Softbank: Năm 2022 đầy bất ổn của Masayoshi Son

Ngày 11/11/2022, CEO Masayoshi Son của Softbank như thường lệ báo cáo kết quả kinh doanh với các nhà đầu tư. Chỉ có điều lần này vị giám đốc nổi tiếng nhẹ nhàng thông báo đây sẽ là lần cuối cùng ông trình bày số liệu trước mọi người.

Trong nhiều thập niên, CEO Son đã nổi tiếng khi góp mặt vô số những sự kiện của Softbank và màn báo cáo kết quả kinh doanh hàng quý của doanh nghiệp này đã biến ông thành huyền thoại với vô số những thương vụ thành công.

Tuy nhiên, tờ Business Insider (BI) cho biết ngày càng nhiều nhà đầu tư nghi ngờ phương pháp lãnh đạo khác lạ của ông với một trong những quỹ đầu tư công nghệ nổi tiếng nhất Nhật Bản. Nhiều hãng truyền thông thậm chí đánh giá bài thuyết trình của Son là ảo tưởng, kỳ quặc và khó hiểu.

Mặc dù Softbank công bố có lợi nhuận trở lại sau nhiều tháng thua lỗ nhưng doanh nghiệp này vẫn lỗ gần 10 tỷ USD trong quý III/2022 ở mảng đầu tư mạo hiểm (Venture Investment), bao gồm 2 quỹ con chính là Vision Funds và Latin America Fund.

Tính trong 6 tháng khoảng tháng 4-9/2022, mảng đầu tư mạo hiểm của Softbank đã lỗ tới 24,53 tỷ USD.

Trong buổi báo cáo, CEO Son đã phải thừa nhận rằng công ty đang ở thế "phòng thủ" (Defensive Mode) nên ông quyết định sau này, giám đốc tài chính Yoshimitsu Goto sẽ là người thuyết trình các báo cáo thay mình.

"Goto thích hợp hơn tôi trong giai đoạn phòng thủ này", CEO Son thú nhận.

Masayoshi Son cho biết công ty là nạn nhân của "sự hỗn loạn thị trường" và "bong bóng định giá". Thế nhưng theo nhận định của hãng tin Bloomberg, điều Son nói kể trên là đúng nhưng không đủ. Nếu có bong bóng công nghệ thì chính CEO Son là người đóng vai trò quan trọng trong việc thổi phồng nó.

Trên thực tế, sự thất vọng của công chúng với Softbank đã bắt đầu từ rất lâu. Từ WeWork cho đến sự khủng hoảng của Alibaba rồi đến xu thế xì hơi của bong bóng startup công nghệ. Gần đây nhất, doanh nghiệp này đã mất trắng 100 triệu USD đầu tư vào sàn tiền số FTX sau khi sàn này phá sản vào đầu tháng 11/2022.

Hãng tin Bloomberg thì cho hay bản thân ông Son cũng đang nợ Softbank khoản tiền 4,7 tỷ USD do một thỏa thuận trước đó, cho phép nhà đầu tư này sở hữu cổ phần mà chưa phải trả tiền ngay.

Vào năm 2017, quỹ đầu tư mạo hiểm Vision Fund của Softbank đã gọi vốn 100 tỷ USD và đến năm 2019, quỹ Vision Fund 2 tiếp tục gọi được 108 tỷ USD. Đây được đánh giá là 2 quỹ đầu tư mạo hiểm cho công nghệ thuộc hàng lớn nhất thế giới.

Tuy vậy theo 11 cựu nhà đầu tư, nhân viên hay thậm chí chuyên gia phân tích của Vision Fund nói với tờ BI, liệu tầm ảnh hưởng có quay trở lại được với Masayoshi Son hay không vẫn còn là một câu hỏi để ngỏ.

Mặc dù nhiều người đánh giá Masayoshi Son là một nhà đầu tư có tầm nhìn vĩ đại, không bao giờ sợ hãi trước những ý tưởng lớn. Thế nhưng một cựu nhà đầu tư của Vision Fund nhận định việc chứng minh những ý tưởng đó có thể trở thành thực tế là điều không dễ dàng.

Vào tháng 7/2022, một giám đốc cấp cao thân cận với CEO Son là ông Rajeev Misra, đồng thời là quản lý đứng đầu của Vision Fund đã lùi xuống để nhận một vai trò thấp hơn. Hiện bản thân ông Misra cũng đang khởi động các dự án đầu tư của riêng mình và nhiều khả năng nhiều đồng nghiệp cũng sẽ đi theo.

Vốn là một cựu nhân viên tín dụng của Deutsche Bank, ông Misra đã trở thành quản lý bộ phận trái phiếu cho ngân hàng này thông qua cuộc khủng hoảng 2008. Sau đó Misra đã trở thành một trong những quản lý quan trọng của Masayoshi Son khi đầu tư nhờ các kiến thức về ngân hàng của mình.

