Phải biết cách 'chơi' với Trung Quốc

Đó là hướng đi khôn ngoan được nhiều ý kiến đồng tình.Tuy nhiên, "tiên trách kỷ, hậu trách nhân", trước hết chúng ta hãy tự nhìn nhận về mình như thế nào để điều chỉnh và có đối sách phù hợp.

Mổ xẻ những yếu kém và sai lầm của ta

Tiến sĩ Nguyễn Thị Dung (nguyên Phó chủ nhiệm khoa kinh tế ngoại thương, trường Đại học Ngoại thương, chuyên viên tổ chức Jika - Nhật Bản):

Lẽ ra ta đã phải có những hiệp định thương mại với họ từ lâu rồi. Cho đến nay cơ sở pháp lý cho quan hệ thương mại giữa 2 nước chưa đầy đủ do sự phát triển sản xuất đi nhanh hơn nhu cầu chuyển đổi cơ chế, chính sách, thành ra có sự trói buộc.

Sự chậm chuyển đổi này dẫn đến việc "sai đâu sửa đấy, sửa đâu sai đấy!". Chính sách của ta hiện vẫn mang nặng dấu ấn kiểu cũ, vẫn là các biện pháp hành chính, ngăn chặn.

Trong khi đó Trung Quốc đã biết tận dụng thế mạnh của họ và thế yếu của ta một cách triệt để. Chính sách mua bán tiểu ngạch biên giới lâu nay hoàn toàn bất lợi cho hàng hóa Việt Nam sang Trung Quốc nhưng lại vô cùng thuận lợi cho doanh nghiệp Trung Quốc tuồn hàng kém, hàng lậu vào Việt Nam cùng những khó khăn, hệ lụy cho quản lý của Việt Nam.

Bà Vũ Kim Hạnh

Ta làm ăn với Trung Quốc toàn bằng tiểu ngạch do quy mô của doanh nghiệp ta quá nhỏ. Trung Quốc rất thích làm ăn tiểu ngạch kiểu bấy lâu nay. Vì sao?

Họ sử dụng chính sách tiểu ngạch để tập dợt, nâng cao trình độ, sức mạnh kinh tế của các tỉnh ven biên của họ.

Vân Nam, Quảng Tây là những tỉnh lạc hậu nhất Trung Quốc nằm sát nước ta, được đổ vốn liếng vào làm ăn với ta để nâng cao trình độ.

Tiểu ngạch là cầm dao đằng lưỡi. Cái được là hàng hóa chất lượng thế nào cũng bán được, lúc nào cũng bán được; bao nhiêu cũng bán được. Nhiều hợp đồng chỉ ký kết miệng. Có hàng cứ chở lên biên giới. Lâu lâu họ "cấm biên" cho một cái, thua lỗ, chết cả đám.

Người ta thấy làm ăn kiểu du kích này thì dễ dãi quá. Làm chính quy hơn thì thấy khó khăn. Toàn bộ cuộc chơi ta đã chấp nhận đưa dao cho người ta nắm đằng chuôi, mình đằng lưỡi. Cứ bị đứt tay hoài mà vẫn chấp nhận.

Quản lý thị trường trong nước của ta thì thật sự tôi không thể hiểu nổi nữa. Rõ ràng có những vấn đề về quản lý đất nước, quản lý trật tự trị an, quản lý thị trường và chính sách kinh tế. Hàng loạt chuyện do thương nhân Trung Quốc gây ra đụng tới nhiều vấn đề nhức nhối. Tại sao ta không quản lý được?

Nhà tư vấn Mộc Quế (Phó giám đốc Trung tâm nghiên cứu và tư vấn Micarcen):

Việt Nam thiếu nhân lực biết làm việc cụ thể, điêu luyện. Nói cách khác, ta chưa coi trọng đúng mức mặt trận kinh tế chính trị.

