Tài kiếm tiền của các công ty chứng khoán: Vì sao VPS đứng số 1 thị phần môi giới, nhưng lợi nhuận thua xa nhiều đối thủ trong ngành?
Thị phần môi giới của một CTCK không hẳn quyết đinh lợi nhuận to hay nhỏ, cũng như không hẳn quyết định khả năng sinh lời của họ cao hay thấp.
Cuộc đua thị phần môi giới
"Chúc mừng VPS là công ty chứng khoán thứ ba sau MBS năm 2009 và HCM năm 2012 có thị phần môi giới một quý trên HSX vượt SSI". Đó là dòng trạng thái được ông Nguyễn Duy Hưng - Chủ tịch Công ty cổ phần Chứng khoán SSI đăng trên trang cá nhân không lâu sau khi bảng xếp hạng thị phần môi giới định kỳ hàng quý được công bố. Trước thời điểm này, SSI là đơn vị nhiều năm liền luôn đứng đầu thị phần môi giới.
Từ vị trí ngoài top 10, VPS mất ba năm để chiếm ngôi đầu của SSI và bỏ xa HSC, VNDS, VCSC trong cuộc đua thị phần môi giới chứng khoán. Trong năm 2021, công ty này đã có 3 quý liên tiếp dẫn đầu thị phần môi giới trên sàn chứng khoán Tp.HCM với khoảng cách ngày càng được nới rộng so với đối thủ xếp sau. VPS nâng thị phần từ 13,24% trong quý đầu năm lên 16,5% trong quý III.
Số liệu thống kê từ Sở Giao dịch chứng khoán Hà Nội cũng cho thấy thêm VPS dẫn đầu thị phần môi giới HNX và UPCoM với tỷ lệ lần lượt 17,02% và 23,95%. Riêng chứng khoán phái sinh, công ty chiếm 56,68% và lớn hơn tổng thị phần của các đối thủ khác trong top 10 cộng lại.
Trong khi đó, thị phần của SSI giảm từ 11,89% trong quý đầu năm xuống 11,58% trong quý III. Công ty cổ phần Chứng khoán Tp.HCM (HSC) còn ghi nhận mức giảm mạnh hơn khi từ 8,23% xuống 6,79%, qua đó mất vị trí thứ ba vào tay Công ty cổ phần Chứng khoán VnDirect (VNDS). Công ty cổ phần Chứng khoán Bản Việt (VCSC) tiếp tục đứng thứ năm nhưng thị phần chỉ còn 4,9%, mức thấp nhất tính theo từng quý trong gần 5 năm trở lại đây.
Một điểm khá thú vị là sau dòng trạng thái chúc mừng VPS, Chủ tịch SSI Nguyễn Duy Hưng chính thức tham gia chương trình giảng dạy về đầu tư chứng khoán trên nền tảng TopClass. Chương trình này được ưu đãi giảm giá đối với khách hàng mới của SSI khi đăng ký học tại đây.
Lợi nhuận tăng vọt
Cũng không khó hiểu khi các ông lớn từ SSI, VnDirect, VPS,... so kè về con số thị phần bởi miếng bánh thị trường đang ngày càng lớn lên. Thị trường chứng khoán trong 9 tháng đầu năm 2021 liên tiếp ghi nhận những kỷ lục mới về lượng nhà đầu tư F0, thanh khoản thị trường cho đến mức tăng của chỉ số VN-Index.
Cũng trong 9 tháng qua, hoạt động giao dịch sôi nổi của nhà đầu tư trong nước là động lực chính duy trì dòng tiền vào thị trường chứng khoán đang ở ngưỡng cao nhất trong lịch sử 21 năm, đồng thời đẩy chỉ số VN-Index liên tiếp phá đỉnh.
Những tăng trưởng này kéo theo tình hình kinh doanh khởi sắc của các công ty chứng khoán. Kết quả kinh doanh của các doanh nghiệp này cũng ghi nhận mức cao nhất trong lịch sử. Theo đó top 6 công ty chứng khoán bao gồm SSI, HSC, VPS, VND, VCSC và TCBS đều ghi nhận mức lợi nhuận trước thuế cao hơn cả mức lợi nhuận trước thuế thực hiện của cả năm 2020.
Quán quân lợi nhuận thuộc về TCBS với 2.847 tỷ đồng, theo sau là SSI với 2.112 tỷ đồng, xếp thứ ba là VND với 1.937 tỷ đồng, tiếp theo là VCSC với 1.267 tỷ đồng, HSC với 1.151 tỷ và VPS với 751 tỷ đồng.
Cùng với mức gia tăng của lợi nhuận, sự quan tâm của giới đầu tư đến nhóm cổ phiếu chứng khoán ngày càng cao. Điều này kéo theo diễn biến giá cổ phiếu nhóm công ty chứng khoán đồng loạt ghi nhận đà tăng mạnh mẽ trong suốt 9 đầu năm 2021.
Lợi nhuận trước thuế (LNTT) báo cáo qua các năm của top 6 CTCK (tỷ đồng).
