Làm sao để nhận biết rượu độc methanol?

Đã có nhiều cái chết thương tâm vì ngộ độc rượu chứa độc chất methanol. Chẳng hạn mới đây nhất, một nhóm 8 sinh viên uống rượu không rõ nguồn gốc tại quán thuộc phường Phước Long B, thành phố Thủ Đức, TP.HCM (nơi nhóm này làm thêm) khiến 2 người lần lượt tử vong, 6 người còn lại phải nhập viện cấp cứu.

Vậy methanol là gì mà lại có thể gây nguy hiểm chết người?

Trong đời sống, methanol thường được sử dụng trong công nghiệp để làm chất chống đông lạnh, làm dung môi trong chất tẩy rửa sơn, nước rửa kính xe, mực in máy photo và làm nhiên liệu cho các loại bếp lò nhỏ,...

Nếu rượu uống (ethanol) được lên men từ tinh bột như ngũ cốc, các loại củ có chứa tinh bột hoặc đường thì methanol được lên men từ nguyên liệu có chứa cellulose (gỗ). Song, rượu methanol lại có vị hơi ngọt hơn ethanol nên dễ đánh lừa người dùng.

Vì sao rượu methanol có thể gây ngộ độc?

Khi uống rượu methanol, methanol dễ dàng hấp thu qua ruột, da vào phổi. Sau khi vào cơ thể, methanol sẽ đạt nồng độ đỉnh trong huyết tương sau 30 - 60 phút. Hóa chất này được chuyển hóa chậm ở gan. Khoảng 3% lượng methanol đưa vào cơ thể được đào thải qua phổi hoặc đào thải nguyên vẹn không thay đổi qua nước tiểu.

Methanol là một chất có độc tính thấp. Tuy nhiên, sau khi được đưa vào cơ thể, methanol sẽ bị oxy hóa tạo thành formaldehyde. Chất này sau đó tiếp tục bị oxy hóa tạo thành acid formic - acid kiến, thành phần chính của nọc kiến. Chính acid formic được xem là thủ phạm gây độc trong các trường hợp ngộ độc rượu methanol. Cuối cùng, acid formic được chuyển hóa thành CO2 và nước. Hai chất này được đào thải qua phổi và thận.

Quá trình oxy hóa xảy ra nhanh chóng khiến acid formic tích tụ trong huyết thanh và gây độc. Sự tích tụ của acid formic trong huyết thanh gây nên tình trạng toan chuyển hóa. Sự chuyển hóa methanol và tích tụ acid formic trong võng mạc gây tổn thương võng mạc, tổn thương thần kinh thị giác, dẫn đến mù lòa. Acid formic còn gây tổn thương não bộ, có thể dẫn đến tử vong.

Cách phân biệt rượu thật và rượu chứa methanol

Chia sẻ về vấn đề này, TS. Trần Việt Nga, Phó Cục trưởng Cục ATTP, Bộ Y tế cho biết, về nguyên tắc, nếu nhìn bằng mắt, ngửi hoặc nếm thì khó biết được rượu chứa hàm lượng methanol cao hay không. Trong dân gian có hai cách phân biệt rượu thật- giả là bằng cảm quan và thử rượu trực tiếp.

Đối với cảm quan bên ngoài thì chai rượu phải có đầy đủ nhãn mác, thông tin như tên sản phẩm, tên địa chỉ của nhà sản xuất, tên địa chỉ của nhà nhập khẩu... Ngoài ra có thể ngửi nếu mùi cồn thơm, cay nồng là tốt. Còn một cách khác có thể áp dụng khá chính xác là có thể đổ một ít rượu ra lòng bàn tay rồi xoa hai bàn tay với nhau, nếu thấy dính là rượu không tốt, còn nếu bay hơi hết là rượu tốt.

Rượu có chứa methanol thường có vị hơi ngọt. Cục An toàn thực phẩm khuyến cáo người dân cần sử dụng rượu có nguồn gốc, rượu của những cơ sở có thương hiệu uy tín và không sử dụng những loại rượu trôi nổi trên thị trường.

Cũng có chung ý kiến, TS.BS Nguyễn Trung Nguyên - Giám đốc Trung tâm Chống độc, BV Bạch Mai cho biết: “Về nhận diện, methanol rất giống với rượu ethanol thông thường, thậm chí còn ngọt, dễ uống hơn. Khi mới uống, bệnh nhân cũng có cảm giác giống với say rượu nên dễ bị nhầm lẫn. Tuy nhiên, khoảng 1-2 ngày sau uống, bệnh nhân sẽ có biểu hiện mờ mắt, lơ mơ, thở nhanh và thở sâu giống như khó thở do nhiễm toan chuyển hóa (do có quá nhiều a xít formic được chuyển thành từ methanol), co giật, hôn mê. Khi đến viện, hầu hết các trường hợp này đã tổn thương não, mù mắt và tụt huyết áp, ở trong tình trạng nguy kịch”.