Kinh doanh làm ăn với Trung Quốc không chỉ là kinh doanh mà là hợp tác để đôi bên cùng có lợi cao, từ đó tạo ra những đối thoại mà không đối đầu. Người ta gọi nền kinh tế hiện đại là "kinh tế tri thức" là vậy.

Nhiều nước trên thế giới, rất không hài lòng với Trung Quốc nhưng vẫn phải tổ chức mặt trận kinh tế rất chu đáo, nghiêm túc. Bởi người mua, tức "thượng đế", là nhân dân, doanh nhân, doanh nghiệp Trung Quốc chính là những người bạn của nhân dân Việt Nam.

Ta chưa nghiên cứu để thấy cách làm của doanh nhân Trung Quốc tại Việt Nam. Họ thực hiện 3 chiêu kinh doanh như sau:

Nắm chặt siêu thị, chợ đầu mối, tức đầu ra của Việt Nam; Mua bán biên mậu, ít thông qua hợp đồng xuất khẩu nên để hàng Việt Nam chờ đợi, ép giá để mua thật rẻ.

Và kích thích lòng tham. Xe quay về chở hàng Trung Quốc vào nội địa ào ào bán vào nước ta; họ không để các công ty Việt Nam làm chủ, khuyên Việt Nam không nên mở công ty tại Trung Quốc là để ta không chủ động thông tin.

Hệ quả là doanh nghiệp ta bị động, chẳng biết gì khi bán hàng qua đó....

Bỏ qua những cơ hội vàng...

Về chính trị, các quốc gia Âu - Mỹ luôn lên tiếng công kích, lên án Trung Quốc. Song thực tế nhiều lãnh đạo châu Âu và Mỹ thường hay qua" thăm" Trung Quốc với cả đoàn doanh nhân hùng hậu.

Cựu tổng thống Pháp Sarcozy là người "to tiếng" nhất tại các diễn đàn quốc tế về Trung Quốc, song ông cũng là nhà lãnh đạo châu Âu thăm Trung Quốc nhiều nhất!

Còn Mỹ, quan hệ với Trung Quốc có lúc tưởng như sắp nổ ra chiến tranh, song mặt trận kinh tế luôn quyện chặt vào nhau tới mức nếu không có nhau thì sẽ chết mất, còn hơn là Romeo và Julliet!

Tiến sĩ Nguyễn Thị Dung: Đó là sự khôn ngoan cần thiết.

Việt Nam ta có nhiều lợi thế nếu biết phát huy trong làm ăn với Trung Quốc. Này nhé, 2 nước có chung đường biên giới thủy bộ sẽ giúp rút ngắn quãng đường và chi phí vận chuyển.

Bán hàng qua các nước ở xa, chi phí vận chuyển lên tới 1/3,1/2 giá bán. Nếu chuyên chở bằng máy bay thì cước vận chuyển còn cao hơn giá trị hàng hóa. Chi phí này thấp hơn nhiều so với bán qua Trung Quốc. Ông bà ta có câu "Bán anh em xa mua láng giềng gần" là vậy,

Việt Nam và Trung Quốc có nền văn hóa tương đồng, rất dễ hiểu nhau, đàm phán giao dịch dễ dàng, thuận lợi. Chỉ cần nói vài câu là ta và họ có thể hiểu nhau trong khi với khách hàng nước khác phải mất cả buổi mà vẫn chưa hiểu được gì. Ai đã từng làm kinh doanh sẽ hiểu điều này.

Chính sách của Việt Nam và Trung Quốc có những cái bất đồng nhưng không bất khả kháng như với một số nước khác. Đây cũng là thuận lợi cho giao thương giữa 2 nước.

Trung Quốc là một thị trường cực kỳ hấp dẫn, thượng vàng hạ cám đều bán được, thuế lại thấp. Chủ trương của Trung Quốc là mở cửa cho nhập mà. Ta và họ đều là thành viên WTO, cùng một "sân chơi", tại sao ta lại không "chơi"?