Thị phần lớn chưa chắc sinh lời top đầu
Thực tế lợi nhuận trước thuế báo cáo của CTCK phụ thuộc vào cách hạch toán lợi nhuận của từng công ty, đặc biệt là ở các khoản lợi nhuận đến từ mảng đầu tư. Do đó, nếu nhìn cận cảnh hơn vào báo cáo tài chính và danh mục đầu tư của họ sẽ có nhiều điều thú vị phía sau các số liệu thống kê.
Lợi nhuận trước thuế (LNTT) báo cáo và LNTT điều chỉnh trong 9T/2021 (tỷ đồng) của top 6 CTCK.
Cụ thể, phân tích kỹ hơn vào báo cáo tài chính của top 6 CTCK cho thấy, VCSC có một khoản lợi nhuận đáng kể đến từ việc đánh giá lại các tài sản đầu tư định kỳ hằng quý. Phần lợi nhuận này tại thời điểm cuối quý 3/2021 lên tới 1.529 tỷ, tăng hơn 3,6 lần so với mức 427 tỷ tại đầu năm 2021.
Với việc theo đuổi chính sách kế toán thận trọng, do đó một số các khoản đầu tư lớn của công ty được ghi nhận vào mục tài sản tài chính sẵn sàng để bán (AFS). Theo đó, chênh lệch nếu có giữa giá vốn đầu tư và giá thị trường sẽ được ghi vào vốn chủ sở hữu thay vì ghi thẳng vào thu nhập kinh doanh ở hạng mục tài sản tài chính ghi nhận thông qua lãi lỗ (FVTPL) như đa số các CTCK khác.
Mục tiêu của cách ghi nhận này là nhằm tránh áp lực lợi nhuận trong ngắn hạn để theo đuổi những khoản đầu tư trong dài hạn và tối đa hóa lợi ích cho cổ đông. Với cách ghi nhận này lợi nhuận thực tế trong 9 tháng đầu năm của mình lớn hơn gấp đôi so với mức LNTT báo cáo.
Ví dụ một số khoản đầu tư vào Công ty cổ phần Sữa quốc tế (IDP), với chênh lệch tăng tại cuối quý 3/2021 so với đầu năm 2021 lên tới 922 tỷ đồng hay Thế giới di động tăng 256 tỷ, HDG tăng 246 tỷ trong 9 tháng đầu năm 2021. Ngoài ra một số khoản đầu tư khác bao gồm cả đã niêm yết và chưa niêm yết lên tới trên 400 tỷ đồng
Do đó, nếu tính theo LNTT đã cộng thêm phần lợi nhuận từ đánh giá lại các tài sản đầu tư, thứ hạng lợi nhuận của các CTCK trong 9T/2021 có sự thay đổi, với TCBS tiếp tục giữ vị trí quán quân, trong khi VCSC vượt lên đứng thứ hai với tổng LNTT sau điều chỉnh đạt 2.796 tỷ.
Thị phần môi giới của một CTCK không hẳn quyết định lợi nhuận to hay nhỏ, cũng như không hẳn quyết định khả năng sinh lời của họ cao hay thấp. Trong khi đó, mô hình hoạt động và chiến lược kinh doanh mới là các yếu quan trọng quyết định khả năng sinh lời của một công ty chứng khoán. Tuy nhiên, hiện chỉ có hoạt động cho vay margin và đặc biệt là hoạt động môi giới là được công khai về số liệu và thị phần định kỳ, do đó vấn đề thị phần môi giới của CTCK được đề cập thường xuyên hơn và nhận được chú ý nhiều nhất của nhà đầu tư, vì vậy có thể sẽ tạo ra cảm giác đó là hoạt động nổi bật hoặc toàn bộ hoạt động của các CTCK.
Thử xem xet mối tương quan giữa thị phần và tỷ suất sinh lời trên vốn chủ sở hữu (ROE) của top 6 CTCK. Có thể dễ dàng nhận thấy, hai CTCK dẫn đầu về mức lợi nhuận như TCBS và VCSC đều không phải là các CTCK có thị phần môi giới lớn nhất.
Do đó thay vì tham gia vào cuộc đua thị phần, vốn đòi hỏi chi phí vận hành cao và mội trường cạnh tranh ngày càng khắc nghiệt, TCBS và VCSC đều theo đuổi các chiến lược kinh doanh riêng nhằm tạo ra lợi thế cạnh tranh khác biệt so với các đối thủ. Trong khi TCBS tập trung theo đuổi và ghi nhận thành công từ mảng tư vấn phát hành trái phiếu doanh nghiệp, thì VCSC ghi dấu ấn trên thị trường với vị thế dẫn đầu trong mảng ngân hàng đầu tư và đầu tư.
Điểm chung của các nghiệp vụ này là đều có khả năng sinh lời cao, mang tính bền vững hơn, và có rào cản gia nhập ngành lớn hơn rất nhiều so với hoạt động môi giới truyền thống và cho vay margin. Nhờ đó mà ngay cả trong điều kiện cạnh tranh khắc nghiệt giữa các CTCK về hoạt động môi giới, TCBS và VCSC vẫn liên tục ghi nhận tỷ suất sinh lời và mức lợi nhuận ấn tượng so với các đối thủ.