Chính Misra là người đã giúp Softbank vượt qua được rào cản tài chính 32 tỷ USD để sáp nhập thành công hãng thiết kế chip ARM vào năm 2016, đồng thời đóng vai trò quan trọng khiến chính phủ Ả Rập Xê Út trở thành đối tác của Vision Fund 1.

Hiện CEO Son đang cố gắng phát hành cổ phiếu lần đầu ra công chúng (IPO) với ARM sau khi lỡ hẹn vào tháng 11/2022 và việc này chắc chắn cần đến những quản lý giàu kinh nghiệm như Misra.

Trong khi đó, hãng tin Bloomberg nhận định 2 quản lý cấp cao khác là Yanni Pipilis và Munish Varma cũng sẽ rời Vision Fund để xây dựng quỹ mới cùng Misra.

Trả lời tờ BI, một nhà đầu tư giấu tên ở London cho biết việc Misra vẫn quản lý trong Softbank, đồng thời kéo đồng nghiệp để thành lập một quỹ mới có vẻ khá "dị".

"Việc bỏ bê chính quỹ của mình đã là một điều khác thường, rồi còn lôi kéo đồng nghiệp để thành lập quỹ mới còn bất thường hơn. Thế rồi nhờ các mối quan hệ và nhà đầu tư từ quỹ cũ đổ tiền cho dự án mới thì quả là không bình thường chút nào", nhà đầu tư này nói với tờ BI.

Tờ BI nhận định động thái này là một minh chứng cho sự vô tổ chức tại Softbank dù doanh nghiệp này đã cố cải thiện khả năng quản lý cũng như điều hòa xung đột lợi ích trong những năm gần đây.

Bất chấp điều đó, việc Misra thành lập quỹ riêng sẽ đặt CEO Son vào thế khó. Một cựu nhà đầu tư của Vision Fund cho biết vị tỷ phú này không thích hợp để trở thành một nhà quản lý cấp cao, thay vào đó giống một nhà sáng lập có tầm nhìn hơn.

"Ông ấy thậm chí còn chẳng thèm cố gắng để trở thành một nhà quản lý cấp cao. Ông ấy không phải người cố gắng giữ cho mọi thứ tiếp tục hoạt động đâu", nhà đầu tư giấu tên này nói với BI.

Kể từ năm 2020 đến nay, 10 giám đốc cấp cao của Softbank đã ra đi, bao gồm quản lý cấp cao Deep Nishar của Vision Fund, giám đốc vận hành (COO) Marcelo Claure, giám đốc chiến lược Katsunori Sago và quản lý mảng đầu tư tại Châu Âu Sumer Juneja.

Trong khi đó, giám đốc phân tích Richard Kaye của Comgest, một trong những cổ đông của Softbank nhận định có thể Masayoshi Son đang cố gắng áp đặt văn hóa quản lý của Nhật Bản cho doanh nghiệp này thay vì như trước đây.

"Tôi cho rằng với sự ra đi của COO Marcelo Claure cũng như sự bành trướng của Softbank tại Nhật Bản, có thể nhà sáng lập Son sẽ muốn dùng đội ngũ quản lý người Nhật của ông ấy thay cho lớp quản lý cũ", ông Keye nhận định.

Hiện quỹ Vision Fund đã được tái cơ cấu để quản lý tốt hơn danh mục đầu tư, điều này đồng nghĩa với việc sa thải bớt lao động và một số cựu nhân viên cho biết tình hình cắt giảm nhân sự có thể sẽ còn tiếp diễn.

Trong khi đó, một cựu nhà đầu tư của Vision Fund nói với BI rằng việc nhiều quản lý cấp cao rời đi sẽ khiến quỹ này đi đến mức khó triển khai các dự án mới vì thiếu nhân lực.

"Bạn chắc chắn không thể giao việc quản lý quỹ cho một nhân viên thường được", nhà đầu tư này nói.

Theo BI, chiến lược rót vốn ồ ạt cho các startup, đầu tư mạo hiểm cho khởi nghiệp nhờ nguồn vốn lớn, sau đó đưa các doanh nghiệp này lên sàn chứng khoán thu lời là một nước đi khá thuận lợi trong năm 2017 khi lãi suất còn thấp.

Một nhà đầu tư đối thủ của Softbank từng cho biết với nguồn vốn lớn, Masayoshi Son có thể tìm kiếm vô số những startup đang gặp vấn đề để đầu tư với giá hời. Thậm chí nếu startup không nhận tiền đầu tư của Softbank thì họ có thể đổ tiền cho đối thủ.

"Nếu bạn không nhận tiền đầu tư của Softbank thì hậu quả sẽ khá tệ", một nhà đầu tư nói với tờ BI.