Triệu chứng ngộ độc rượu methanol

Ban đầu, triệu chứng giống như say rượu, không kiểm soát được cảm xúc, hành vi, dễ tức giận, nổi nóng, đi đứng không vững;...

Sau đó, bệnh nhân bắt đầu buồn nôn, nôn ói, đau bụng, mờ mắt, thở nhanh, lơ mơ, chậm chạp, co giật, mê sảng,...;

Đến khi nặng hơn, methanol có thể gây mù mắt, hôn mê, suy thở, tụt huyết áp nặng, ngưng tim và có thể dẫn đến tử vong do ngộ độc rượu nếu không được cấp cứu kịp thời.

Ngộ độc rượu do methanol xảy ra rất nhanh. Sau khi uống khoảng 6 - 8 giờ, bệnh nhân có biểu hiện buồn nôn, nôn ói, đau đầu, chóng mặt. Các triệu chứng trên kéo dài khoảng 8 giờ thì tử vong. Thời gian từ khi uống tới khi tử vong vì ngộ độc rượu chưa đầy 24 tiếng.

Cách phòng ngừa ngộ độc rượu methanol

Nhiễm độc rượu methanol là loại nhiễm độc nặng, nguy hiểm nhưng có thể phòng ngừa được bằng các cách sau:

- Hạn chế sử dụng rượu, bia vì đây là chất độc hại, ảnh hưởng xấu tới gan, tim mạch, não bộ,...

- Mỗi người chỉ nên uống 1 đơn vị rượu mỗi ngày. Cụ thể, chỉ nên uống 300 - 350ml bia (nồng độ 4%), 150 - 200ml rượu sâm panh (nồng độ 11%), 50ml rượu có màu (nồng độ 17 - 20%) hoặc 25ml rượu trắng (nồng độ 35 - 40%);

- Thận trọng khi sử dụng rượu, chỉ mua rượu tại các địa chỉ uy tín, có thông tin nguồn gốc rõ ràng;

- Không uống rượu tự pha chế, tự ngâm với lá, rễ cây, động vật,... mà không rõ thành phần, xuất xứ hay công dụng;

- Không uống rượu có hàm lượng methanol > 0,1%;

- Không uống rượu khi đang đói;

- Không uống rượu kèm với các loại nước có ga;

- Không uống rượu khi đang sử dụng các loại thuốc như: Thuốc ức chế hệ thần kinh trung ương, thuốc kích thích hệ thần kinh trung ương, thuốc hạ huyết áp, thuốc hạ đường huyết, các nhóm kháng sinh Cephalosporin, nhóm Phenicol (Chloramphenicol), nhóm Azol (như Metronidazol), thuốc kháng viêm không steroid thế hệ cũ (như Diclofenac, Ibuprofen,...);

- Phụ nữ có thai và cho con bú không nên uống rượu;

- Nhận biết sớm các dấu hiệu nhiễm độc methanol để kịp thời đưa nạn nhân đi cấp cứu tại các cơ sở y tế.

Theo Trung tâm chống độc- BV Bạch Mai, các loại rượu chứa cồn công nghiệp gây ngộ độc ở Việt Nam hoàn toàn có nguồn gốc không phải do các loại rượu nấu truyền thống, mà nguyên nhân chính là các kẻ xấu, những người kinh doanh rượu phi pháp đã mua cồn công nghiệp methanol về đóng chai hoặc pha thành các loại rượu rởm, trà trộn với các loại rượu truyền thống để thu lợi bất chính và gây ngộ độc. 

Một phần nữa là nhiều công ty cũng nhập các loại cồn chứa methanol về đóng chai và dán nhãn cồn sát trùng hoặc cồn để đốt và bán ở các hiệu thuốc, thậm chí không loại trừ có các cơ sở y tế nhập về để sử dụng. Trung tâm chống độc đã và đang phát hiện nhiều sản phẩm cồn sát trùng chứa nồng độ methanol rất cao, thường nồng độ cồn công nghiệp methanol trong chai cồn sát trùng chiếm 70-90% và đều đã báo cáo Bộ Y tế và các cơ quan chức năng. Nguyên liệu cồn công nghiệp chứa methanol do sản xuất công nghiệp hoặc nhập khẩu và rất sẵn có.

Các bác sỹ khuyến cáo, để có một sức khỏe tốt, mỗi người nên hạn chế sử dụng rượu bia. Khi có các triệu chứng ngộ độc rượu, cần đưa nạn nhân tới bệnh viện để được cấp cứu kịp thời.

Nguyễn Phượng