Triết lý làm việc sáng suốt: Biết ơn để trưởng thành, đừng phí hoài năng lượng cho than phiền
Người xuất sắc tập trung vào giải pháp và bài học, thay vì để cảm xúc tiêu cực chi phối.
Một thí nghiệm thú vị từng được Khoa Khoa học Xã hội, Đại học Boston tiến hành đã cho thấy sự khác biệt rõ rệt giữa hai kiểu người trong môi trường công sở. Nhóm nghiên cứu mời một loạt người trong độ tuổi từ 35–45 đến chia sẻ về trải nghiệm khó chịu nhất mà họ từng gặp ở nơi làm việc.
Kết quả, những người kết thúc câu chuyện bằng cụm từ như “mọi chuyện đã là quá khứ” hay “tôi đã học được rất nhiều” thường là giáo sư, luật sư, giám đốc điều hành. Trong khi đó, những người liên tục than vãn “tôi thật xui xẻo”, “tất cả là lỗi của anh ta” đa phần hoặc thất nghiệp, hoặc chật vật với công việc phổ thông.
Điều này phản ánh đúng quan điểm của chuyên gia truyền thông Trương Lập Quân: “Chỉ nhìn thấy sự vật” hoặc “chỉ nhìn thấy bản thân mình” là thước đo quan trọng để đánh giá tính chuyên nghiệp. Người xuất sắc tập trung vào giải pháp và bài học, thay vì để cảm xúc tiêu cực chi phối. Năng lực vì thế ngày càng mạnh mẽ, sự nghiệp vì thế cũng hanh thông. Trái lại, tự thương hại và chìm trong oán trách chỉ khiến người ta rơi vào vòng luẩn quẩn, mất dần động lực phát triển.
Từ “thực tập sinh vàng” đến thất bại vì than vãn
Năm 2019, tập đoàn Suning Appliance khởi động “Kế hoạch 1200” – một chương trình tuyển chọn nhân tài xuất sắc từ nhiều trường đại học để đào tạo thành lãnh đạo cấp trung trong vòng 2–3 năm. Trong số này, thực tập sinh Lin Nan được đánh giá rất cao vì sở hữu hồ sơ nổi bật.
Thế nhưng, chỉ sau ít ngày vào làm, cô đã khiến đồng nghiệp thất vọng. Thay vì chủ động học hỏi, Lin Nan lúng túng, thiếu định hướng, thậm chí trong một đợt khuyến mãi lớn, khi cả nhóm đang căng mình làm việc, cô lại lén vào nhà vệ sinh để ngủ trưa. Khi bị lãnh đạo phê bình, Lin Nan bật khóc, đổ lỗi cho đồng nghiệp không hỗ trợ, cho rằng công việc quá áp lực. Người quản lý hỏi thẳng: “Cô đã bao giờ nghĩ đến việc chủ động học hỏi và nỗ lực thích nghi chưa?” Nhưng cô im lặng, rồi nhanh chóng nghỉ việc với tâm thế bất bình.
Câu chuyện ấy phản ánh đúng lời Charlie Munger từng nói: “Cảm xúc độc hại nhất khi làm việc chính là sự bất bình.” Công việc nào cũng có mệt mỏi, nhưng sự oán trách khiến con người rơi vào vòng xoáy tiêu cực, đánh mất năng lượng và khả năng tiến bộ.
Tác giả bài viết chia sẻ trải nghiệm cá nhân: những năm đầu làm việc tại tạp chí, bản thảo phải chỉnh sửa cả chục lần mới được duyệt, nhiều khi bị chỉ trích gay gắt. Trong lúc nản lòng, anh gọi điện về cho cha để than phiền, nhưng chỉ nhận được câu trả lời: “Con được trả lương thực tập sinh nhưng lại học trọn kỹ năng của một biên tập viên chính thức. Hãy biết ơn vì sếp đang dành thời gian rèn luyện con.”
Lời nhắc ấy khiến anh thay đổi: dừng than vãn, chấp nhận mọi góp ý, tập trung vào việc cải thiện từng bản thảo. Kết quả, anh từ thực tập sinh vươn lên tổng biên tập. Bước ngoặt ấy chứng minh: sự trưởng thành bắt đầu từ việc biết ơn thay vì phàn nàn.
“Không phàn nàn” – Bí quyết thăng tiến nhanh
Trong cuốn “Sức mạnh của chánh niệm”, có câu chuyện về Boren – một thực tập sinh tại New York. Anh phải làm việc dưới trướng một cấp trên nóng nảy, thường xuyên mắng mỏ nhân viên. Đồng nghiệp thì run sợ, hoặc lén chỉ trích sau lưng, chỉ riêng Boren vẫn bình tĩnh, thậm chí nở nụ cười thiện chí.
Khi kết thúc kỳ thử việc, trong số 5 thực tập sinh, chỉ mình Boren được giữ lại. Lý do, như anh nói: “Tôi biết anh có ý tốt. Nếu không có những lời phê bình ấy, tôi đã không tiến bộ nhanh đến vậy.” Nhờ thái độ biết ơn, Boren được lãnh đạo chú trọng đào tạo, chỉ sau 2 năm đã vươn lên vị trí quản lý cấp trung.
Công thức được rút ra: nỗi đau + sự suy ngẫm + lòng biết ơn = sự chuyển đổi. Mỗi lời phê bình có thể là động lực, mỗi yêu cầu khắt khe của khách hàng là kỳ vọng, và mỗi vấn đề khó khăn chính là bài kiểm tra rèn giũa bản thân.
Từ “rác rưởi” đến đế chế Didi
Khi Cheng Wei, nhà sáng lập Didi, chia sẻ kế hoạch khởi nghiệp với Wang Xing, anh bị dội thẳng một từ lạnh lùng: “Rác rưởi!” Người khác có thể tức giận, nhưng Cheng Wei lại biến nó thành cơ hội để tự mổ xẻ ý tưởng. Anh cảm ơn vì nhận ra điểm yếu trong kế hoạch, và chính thái độ này khiến Wang Xing tin rằng Cheng Wei sẽ còn tiến xa. Thực tế, Didi sau đó đã vượt qua muôn vàn khó khăn, vươn tới niêm yết trên Nasdaq vào năm 2021.
Điểm chung của những nhà lãnh đạo như Cheng Wei, Steve Jobs hay Zhang Yiming (ByteDance) là khả năng giữ cảm xúc ổn định, biến mọi lời chê bai thành chất liệu phát triển. Nhà tâm lý học gọi đó là “giá trị mạnh”: thay vì than vãn và tiêu hao năng lượng cho cảm xúc, họ tập trung toàn bộ vào giải pháp.
Từ “nghề” đến “sứ mệnh”
Nhà tâm lý học Amy Wreznisky (Đại học Yale) từng phân chia thái độ làm việc thành ba loại: coi đó chỉ là một “nghề”, một “nghề nghiệp”, hay một “sứ mệnh”. Những ai xem công việc là sứ mệnh thường ít than phiền, vì họ hiểu rằng mỗi khó khăn chính là bậc thang giúp bản thân trưởng thành.
Ở nơi làm việc, phàn nàn chỉ khiến con người thụt lùi. Nhưng khi thay đổi tư duy từ “tại sao điều này lại xảy ra với tôi” sang “điều này dạy tôi được gì”, ta sẽ nhận ra rằng, mọi gian nan thực chất đều được sắp đặt để rèn luyện và nâng tầm giá trị bản thân.