Bắt đầu từ năm 2017, CEO Son đã bắt đầu tìm kiếm những doanh nhân mà ông cho là có triển vọng và đưa ra số vốn gấp đôi, gấp ba hoặc nhiều hơn mà họ yêu cầu. Nếu những người sáng lập lúng túng hoặc cố gắng thương lượng các điều khoản của thỏa thuận, ông sẽ đe dọa đưa khoản đầu tư của mình cho một đối thủ cạnh tranh.

Chiến lược này đã dẫn đến việc đặt cược rất lớn vào công ty chia sẻ phương tiện Trung Quốc Didi Chuxing Technology, cộng với WeWork và Uber, với số vốn đầu tư tương ứng là 5,5 tỷ USD; 4,4 tỷ USD và 7,7 tỷ USD vào năm 2017 và đầu năm 2018.

Đó là chưa kể một loạt các thương vụ khác với số tiền khiêm tốn hơn như 300 triệu USD cho startup dắt chó đi dạo Wag!, 375 triệu USD vào công ty bánh pizza Zume và 1,5 tỷ USD cho một chuỗi khách sạn bình dân của Ấn Độ.

Chính sự đầu tư vô tội vạ này của Masayoshi Son đã góp phần thúc đẩy bong bóng đầu tư cho ngành công nghệ và startup. Thế nhưng chiến lược của Son không tồn tại được lâu khi Cục dự trữ liên bang Mỹ (FED) nâng lãi suất còn nền kinh tế thì đối mặt hàng loạt khó khăn, từ lạm phát đến nguy cơ khủng hoảng. Nhà đầu tư lẫn người tiêu dùng ngày càng cẩn thận hơn với thị trường, nhất là với những startup đốt tiền tỷ mà Softbank rót vốn.

Sau khi SoftBank mất khoảng 23 tỷ USD trong giai đoạn từ tháng 4 đến tháng 6/2022, CEO Masayoshi Son cho biết ông đã "hơi lơ là" trong quá trình đầu tư. Vị tỷ phú sau đó đã quyết định thoái 22 tỷ USD vốn tại Alibaba trong bối cảnh các hãng công nghệ có doanh số yếu kém, phản ánh tương lai đầy thách thức trong dài hạn.

SoftBank là một trong những nhà đầu tư công nghệ lớn nhất thế giới khi nắm giữ cổ phần tại rất nhiều công ty công nghệ, chẳng hạn như GoTo Group hay Delhivery. Hồi năm 2000, tập đoàn này cũng đầu tư 20 triệu USD vào Alibaba để đổi lấy số cổ phần trị giá 200 tỷ USD vào thời kỳ đỉnh cao.

Đây được cho là một trong những khoản đầu tư thành công nhất mọi thời đại, song SoftBank thời gian gần đây đã buộc phải cắt giảm vị thế tại Alibaba và san sẻ đầu tư vào những công ty khác.

Trước đây, Softbank sẵn sàng đứng lên bảo vệ cho các startup lớn mà họ đầu tư để vượt qua thời kỳ khó khăn. Nổi tiếng nhất có lẽ là việc Masayoshi Son quyết định đổ hàng tỷ USD cứu trợ WeWork sau khi startup này thất bại trong việc phát hành cổ phiếu lần đầu ra công chúng (IPO) năm 2019. Thế nhưng dự án này cũng chẳng khá khẩm hơn là bao khi lỗ đến 2,1 tỷ USD vào giữa năm 2021.

Một nhà khởi nghiệp được đầu tư bởi Softbank giấu tên nói với BI rằng khi họ gặp khó khăn, Masayoshi Son đã đổ vô số tài chính cũng như nguồn lực để cứu giúp dự án bởi ông không muốn mang tiếng.

"Họ muốn tránh bị giới truyền thông bêu rếu là đầu tư vào một dự án thất bại nữa", nhà khởi nghiệp nói với BI.

Dẫu vậy, với tình hình khó khăn hiện tại thì giám đốc phân tích Kaye của Comgest cho rằng Softbank sẽ không dễ dàng cứu các startup để bảo vệ danh tiếng như đã làm trước đây nữa. Ví dụ như dự án mua trước trả sau Klarna được định giá tới 46 tỷ USD sau khi gọi vốn thành công 639 triệu USD từ Vision Fund 2 năm 2021 thì đến tháng 7/2022 đã phải cắt giảm quy mô.

Do nhà đầu tư không còn mặn mà với những startup mạo hiểm nên dự án này chỉ huy động được 800 triệu USD và chỉ được định giá 6,7 tỷ USD trong vòng mới nhất từ Sequoia, Silver Lake... mà tuyệt nhiên không có bóng dáng của Softbank.

Tương tự, nhiều dự án được Softbank rót vốn cũng đang cắt giảm chi phí, sa thải bớt nhân sự như GoPuff, OneTrust, Cameo hay Remote.

