Những hiện tượng thiên văn đáng chú ý năm 2023

Danh sách dưới đây là thời điểm diễn ra các trận mưa sao băng, vị trí trực đối của các hành tinh trong Hệ Mặt trời, nhật thực và nguyệt thực trong năm và có thể quan sát được từ ít nhất một khu vực của Việt Nam.

Ngày 3 - 4/1: Mưa sao băng Quadrantids

Đây là trận mưa sao băng loại trên trung bình, gây ra bởi những mảnh vụn còn lại của sao Chổi 2003 EH1. Nó được đặt tên theo còm sao cổ Quadrans Muralis, hiện nay khu vực trung tâm của chòm sao này thuộc chòm sao Bootes.

Thời điểm lý tưởng nhất để quan sát hiện tượng này là rạng sáng ngày mừng 4 tháng 1 (dương lịch). Năm nay Mặt trăng sẽ gây cản trở đáng kể cho việc quan sát của bạn.

Vì lý do đó, chỉ ở những nơi có điều kiện quan sát tốt (trời không mây hoặc sương mù, ít ô nhiễm), bạn mới có nhiều cơ hội quan sát được các sao băng của hiện tượng này. Tại khu vực ô nhiễm ánh sáng, nếu kiên nhẫn và may mắn, bạn vẫn có thể thấy được một số sao băng, nhưng số lượng sẽ ít và đa số sẽ rất mờ.

Ngày 20/4: Nhật thực toàn phần

Hiện tượng nhật thực toàn phần sẽ diễn ra vào sáng và trưa ngày 20/4 theo múi giờ của Việt Nam. Tuy nhiên, chỉ có người quan sát ở các tỉnh/thành phố thuộc khu vực phía Nam có thể theo dõi được một giai đoạn dưới dạng nhật thực một phần (không nhìn thấy được nhật thực toàn phần). Các tỉnh miền Bắc và Bắc Trung Bộ không thể quan sát hiện tượng này.

Ngày 22 - 23/4: Mưa sao băng Lyrids

Mưa sao băng loại trung bình này được gây ra bởi các mảnh vụn của sao chổi C/1861 G1 Thatcher. Thông thường, nó có thể cho phép bạn quan sát được trên 20 sao băng mỗi giờ vào lúc cực điểm. Mặt trăng sẽ không gây cản trở cho lần quan sát này của bạn nên nếu thời tiết đủ lý tưởng thì đây sẽ là dịp tuyệt vời để quan sát hiện tượng này.

Mặc dù số lượng sao băng không nhiều nhưng đôi khi có thể có những sao băng dài và sáng xuất hiện. Thời điểm phù hợp nhất để bạn quan sát nó nếu điều kiện cho phép là đêm 22, rạng sáng ngày 23/4, ở khu vực của chòm sao Lyra.

Ngày 5 - 6/5: Nguyệt thực nửa tối

Người quan sát ở Việt Nam cùng toàn bộ châu Úc và một phần lớn của châu Á, Đông Âu sẽ theo dõi được nguyệt thực nửa tối diễn ra từ hơn 22 giờ tối mùng 5 cho tới sáng 6/5.

Nguyệt thực nửa tối là hiện tượng xảy ra khi Mặt trăng đi vào vùng bóng nửa tối của Trái đất và nhận được ít ánh sáng của Mặt trời hơn. Khác với nguyệt thực toàn phần và một phần, đối với nguyệt thực nửa tối, Mặt trăng chỉ tối đi so với Trăng tròn thông thường một chút và thường có sắc đỏ nhưng không thực sự rõ nét.

Ngày 6 - 7/5: Mưa sao băng Eta Aquarids

Đây là mưa sao băng loại trung bình, diễn ra ở khu vực chòm sao Aquarius. Vì gần trùng với thời điểm Trăng tròn (ngay sau đêm có nguyệt thực nửa tối), ánh trăng sẽ ngăn cản việc theo dõi của bạn. Nếu thời tiết đủ lý tượng, bạn có thể thấy một số vệt sáng của hiện tượng này ở những khu vực bầu trời cách xa nơi có Mặt trăng.

