Tạp chí y khoa danh tiếng The Lancet cảnh báo KHẨN: Thực phẩm siêu chế biến đang đe dọa sức khỏe toàn cầu
Loạt nghiên cứu mới cho thấy thực phẩm siêu chế biến có liên quan đến 12 bệnh mạn tính, bao gồm tiểu đường type 2, béo phì và trầm cảm.
Thực phẩm siêu chế biến – “kẻ thù dinh dưỡng” gây rủi ro ở 92/104 nghiên cứu dài hạn
Thực phẩm siêu chế biến (Ultra-Processed Food – UPF) đang trở thành tâm điểm cảnh báo của giới y khoa toàn cầu sau loạt nghiên cứu vừa được công bố trên tạp chí The Lancet. Công trình do 43 chuyên gia hàng đầu thực hiện, trong đó có vị giáo sư người Brazil, cha đẻ của thuật ngữ UPF, cho thấy nhóm thực phẩm này đã lan rộng với tốc độ đáng báo động và để lại nhiều hệ lụy nghiêm trọng cho sức khỏe.
Từ những món ăn tưởng như vô hại như xúc xích, mì ăn liền, khoai tây chiên, nước ngọt có ga cho đến bánh quy đóng gói, tất cả đều có chung đặc điểm: được chế biến bằng quy trình công nghiệp phức tạp, chứa nhiều phụ gia, và hầu như không còn thành phần nguyên bản. Chính sự tiện lợi, rẻ và dễ ăn đã khiến UPF xuất hiện ngày càng nhiều trong bữa ăn hàng ngày, đặc biệt tại các đô thị bận rộn.
Loạt bài trên The Lancet cho biết sự phổ biến này đang đi kèm một “chi phí sức khỏe khổng lồ”. Trong tổng quan 104 nghiên cứu dài hạn được phân tích, có tới 92 nghiên cứu báo cáo mối liên hệ giữa tiêu thụ UPF và nguy cơ mắc các bệnh mãn tính như béo phì, tiểu đường type 2, bệnh tim mạch và trầm cảm.
Dù phần lớn mới dừng lại ở mối liên hệ chứ chưa xác định nguyên nhân tuyệt đối, các chuyên gia nhấn mạnh mức độ cảnh báo đã rõ ràng và không thể chờ đợi thêm. Đáng chú ý, tại một số quốc gia phát triển, UPF đã chiếm hơn 50% khẩu phần ăn, một con số khiến giới y khoa lo ngại rằng hệ lụy về sức khỏe cộng đồng trong thập kỷ tới có thể còn nghiêm trọng hơn cả đại dịch béo phì hiện nay.
Tranh cãi về UPF cũng ngày càng gay gắt. Một số nhà khoa học cho rằng việc gom quá nhiều thực phẩm vào chung một nhóm lớn khiến khái niệm UPF đôi khi bị đơn giản hóa và dễ bị lợi dụng trong tranh luận chính trị. Ngành công nghiệp thực phẩm thì khẳng định không phải mọi UPF đều có giá trị dinh dưỡng thấp và cần phân loại tinh tế hơn. Tuy nhiên, nhóm nghiên cứu của The Lancet nhận định rằng dù còn cần thêm dữ liệu, đặc biệt là cơ chế gây bệnh của UPF, nhưng bằng chứng hiện tại đủ mạnh để buộc các chính phủ phải xem xét hành động khẩn cấp.
Hơn 50% khẩu phần ăn ở nhiều nước là UPF - Lời cảnh tỉnh để chính phủ vào cuộc
Trong bối cảnh UPF tiếp tục chiếm tỷ trọng lớn trong khẩu phần ăn của hàng triệu người, The Lancet kêu gọi các quốc gia xây dựng chiến lược kiểm soát mạnh mẽ giống như từng áp dụng với thực phẩm giàu đường, muối hay chất béo bão hòa.
Các giải pháp được đề xuất bao gồm cải tiến quy định ghi nhãn, siết quảng cáo nhắm vào trẻ em, minh bạch thành phần phụ gia và thậm chí áp dụng chính sách thuế để giảm tiêu thụ những sản phẩm có rủi ro cao. Tuy nhiên, rào cản lớn nhất lại đến từ các tập đoàn thực phẩm.
Liên minh Thực phẩm và Đồ uống Quốc tế (IFBA) cho rằng họ muốn đồng hành trong việc cải thiện sức khỏe cộng đồng và cần được tham gia vào quá trình hoạch định chính sách. Các chuyên gia y tế lo ngại điều này có thể tạo ra xung đột lợi ích, khiến những nỗ lực giảm tiêu thụ UPF khó đạt hiệu quả như mong muốn.
Trước khi có thêm bằng chứng khoa học chắc chắn về cơ chế gây bệnh, một điều đã rõ ràng: UPF đang âm thầm chi phối thói quen ăn uống và sức khỏe của hàng tỷ người. Nhịp sống nhanh khiến nhiều người phụ thuộc vào thực phẩm đóng gói, chế biến sẵn mà không nhận ra những nguy cơ lâu dài.
Các chuyên gia khuyến cáo mỗi cá nhân nên cố gắng giảm tần suất sử dụng UPF, ưu tiên thực phẩm tươi, ít qua xử lý và chú ý hơn đến nhãn dinh dưỡng. Về phía cơ quan quản lý, việc thúc đẩy truyền thông sức khỏe, đồng thời xây dựng lộ trình giảm tiêu thụ UPF, sẽ là chìa khóa giúp ngăn chặn một cuộc khủng hoảng sức khỏe cộng đồng trong tương lai.
Sự tiện lợi của UPF vốn là lợi thế khiến nó được ưa chuộng, nhưng chính điều đó đang biến nhóm thực phẩm này thành “quả bom dinh dưỡng” âm ỉ. Và nếu không hành động ngay hôm nay, thế giới có thể phải đối mặt với những hệ lụy sức khỏe không thể đảo ngược trong nhiều thập kỷ tới.
"Các khuyến nghị về chính sách và vận động trong loạt bài này đã đi quá xa so với bằng chứng hiện có", Tổng thư ký IFBA Rocco Renaldi nhận định. Ông cho rằng việc áp dụng các chính sách này có rủi ro làm giảm khả năng tiếp cận các lựa chọn thực phẩm giá rẻ và bảo quản được lâu trên toàn cầu.