Hình như ít doanh nghiệp ta quan tâm và khai thác những lợi thế này. Làm ăn theo kiểu "điếc không sợ súng" đã qua lâu rồi, ta phải thay đổi nhanh lên. Lực lượng người Hoa rất giỏi kinh doanh trong nước ta cũng là một lợi thế rất lớn, nên phát huy...

Những lợi thế trên là cơ sở cho phép ta tính đến một phương án tốt hơn nữa Việt Nam và Trung Quốc có thể hợp tác để có những sản phẩm có sức cạnh tranh cao mà một mình Trung Quốc hay một mình Việt Nam không làm được.

Tôi ví dụ, Mỹ có sản phẩm nước giải khát Coca Cola bành trướng khắp thế giới, trong đó có Việt Nam và Trung Quốc. Nếu Việt Nam và Trung Quốc cùng nghiên cứu, tận dụng những tiềm năng sẵn có về nguyên liệu, khoa học và công nghệ để cho ra một sản phẩm độc đáo, tuyệt vời hơn nữa thì quá tốt đi chứ?

Sở dĩ Mỹ và EU có công nghệ nguồn tốt là do họ không phân tán lực lượng, không phân tán điều kiện sản xuất. Ta liên kết được với Trung Quốc một cách khôn ngoan có thể làm chủ được thị trường của mình, thoát khỏi thảm trạng thua ngay trên sân nhà như hiện nay.

Tiến sĩ Mộc Quế: Ta phải lấy lý trí làm chủ để biết khắc phục yếu kém của mình, phát huy lợi thế sẵn có, bổ sung và chấn chỉnh, học hỏi cái hay của Trung Quốc để nhanh chóng xây dựng chiến lược vào Trung Quốc cho mình. Thật là vô lý và thiếu khôn ngoan nên "bỏ quên", không chú ý đến vị trí chiến lược "trời cho" này, biến thành lợi thế mà ít nước nào có được để phát triển.

Người tiêu dùng Trung Quốc rất giống người tiêu dùng Việt Nam. Đây là lợi thế lớn cho nghiên cứu thị trường và tiếp thị, giúp ta ít tốn chi phí mà thời gian thực hiện lại nhanh, hiệu quả cao.

Nhiều nước ASEAN ở cách xa Trung Quốc song họ đã thành công đưa hàng vào Trung Quốc. Còn ta thì vẫn làm kiểu rất là du kích, lạc hậu, hiệu quả thấp. 

'Chơi' thế nào với Trung Quốc để cùng có lợi?

Bà Vũ Kim Hạnh: Tất cả các hội chợ ở Trung Quốc, doanh nghiệp Thái Lan tham gia rất đông. Họ làm thành "Ngôi nhà chung Thái Lan" rất hoành tráng cho doanh nghiệp của họ tham gia để quảng bá, giới thiệu hàng Thái cho khách hàng Trung Quốc rất rầm rộ, hấp dẫn. Còn ta lèo tèo mấy gian hàng bày bán đồ gỗ của các làng nghề, đơn sơ mà chẳng có thương hiệu gì hết...

Tập kết hàng hóa tại cửa khẩu Lao Cai chuẩn bị xuất sang Trung Quốc

Tiến sĩ Nguyễn Nhã (Nhà nghiên cứu lịch sử): Kinh nghiệm chống ngoại xâm của ông cha ta ngàn năm qua cho thấy, Việt Nam nhỏ hơn Trung Quốc gấp nhiều lần. Nhưng cha ông ta "không sợ" mỗi khi có chiến tranh thì bảo vệ được độc lập cho đất nước. Trong thương mại, tôi nghĩ, đừng sợ, cứ làm đi, nghiên cứu để "biết địch, biết ta" thì sẽ đạt kết quả.

Tiến sĩ Nguyễn Thị Dung: Ta sợ là vì chưa nắm được thông tin về họ. Ta phải có phương cách tiếp cận phù hợp. Như một cô gái cứ băn khoăn "Yêu thì khổ, không yêu thì lỗ" vậy thì làm sao được. Vấn đề là "yêu" như thế nào để "có lãi" chứ đừng "lỗ" chứ. "Yêu" tức là phải mở cửa, mạnh dạn làm ăn với họ.