Ngày 4/6: Sao Kim đạt biên độ cực đại về phía Đông

Đây là thời điểm sao Kim - hành tinh sáng nhất trên bầu trời đêm - nằm ở vị trí cách xa về phía Đông của Mặt trời nhất khi nhìn từ Trái đất. Đây là thời điểm lý tưởng nhất để bạn quan sát hành tinh này vào lúc chiều tối ở bầu trời phía Tây, sau khi Mặt trời lặn. Trong văn hóa Việt Nam, sao Kim xuất hiện ở phía Tây vào buổi chiều tối thường được gọi là sao Hôm

Ngày 28 - 29/7: Mưa sao băng Delta Aquarids

Trận mưa sao băng loại trung bình (hoặc nhỏ) này thường diễn ra từ giữa tháng 7 cho tới tận quá nửa tháng 8 hàng năm. Dù vậy, nó chỉ thực sự đáng chú ý vào lúc cực điểm là tối 28 rạng sáng ngày 29/7.

Trung tâm của hiện tượng này là chòm sao Aquarids. Cũng như Eta Aquarids, mưa sao băng Delta Aquarids năm nay cũng sẽ bị ánh trăng cản trở, và có lẽ nó không thực sự là một hiện tượng đáng chú ý với người yêu thích thiên văn.

Ngày 12 - 13/8: Mưa sao băng Perseids

Là hiện tượng gây ra bởi tàn dư của sao chổi Swift - Tuttle, Perseids là một trong những trận mưa sao băng đáng chú ý nhất hàng năm. Nó diễn ra từ giữa tháng 7 cho tới cuối tháng 8, với cực điểm rơi vào đêm 12 rạng sáng ngày 13/8.

Mặt trăng sẽ không gây ảnh hưởng đáng kể trong đêm cực điểm này, và vì thế nếu như thời tiết thuận lợi, năm 2023 sẽ là một năm tuyệt vời để bạn quan sát mưa sao băng Perseids. Hiện tượng này có khu vực trung tâm là chòm sao Perseus. Vào đêm cực điểm, với điều kiện quan sát lý tưởng, Perseids có thể đạt từ 60 tới 100 sao băng mỗi giời.

Ngày 27/8: Sao Thổ tới vị trí trực đối

Đây là thời điểm đáng chú ý nhất hàng năm để quan sát hành tinh này. Sao Thổ sẽ nằm đối diện với Mặt trời qua Trái đất, và vì thế đó là thời điểm nó nằm tương đối gần Trái đất so với các điểm khác trên quỹ đạo của chúng ta, đồng thời phần được chiếu sáng của nó hướng về Trái đất nhiều nhất. Với những ai có kính thiên văn, đây sẽ là cơ hội tốt nhất trong năm để quan sát hành tinh này cùng vành đai tuyệt đẹp của nó.

Ngày 31/8: Siêu trăng

Mặt trăng sẽ tới gần cận địa (điểm gần Trái đất nhất trên quỹ đạo của nó) vào cùng lúc với pha Trăng tròn. Vì thế vào đêm Trăng tròn này, bạn sẽ thấy nó lớn hơn và sáng hơn Trăng tròn thông thường một chút. Vì đây cũng là lần Trăng tròng thứ hai trong cùng một tháng, nên nó còn được gọi là “Trăng xanh”. Tuy nhiên cần lưu ý rằng đây là một tên gọi mang ý nghĩa văn hóa, Mặt trăng không bao giờ có màu xanh.

Ngày 19/9: Sao Hải Vương tới vị trí trực đối

Hành tinh xa nhất Hệ Mặt trời mà chúng ta đã biết cho tới nay sẽ đạt vị trí trực đối vào tối 19 tháng 9. Tất nhiên, hành tinh này không thể được nhìn thấy bằng mắt thường. Nếu như có một chiếc kính thiên văn, việc xác định vị trí và tìm được nó trên bầu trời cũng sẽ là một việc thú vị.

Ngày 7/10: Mưa sao băng Draconids

Đây là một mưa sao băng nhỏ với mật độ ít khi quá 10 sao băng mỗi giờ. Nó có trung tâm là chòm sao Draco. Khác với các mưa sao băng khác, thời điểm tốt nhất để quan sát mưa sao băng Draconids không phải lúc rạng sáng mà vào buổi tối, khi bạn có thể nhìn thấy chòm sao Draco trên bầu trời phía Bắc. Mặt trăng sẽ không gây cản trở nào, và vì thế mặc dù là mưa sao băng nhỏ, Draconids sẽ có thể cho bạn thấy một số sao băng sáng nếu thời tiết thuận lợi.

Ngày 21 - 22/10: Mưa sao băng Orionids

Orionids vẫn luôn được coi là một trận mưa sao băng đáng chú ý hàng năm. Nó có khu vực trung tâm là chòm sao Orion - một chòm sao dễ nhất ra tới mức gần như bất cứ ai đều có thể tìm được nó khi trời quang mây nhờ ba ngôi sao thẳng hàng và cách đều nhau mà các nhà thiên văn gọi là “thắt lưng của Orion”. Trong lần quan sát này, bạn sẽ có nhiều cơ hội nhìn thấy nhiều sao băng của Orionids nếu như thời tiết thuận lợi, do không bị cản trở bởi ánh Trăng.