"Softbank đã từng cứu trợ WeWork và nó trở thành một thất bại đáng xấu hổ nên giờ đây các cổ đông và nhà đầu tư không còn hứng thú với những động thái tương tự nữa", nhà sáng lập Richard Windsor của Radio Free Mobile nhận định.

Đến tháng 8/2022, những sai lầm của Softbank đã phải trả giá rõ ràng khi công bố khoản thua lỗ 23,4 tỷ USD, bao gồm 17,3 tỷ USD thua lỗ từ quỹ đầu tư mạo hiểm Vision Fund. Đây là kết quả kinh doanh tệ nhất trong lịch sử của Softbank.

Trong buổi thuyết trình tháng 11/2022, Masayoshi Son đã thừa nhận mọi trách nhiệm khi đam mê rót vốn vào các startup tại thời kỳ đỉnh thị trường để rồi gặp thất bại. Nhà sáng lập này cũng cam kết sẽ giảm bớt các khoản đầu tư, cắt bớt chi phí hay thậm chí sa thải nhân viên của Vision Fund để điều chỉnh lại hướng đi.

"Tôi xin nhắc lại một lần nữa, quỹ Vision vẫn sẽ hoạt động và tầm nhìn của chúng tôi không thay đổi. Thế nhưng dù muốn hay không thì chúng tôi cũng sẽ phải cắt giảm quy mô hoạt động", CEO Son tuyên bố.

Hiện tại, Softbank đang khá tự tin vào danh mục đầu tư của họ. Giám đốc tài chính Navneet Govil của Vision Fund cho biết tính đến cuối tháng 6/2022, khoảng 95% các startup trong danh mục đầu tư có thời gian hoạt động độc lập mà không cần gọi vốn (Cash Runways) lên tới hơn 12 tháng.

Tờ Wall Street Journal (WSJ) cho biết vào tháng 9/2022, Softbank đã có dự định thành lập một quỹ đầu tư thứ 3, qua đó cung cấp nguồn tài chính để Masayoshi Son có cơ hội chuộc lỗi. Thế nhưng các nhà đầu tư, đối tác, cổ đông đều không hứng thú mấy với dự án này.

Tờ Financial Times (FT) thì cho biết hãng Elliott Management vốn từng mua 2,5 tỷ USD cổ phần của Softbank đầu mùa dịch thì trong năm nay đã bán hết phần lớn. Theo FT, phía Elliott đã mất niềm tin vào khả năng Masayoshi Son có thể đem lại giá trị cho cổ đông, trong khi có nhiều đồn đoán rằng Softbank đang cân nhắc trở thành doanh nghiệp tư nhân thay vì cổ phần như hiện nay.

Hãng tin Bloomberg cho hay Masayoshi Son đang âm thầm thâu tóm SoftBank trong thời kỳ hỗn loạn, qua đó tiến gần hơn tới cột mốc có thể mua lại toàn bộ tập đoàn đầu tư công nghệ lớn nhất thế giới.

Vị tỷ phú này hiện sở hữu hơn 30% cổ phần SoftBank, trong bối cảnh hàng loạt lệnh mua vào suốt 2 tháng qua làm giảm gần 90 triệu cổ phiếu đang lưu hành. Cổ phần của Son đã tăng lên 34,2% từ mức 32,2% vào cuối tháng 9. Trước đó, hồi tháng 3/2019, tỷ lệ sở hữu của Masayoshi Son là 26,7%.

Theo luật pháp Nhật Bản, quyền lực của Son tại SoftBank sẽ tăng lên nếu ông sở hữu ⅓ số cổ phần. Người đàn ông 65 tuổi này hiện đã nắm quyền kiểm soát nhiều hơn đối với việc mua bán tài sản, sáp nhập, thậm chí có thể phủ quyết ý kiến mà các nhà đầu tư đưa ra trước các cổ đông.

Theo Bloomberg, Son đang tiến gần hơn tới thời điểm có thể tư nhân hóa SoftBank - một ý tưởng được ông nhiều lần đề cập nội bộ. Theo quy định Nhật Bản, Son có thể buộc các cổ đông khác bán tập đoàn nếu sở hữu 66% cổ phần.

Ý tưởng mua lại đã được nội bộ SoftBank tranh luận gay gắt trong nhiều năm. Những người ủng hộ lập luận rằng việc chuyển sang chế độ tư nhân hóa sẽ giải phóng SoftBank khỏi sự giám sát của cơ quan quản lý cũng như các cổ đông. Trong khi đó, ý kiến phản đối lại cho rằng việc mua lại sẽ khiến SoftBank thiếu tiền mặt trầm trọng và không thể thực hiện đầy đủ các thương vụ đầu tư.

 

Huyền Băng