Trung Quốc đang là thế lực kinh tế mới nổi, rất mạnh trên thế giới. Trên thế giới có 3 chương trình lớn mà quốc gia nào đủ mạnh thống lĩnh được thì sẽ thắng.

Thứ nhất là nguồn năng lượng; thứ hai là thị trường lương thực, thực phẩm; thứ ba là thị trường tài chính. Trung Quốc đã thâm nhập sâu vào thị trường toàn cầu, ngày càng mạnh, đủ sức làm chủ thị trường lượng thực - thực phẩm toàn cầu.

Nói cách khác, Trung Quốc sẽ khống chế thị trường nông sản thế giới với giá do Trung Quốc đưa ra. Những nước có khả năng cung cấp nông sản dù muốn hay không cũng sẽ bị ảnh hưởng.

Ví dụ như Việt Nam ta, 90% nguyên liệu khoai mì (sắn) do Trung Quốc mua. Đến lượt gạo, cao su cũng vậy. Dù muốn hay không Việt Nam phải rất khôn ngoan trong mối quan hệ này để có lợi cho mình.

Cửa khẩu Hữu Nghị

Thật ra, trong dải tiêu dùng mênh mông đó có rất nhiều cơ hội cho hàng Việt Nam. Tôi đi qua đó, vào các hệ thống siêu thị thấy một số hàng Việt Nam bán rất được.

Cà phê bán được nhiều lắm, nhất là cà phê Trung Nguyên. Trà bán được. Giày dép của Biti's, Bita's được người tiêu Trung Quốc mua dùng nhiều. Rồi hàng hà sa số các mặt hàng thực phẩm như bánh đậu xanh, bánh pía, sữa, trái cây, rau câu, các loại mì, nông sản tươi và nông sản sấy khô...

Đặc biệt có những cơ hội rất lớn xuất hiện mà ta nhanh nhẹn có thể tận dụng. Đó là tình trạng người tiêu dùng Trung Quốc không còn tin tưởng chất lượng hàng Trung Quốc, nhất là hàng thực phẩm, chế biến, họ quay qua sính hàng ngoại.

Họ đã đi qua Hong Kong và các nước thu mua gom sữa mang về dùng. Trong nước họ tìm mua các mặt hàng thực phẩm, chế biến nước ngoài. Hàng Việt Nam dù chưa phải là hàng hiệu nhưng vẫn được quan tâm

"Có quyết tâm đi thì sẽ tới..."

Tiến sĩ Nguyễn Thị Dung: Ai dám bảo nước Mỹ không mạnh? Mạnh quá đi chứ, mạnh nhất thế giới. Thế nhưng tại sao nước Mỹ vẫn phải đánh thuế "chống phá giá" để bảo vệ doanh nghiệp Mỹ? Rõ ràng dù là rất mạnh nhưng Mỹ vẫn có chỗ không mạnh. Giống như ông cha ta nói "mạnh từng phần thôi".

Trung Quốc cũng vậy, rất mạnh nhưng cũng có những nơi không thể mạnh được, ta tìm ra chỗ đó để "chọc khe" thì sẽ thành công. Một số doanh nghiệp Việt Nam ta đã "chọc khe" thành công đấy.

Tôi thấy kinh nghiệm "chọc khe" của doanh nghiệp Việt Nam thành công đưa cá tra, cá ba sa vào thị trường Mỹ có thể thành công ở thị trường Trung Quốc. Vấn đề là ta phải nghiên cứu tìm ra chỗ không mạnh của họ.

Tiếp theo là thị trường luôn thay đổi nên sản phẩm cũng không ngừng cải tiến thay đổi. Ban đầu là một trong một rồi đến hai trong một, ba trong một, bốn trong một. Tức là liên tục thay đổi dòng đời sản phẩm. Nếu không cũng sẽ thất bại.