Ngày 23/10: Sao Kim đạt biên độ cực đại về phía Tây

Hành tinh sáng nhất trên bầu trời đêm sẽ nằm xa nhất về phía Tây của Mặt trời khi quan sát từ Trái đất. Điều đó có nghĩa là nó sẽ mọc lên sớm hơn Mặt trời khá nhiều và đó là thời điểm lý tưởng để bạn quan sát nó lúc rạng sáng ở bầu trời phía Đông. Trong văn hóa Việt Nam, sao Kim xuất hiện ở phía Đông trước lúc bình minh thường được gọi là sao Mai.

Ngày 29/10: Nguyệt thực một phần

Rạng sáng 29/10, người quan sát ở Việt Nam sẽ có thể theo dõi nguyệt thực một phần với độ che phủ thấp (chỉ hơn 12%). Dù vậy, nếu thời tiết cho phép, đây vẫn là một hiện tượng đáng chú ý của năm 2023.

Ngày 3/11: Sao Mộc tới vị trí trực đối

Đầu tháng 11, bạn sẽ có cơ hội quan sát sao Một ở thời điểm lý tưởng nhất năm. Hành tinh lớn nhất Hệ Mặt trời này sẽ nằm ở vị trí thuận lợi nhất đối với người quan sát từ Trái đất vào tối 3/11. Với một chiếc kính thiên văn và một bầu trời đủ trong, bạn sẽ dễ dàng xác định được màu sắc của nó cùng 4 vệ tinh Galileo dưới dạng 4 chấm sáng nằm hai bên hành tinh này.

Ngày 13/11: Sao Thiên Vương tới vị trí trực đối

Đây là thời điểm tuyệt với nhất để bạn quan sát hành tinh này. Mặc dù về lý thuyết, nó có thể được nhìn thấy bằng mắt thường, nhưng nó sẽ chỉ là một chấm nhỏ mờ nhạt ngay cả ở những nơi có điều kiện quan sát lý tưởng nhất. Do đó, giống như với sao Hải Vương, đây sẽ chỉ là sự kiện đáng chú ý với người quan sát được kính thiên văn hỗ trợ.

Ngày 17 - 18/11: Mưa sao băng Leonids

Trận mưa sao băng này xảy ra quanh khu vực của chòm sao Leo. Năm 2023, Leonids vẫn là một mưa sao băng loại trung bình với khoảng 30 sao bằng mỗi giờ vào cực điểm. Mặt trăng sẽ gây ít cản trở đối với việc quan sát hiện tượng này.

Tại những nơi trời trong, bạn có thể sẽ thấy được nhiều sao băng với một trong số đó có thể khá dài và sáng. Các sao băng có thể xuất hiện ở mọi hướng của bầu trời, nhưng cần tập trung nhiều nhất ở khu vực chòm sao Leo (Sư tử).

Ngày 13 - 14/12: Mưa sao băng Geminids

Geminids được coi là trận mưa sao băng lớn nhất năm, với cực điểm có thể đạt từ 100 tới 120 sao băng mỗi giờ nếu trời trong. Hiện tượng này diễn ra trong suốt tháng 12, nhưng thời điểm thuận lợi nhất để quan sát sẽ là đêm 13, rạng sáng 14. Trung tâm của nó là chòm sao Gemini. Mặt trăng sẽ không xuất hiện trong thời điểm này và như vậy 2023 có thể là năm lý tưởng để tìm kiếm những sao băng của Geminids.

Ngày 21 - 22/12: Mưa sao băng Ursids

Trận mưa sao băng nhỏ này sẽ chỉ giúp bạn thấy được một vài sao băng nếu thời tiết hoàn toàn thuận lợi, do Trăng ở pha bán nguyệt sẽ che mờ một lượng đáng kể những vệt sáng của nó. Trung tâm của nó là chòm sao Ursa Minor - chòm sao có chứa sao Polaris, ngôi sao định hướng cho phương Bắc (sao Bắc Cực).

Trên đây là những hiện tượng thiên văn năm 2023 mà bạn có thể quan sát được tại Việt Nam. Trong danh sách này, chúng tôi chỉ nêu những hiện tượng đáng chú ý, những sự kiện không có gì đặc biệt về mặt quan sát không được liệt kê.

Theo Đặng Vũ Tuấn Sơn