong so sánh, khi cả hai chỉ đeo khẩu trang y tế thông thường, hiệu quả bảo vệ chỉ là 1 tiếng đồng hồ. Trong khoảng thời gian này, bạn vẫn có 50% phát tán hoặc hít phải mầm bệnh.

Hai người đeo khẩu trang vải còn có 75% khả năng phát tán hoặc hít phải nồng độ virus đủ để nhiễm COVID-19 và chỉ có hiệu quả trong vòng 26 phút.

Đó cũng là lý do tại sao các chuyên gia y tế như Brosseau khuyến cáo mọi người dân bây giờ không nên sử dụng khẩu trang vải. Chúng ta đang ở trong giai đoạn mới của đại dịch, các biến thể mới của COVID-19 như Omicron đã xuất hiện với khả năng lây nhiễm cao hơn, trong khi chính sách nới lỏng hạn chế sau khi tiêm vắc-xin có nghĩa là chúng ta cũng sẽ dễ tiếp xúc với bệnh nhân COVID-19 không triệu chứng hơn, trong các khoảng thời gian dài hơn.

Do đó, việc nâng cấp lên các loại khẩu trang hiệu quả hơn như N95 càng trở nên cần thiết. "Tình huống an toàn nhất, đặc biệt là khi tiếp xúc lâu trong môi trường đông đúc, là khi tất cả mọi người đều đeo khẩu trang N95 một cách kín khít", Brosseau cho biết.

Nhưng giá khẩu trang N95 cũng cao, có lựa chọn nào hợp lý hơn không?

Các chuyên gia y tế cho biết trong khi khẩu trang N95 đúng là có giá thành cao hơn khẩu trang vải và khẩu trang y tế, nhưng nó có khả năng bảo vệ lâu dài hơn, và đem lại chi phí cơ hội tốt hơn so với khi bạn nhiễm COVID-19, đặc biệt nếu phải nằm trong phòng chăm sóc đặc biệt (ICU).

Khẩu trang N95 có ưu điểm hơn khẩu trang y tế là nó có thể tái sử dụng. Ví dụ sau một ngày bạn sử dụng khẩu trang N95 trong môi trường có độ bụi thấp, không ẩm ướt, bạn có thể cất nó vào một túi nilon trong 2-3 ngày để khô và rồi sử dụng lại một lần nữa.

Nhưng nếu dây đeo hoặc vành tai khẩu trang bị đứt hoặc bất kỳ bộ phận nào của nó không còn khít nữa, bạn hãy sử dụng khẩu tranm mới.

Trong trường hợp bạn chưa có khả năng tiếp cận khẩu trang N95 đạt chuẩn, CDC cho biết các loại khẩu trang có tiêu chuẩn N95 nhưng giá rẻ hơn (như KF94 của Hàn Quốc và KN95 của Trung Quốc) cũng đem lại khả năng bảo vệ cao hơn khẩu trang y tế và khẩu trang vải.

Điều quan trọng, dù bạn đang đeo bất kỳ loại khẩu trang nào là phải đảm bảo chúng kín khít nhất có thể. Đeo khẩu trang vải và khẩu trang y tế vẫn có tác dụng phòng ngừa trong mức độ nào đó. Nhưng CDC khuyến cáo bạn nên nâng cấp khẩu trang của mình trong các trường hợp sau:

- Khi chăm sóc cho người bị nhiễm bệnh COVID-19.

- Khi bản thân có nguy cơ mắc COVID-19 nghiêm trọng cao hơn, ví dụ như bạn là người bị suy giảm miễn dịch, người cao tuổi và người có một số bệnh nền nhất định.

- Khi làm việc tại nơi mà bạn cần tương tác với nhiều người, đặc biệt là khi không phải ai cũng đeo khẩu trang liên tục (ví dụ như tài xế xe buýt và nhân viên cửa hàng thực phẩm).

- Khi đi máy bay, xe buýt, tàu hỏa hoặc phương tiện giao thông công cộng khác, đặc biệt là nếu phải trải qua thời gian di chuyển dài cùng với nhiều người.

- Khi không thể nào giữ khoảng cách với người khác, ở nơi công cộng đông người cả trong nhà lẫn ngoài trời.

- Nếu bạn chưa được tiêm chủng COVID-19 đúng hạn và đầy đủ.

Tham khảo Theconversation, Covid19.ca.gov, USAtoday, CDC

Theo Thanh Long