Như sản phẩm kẹo dừa Bến Tre của ta, lúc đầu đã "chọc khe" rất thành công ở thị trường Trung Quốc. Nhưng sản phẩm kẹo dừa cứ một trong một mãi. Người Trung Quốc phát hiện, mua dừa Bến Tre về, dựa vào mẫu kẹo dừa, nâng cấp thành sản phẩm cao cấp, chất lượng hơn. Ta mất thị trường. Nay Bến Tre phần lớn chỉ bán dừa trái cho Trung Quốc để họ làm kẹo dừa trên đất nước của họ!

Bà Vũ Kim Hạnh: Ta có quyết tâm đi thì sẽ tới. Tôi tin như vậy. Tôi biết có những doanh nghiệp đã đầu tư ở Trung Quốc và thành công.

Ví dụ như cân Nhơn Hòa đã đeo đuổi cả chục năm nay, đầu tư xây nhà máy sản xuất cân ở Phòng Thành, Quảng Tây. Cân Nhơn Hòa không chỉ đánh bạt cân Trung Quốc ở Việt Nam mà còn cạnh tranh rất hiệu quả bên thị trường Trung Quốc. Người Trung Quốc làm giả cân Nhơn Hòa bán, bị Nhơn Hòa kiện thua ngay trên đất Trung Quốc!

Nhiều ngành hàng khác của ta hoàn toàn có thể tiêu thụ tốt ở thị trường Trung Quốc. Nếu chúng ta có cách làm tốt, không "được chăng hay chớ" như hiện nay thì tình hình sẽ khác.

Ai là nhạc trưởng?

Bà Vũ Kim Hạnh: Ta cần có chiến lược cho hàng Việt Nam vào Trung Quốc. Để thực hiện được, cần phải có các công ty phân phối lớn đủ mạnh bên Trung Quốc.

Hoặc có thể liên kết với doanh nghiệp Trung Quốc. Hoặc thuê công ty có uy tín, năng lực của Trung Quốc kết nối đưa hàng Việt Nam vào hệ thống tiêu thụ, siêu thị của Trung Quốc.

Cái khó ban đầu là cần đầu tư để có kênh phân phối để đưa hàng Việt vào. Khi đã có chỗ đứng, giống như có trớn rồi thì cứ tiếp tục làm và mở rộng, khuyếch trương ra. Trong nước, Nhà nước cần chấn chỉnh quản lý chặt chẽ thị trường nội địa.

Mặt khác, cần có cơ quan nghiên cứu thị trường Trung Quốc, theo dõi sát sao để nhận ra cơ hội thị trường với từng ngành hàng, cung cấp những thông số cần thiết về người tiêu dùng Trung Quốc, huấn luyện cho doanh nghiệp, người sản xuất, nhà chế biến hiểu biết về thị trường Trung Quốc để tổ chức sản xuất.

Cùng với đó là tổ chức quảng bá cho hàng Việt Nam ở Trung Quốc vào các ngày hội torng các hội chợ Trung Quốc. Các nước Asean vẫn làm rất mạnh và rất thường xuyên.

Ai sẽ làm điều này? Bản thân doanh nghiệp của chúng ta không thể đủ sức làm mà phải là cơ quan xúc tiến thương mại của Nhà nước.

*Thưa chị, Nhà nước đứng ra tổ chức, đầu tư như vậy có vi phạm điều gì trong những cam kết của WTO không?

Bà Vũ Kim Hạnh: Chẳng vi phạm gì cả. Ngược lại, WTO còn khuyến khích nữa đấy. Miễn sao đừng đưa tiền cho doanh nghiệp để họ sử dụng làm méo mó môi trường cạnh tranh thôi. Còn Nhà nước hỗ trợ doanh nghiệp bằng chính sách, cung cấp thông tin thị trường thì chẳng ai cấm đâu mà lo.

