Bitcoin, một bong bóng hoa tulip mới?

Khi truy cập vào một trang web nào đó, không loại trừ khả năng bạn nhìn thấy quảng cáo về cơ hội "giao dịch Bitcoin đáng tin cậy". Một bản tin của hãng BBC mới đây đã ghi lại những hình ảnh tại một hội nghị về tiền ảo, nơi sự hưng phấn về Bitcoin và công nghệ blockchain hiện rõ mồn một.

Theo tờ The Economist, tất cả những điều này cho thấy Bitcoin đã bước vào một giai đoạn mới.

Hưng phấn dịch chuyển

Vào một số thời điểm, thị trường chứng khoán toàn cầu có mức định giá cổ phiếu cao nếu dựa trên mức lợi nhuận trung bình dài hạn của các doanh nghiệp niêm yết. Nhưng chưa khi nào thị trường chứng khoán chứng kiến mức độ hưng phấn của các nhà đầu tư đối với cổ phiếu, như vào giai đoạn bong bóng dotcom 1999-2000.

Ngày nay, sự hưng phấn đó đã dịch chuyển sang thế giới của những đồng tiền ảo như Bitcoin và Ethereum.

Gần đây, báo chí đã nói nhiều về sự nổi lên của các vụ phát hành tiền ảo lần đầu (ICO), một cách để các công ty huy động vốn mà không cần phải có bất kỳ sự niêm yết chính thức nào trên thị trường chứng khoán.

Đổi lại, nhà đầu tư được nhận tiền ảo từ những công ty còn rất mập mờ. Những đồng tiền ảo như vậy thường không đem lại cho các nhà đầu tư quyền cổ phần như các vụ đầu tư bình thường. Tính đến nay, đã có khoảng 600 vụ ICO được lên kế hoạch hoặc đã được thực hiện.

Sự hào hứng đối với tiền ảo, trong đó có Bitcoin, là kết quả và cũng là nguyên nhân của đợt tăng giá Bitcoin chóng mặt trong những tháng gần đây.

Lý do hào hứng

The Economist nhận xét, những cú nhảy gần đây nhất của Bitcoin chủ yếu dựa trên tuyên bố của sàn giao dịch hàng hóa tương lai lớn nhất thế giới Chicago Mercantile Exchange (CME) rằng sàn này sắp cung cấp hợp đồng tương lai Bitcoin. Đây là một dạng giao dịch phái sinh dựa trên một đồng tiền ảo.

Thị trường cho rằng khi có hợp đồng phái sinh tiền ảo, sẽ càng có nhiều người giao dịch Bitcoin, nhu cầu càng lớn, và giá phải tăng như một lẽ đương nhiên. Tuy nhiên, sức hấp dẫn của Bitcoin thực sự nằm ở điều gì?

Có ba yếu tố có thể lý giải điều này: bản chất nguồn cung hạn chế (những đồng Bitcoin mới chỉ có thể được tạo ra thông qua những tính toán phức tạp, và tổng số Bitcoin tồn tại bị giới hạn ở mức 21 triệu); những lo ngại về giá trị dài hạn của tiền giấy trong kỷ nguyên nới lỏng định lượng (QE); và sức hút của sự ẩn danh. Trong đó, yếu tố cuối cùng khiến Bitcoin được ưa chuộng bởi giới tội phạm.

Mặc dù vậy, những yếu tố này mới chỉ lý giải được một phần nhu cầu Bitcoin, chứ chưa thể giải thích hết sự tăng giá chóng mặt của đồng tiền ảo này thời gian gần đây.

Yếu tố về nguồn cung không còn quá quan trọng bởi đang có nhiều đồng tiền ảo khác nổi lên; giới tội phạm toàn cầu chưa hề có sự gia tăng đột biến nào về số lượng; và cũng chưa có dấu hiệu nào cho thấy lạm phát tăng tốc trên toàn cầu.

Bởi vậy, một cách lý giải khá thuyết phục là niềm tin rằng blockchain, công nghệ hậu thuẫn Bitcoin, sẽ được sử dụng rộng rãi trong ngành tài chính. Mặc dù vậy, người ta có thể tạo ra các blockchain mà không cần đến Bitcoin, nên thành công của hai thứ này không hề có sự ràng buộc lẫn nhau.

Một cách lý giải khác về nhu cầu Bitcoin nhận được nhiều sự hoan nghênh hơn là giá Bitcoin tăng nhanh. Ông Charles Kindleberger, một nhà lịch sử học chuyên nghiên cứu về các vụ bong bóng, viết: "Không gì có thể gây xáo trộn trạng thái hạnh phúc và sự đánh giá của một người như việc chứng kiến một người bạn trở nên giàu có".

Người ta không mua Bitcoin nhằm mục đích sử dụng trong cuộc sống hàng ngày. Các đồng tiền cần có một mức giá ổn định tương đối mới có thể giữ vai trò phương tiện thanh toán. Người mua chắc chắn không muốn tiêu một đồng xu mà họ tin là giá sẽ tăng mạnh vào ngày tiếp theo; còn người bán cũng chẳng muốn nhận một đồng xu mà giá có thể giảm chóng mặt bất kỳ lúc nào.

"Lên voi, xuống chó"

Hai chuyên gia Bluford Putnam và Erik Norland của CME từng viết: "Các bạn có tiếc vì đã bỏ ra 20 Bitcoin để mua một chiếc xe hơi 40.000 USD vào tháng 6/2017, để rồi chứng kiến 20 đồng Bitcoin đó có trị giá gần 100.000 USD vào tháng 10 cùng năm?".

Trên thực tế, biểu đồ Bitcoin cũng cho thấy những cú giảm chóng mặt trong lịch sử của đồng tiền ảo này. Câu nói "lên voi, xuống chó" có thể áp dụng để miêu tả diễn biến giá của Bitcoin.

Nếu theo định nghĩa của "thuyết kẻ khờ hơn" (greater fool theory), thì người ta mua Bitcoin chỉ vì kỳ vọng người khác sẽ mua lại Bitcoin từ họ với mức giá cao hơn. Nhiều người phản bác rằng chính những người không mua Bitcoin mới là kẻ khờ, vì nhiều người đã thành triệu phú nhờ đầu tư Bitcoin.

Tuy nhiên, trở thành triệu phú trên giấy, hoặc trên "bit" là một chuyện; khả năng bước vào một bong bóng và bước ra mà tài sản của bạn không "bốc hơi" lại là một chuyện khác.

Trong trường hợp ai cũng muốn bán Bitcoin để hiện thực hóa tài sản hàng triệu USD trên giấy tờ, thì thanh khoản trên thị trường Bitcoin chắc chắn sẽ cạn và giá sẽ giảm chóng mặt.

Đó là điều đã từng xảy ra với những bong bóng kinh tế nổi tiếng trong lịch sử, như bong bóng hoa tulip Hà Lan (cuộc khủng hoảng bong bóng đầu cơ tài sản đầu tiên được ghi nhận) hay bong bóng South Sea.

Và bởi nhà đầu tư biết điều đó có thể xảy ra, họ luôn muốn là người bán trước. Khi bong bóng vỡ, tốc độ giảm giá hẳn sẽ rất kịch tính, bài báo của Economist nhận định.

Theo An Huy