Ở tầm vĩ mô, Nhà nước nên có chính sách để tăng cường chính ngạch, dần dần hạ bớt tiểu ngạch. Cách đây mấy tháng tôi có dịp đọc được kiến nghị của nhóm cựu Bộ trưởng Trương Đình Tuyển kiến nghị một số chính sách và biện pháp với thị trường Trung Quốc rất đáng quan tâm và cần thiết. Tiếc rằng chưa thấy có động tỉnh gì.

Trong đó đáng chú ý là bản kiến nghị đã đưa ra đề xuất, với những mặt hàng chiến lược mà Trung Quốc phải nhập nhiều và thường xuyên, ta nên không cho xuất tiểu ngạch nữa mà phải nâng lên chính ngạch.

Tôi rất lo là năm 2015 đang đến gần, lúc đó thị trường Asean + 1 hình thành, không còn thuế quan nữa. Liệu hàng của mình có đi được qua nước khác không trong khi hàng hóa của họ đã đầy ở nước mình?

Nhà tư vấn Mộc Quế: Trung Quốc có khoảng 1 triệu siêu thị, chợ đầu mối, Việt Nam cần có chính sách và biện pháp xúc tiến thương mại thâm nhập vào đây. Đồng thời cần huấn luyện nhân lực cho những kế hoạch chiến lược này chứ không thể làm chung chung được.

Thời nhà Mãn Thanh 12 nước tư bản tiến vào Trung Quốc đều thành lập các văn phòng tại Trung Quốc để lo đưa hàng hóa vào. Trung Quốc đã vận dụng rất hay kinh nghiệm này trong xúc tiến thương mại.

Ta cần phải học, tận dụng kinh nghiệm tương tự như thế. Các ngành hàng cần có văn phòng tại Trung Quốc và có kế hoạch xúc tiến đưa hàng vào siêu thị, chợ đầu mối bên Trung Quốc.

Nhà nước cần hổ trợ vốn, công nghệ và kho hàng cho doanh nghiệp có hàng đi Trung Quốc. Lãnh đạo các Bộ ngành liên quan cần đồng hành cùng doanh nghiệp trong chiến lược này .

* Thưa giáo sư Ngô Vĩnh Long, ông có thể có một góc quan sát cho vấn đề này không? Kinh nghiệm ở Mỹ và các nước phát triển có thể góp thêm cho Việt Nam cách xử lý như thế nào trong thương mại Việt Nam và Trung Quốc?

Giáo sư Ngô Vĩnh Long (trường Đại học Maine, Hoa Kỳ): Việt Nam khó có thể rút ngắn tỷ lệ thâm hụt thương mại với Trung Quốc trong khi Trung Quốc hàng tồn kho quá nhiều và sẵn sàng đổ đống sang Việt Nam với bất cứ giá nào. Thêm vào đó thì hàng Việt Nam đắt hơn và xấu hơn.

Nếu người tiêu dùng ở Việt Nam có thu nhập cao hơn thì có thể họ sẽ mua hàng tốt hơn của nước khác chứ không phải của Việt Nam. Người tiêu dùng ít tiền cần hàng rẻ nên nếu chính phủ có cấm hàng Trung Quốc vì họ bán đổ bán tháo thì cũng khó có thể ngăn chặn buôn lậu được.

Các nước ASEAN có thặng dư với Trung Quốc vì họ bán sang bên đó những mặt hàng có giá trị thặng dư cao. Việt Nam chỉ bán những nông phẩm và và nguyên, nhiên liệu sang Trung Quốc là chính. Và những mặt hàng nầy bao giờ giá trị cũng thấp hơn các mặt hàng chế biến.

Tuy nhiên, nếu Việt Nam xuất sang các nước tiên tiến những nông sản, hải sản, thuỷ sản, v.v., có chất lượng thì sẽ thu nhập được nhiều hơn.

Đó là một trong những lý do tại sao Việt Nam có xuất siêu với Hoa Kỳ và một số nước Âu Châu. Do đó, Việt Nam nên tìm cách "xoay trục" và "tái định hướng" chính sách ngoại thương và phát triển.

Nói cách khác ta cần đa đạng thị trường!