Kẻ ăn không hết người lần chăng ra: Hàng triệu liều vaccine ngừa Covid-19 trên thế giới sắp bị vứt bỏ vì hết hạn
Có hàng triệu liều vaccine trên thế giới sắp hết hạn mà chẳng được gửi đến những vùng đang cần.
Theo tờ Washington Post, hơn 90 hộp vaccine ngừa Covid-19 của AstraZeneca đã nằm trong tủ đông tại thị trấn Leiden-Hà Lan trong nhiều tháng. Lô vaccine này sắp hết hạn trong tháng 8/2021.
Việc phải nhìn lô vaccine hết hạn trong khi thế giới còn nhiều nơi phải vật lộn với đại dịch khiến bác sĩ Dennis Mook Kanamori, người chịu trách nhiệm bảo quản của trung tâm y tế thị trấn Leiden cảm thấy vô cùng tồi tệ. Thế nhưng điều khiến bác sĩ Dennis bức xúc hơn cả là chính phủ Hà Lan thà để lô vaccine trên hết hạn chứ không chịu gửi chúng ra nước ngoài đến những nơi đang cần.
"Đây là kiểu thái độ ngạo mạn và vô đạo đức", bác sĩ Dennis nói thẳng.
Trên thực tế, lô vaccine tại Leiden chỉ là một trong số hàng triệu liều vaccine khác trên thế giới sắp hết hạn mà chẳng được gửi đến những vùng đang cần tiêm chủng nhằm dập dịch. Những liều vaccine này được sản xuất gấp rồi bán nhanh các nước phát triển để rồi chúng bị xếp xó cho đến hết hạn mà chẳng ai dùng.
Vào tháng 7/2021, bác sĩ Dennis và đồng nghiệp đã phải vứt đi 600 liều vaccine và đến cuối tháng 8/2021, họ sẽ phải loại bỏ thêm 8.000 liều nữa vì hết hạn. Nếu tình hình này không có gì thay đổi thì đến tháng 10/2021, toàn bộ 10.000 liều vaccine ngừa Covid-19 tại Leiden sẽ bị đổ bỏ.
Các chuyến gia ước tính khoảng 200.000 liều vaccine AstraZeneca tại Hà Lan cũng đang chịu chung số phận bị vứt bỏ.
Trên toàn thế giới hiện nay, số liều vaccine ngừa Covid-19 không đủ tiêm cho người dân nhưng đấy chỉ là với những nước nghèo. Ví dụ như ở Châu Phi, tính đến cuối tháng 7/2021 mới chỉ có 2,2% dân số được tiêm chủng ít nhất 1 mỗi. Tỷ lệ này là hơn 50% tổng dân số ở Hà Lan.
Bất chấp những chỉ trích từ các bác sĩ, chính phủ Hà Lan cho biết họ không thể gửi số vaccine này ra nước ngoài vì những vấn đề về giấy tờ và hậu cần.
Một thế giới không công bằng
"Chẳng có ai theo dõi số lượng vaccine bị quá hạn sử dụng mà không dùng đến cả", chuyên gia y tế Prashant Yadav của trung tâm nghiên cứu CGD cho biết.
Thậm chí tổng số vaccine không được dùng và hết hạn sử dụng bị vứt bỏ cũng không được chính phủ các nước công bố, hoặc nếu có thì vô cùng nhỏ giọt. Chẳng có quốc gia nào muốn bị coi là thừa mứa vaccine và ảnh hưởng đến các cuộc đàm phán thu mua với nhà sản xuất cả.
Tại Israel, khoảng 80.000 liều vaccine Pfizer đã hết hạn vào cuối tháng 7/2021, con số này là 73.000 ở Ba Lan. Khoảng 160.000 liều vaccine Sputnik sắp hết hạn tại Slovakia đã bị trả về Nga.
Một địa điểm tiêm chủng vắng lặng tại Utrecht-Hà Lan ngày 4/8/2021
Ở bang North Carolina-Mỹ, khoảng 800.000 liều vaccine cũng sắp hết hạn sử dụng và phải đổ bỏ do người dân không hào hứng tiêm chủng.
Số liệu của Tổ chức y tế thế giới (WHO) cho thấy khoảng 469.868 liều vaccine tại Châu Phi đã hết hạn vào ngày 9/8/2021.
"Phần lớn vaccine được chuyển đến đây đều có hạn dùng rất ngắn", điều phối viên Richard Mihigo cho chương trình tiêm chủng của WHO tại Châu Phi thừa nhận.
Tại Mỹ, các chuyên gia ước tính số vaccine hết hạn hoặc sắp bị đổ bỏ có thể lên tới hàng triệu liều. Với mức giá bình quân 20 USD/liều thì con số phí phạm đã lên tới ít nhất hàng chục triệu USD.
Vaccine hết hạn nhanh
Giáo sư Jesse Goodman của trường đại học dược Georgetown School of Medicine, đồng thời là cựu chuyên gia của Cục an toàn dược phẩm và thực phẩm Mỹ (FDA) nhấn mạnh rằng vaccine thường có hạn sử dụng ngắn hơn nhiều loại thuốc khác, ví dụ như Tamiflu có thể bảo quản nhiều năm trời.
Theo giáo sư Goodman, khi hết hạn sử dụng thì tác dụng tạo kháng thể của vaccine sẽ không còn nữa và những sản phẩm dùng công nghệ mRNA của Pfizer hay Moderna đặc biệt dễ hỏng nếu không được bảo quản tốt theo đúng tiêu chuẩn.
Thông thường hạn sử dụng của vaccine được các nhà sản xuất đưa ra và cơ quan có thẩm quyền sẽ xác thực thời hạn này. Một số loại vaccine do được cấp phép khẩn nhằm chống dịch nên các nhà quản lý thường giới hạn thời gian sử dụng ngắn nhằm tránh những yếu tố hư hỏng không đáng có.
Tổ chức WHO cho biết trái với những liều vaccine đã mở mà chưa dùng hết, các sản phẩm còn nguyên hộp sắp hết hạn hoàn toàn có thể tận dụng để gửi đến những khu vực nhiễm dịch bệnh nặng. Phía WHO cũng kêu gọi các nước hạn chế số vaccine bị lãng phí xuống dưới 1% nhằm chung tay giúp đỡ các nước nghèo không có đủ vaccine để dùng.
Tuy nhiên việc lãng phí là khó tránh khỏi ở các nước giàu. Số liệu của Gavi cho thấy tỷ lệ đổ bỏ vaccine hết hạn hiện nay tại nhiều nước đạt tới 10%, thậm chí còn cao hơn.
Không chấp nhận "đồ thừa"
Bác sĩ Marco Blanker tại thị trấn Zwolle-Hà Lan cho biết mình đã phải vứt bỏ 58 liều vaccine ngừa Covid-19 trong 1 ngày vì người dân không có nhu cầu đến tiêm. Những bức ảnh được bác sĩ Blanker đăng trên Twitter đã khiến cộng đồng Hà Lan dậy sóng khi quốc gia này đang phí phạm nguồn vaccine.
Câu chuyện cũng dễ hiểu khi Hà Lan đã tiêm chủng được cho 55% dân số và người dân bắt đầu kén chọn tiêm loại vaccine nào.
Rất nhiều bác sĩ tại Hà Lan đã tìm kiếm nguồn chuyển nhượng vaccine nhằm đỡ bỏ phí, ví dụ như quốc gia Namibia ở Châu Phi đang rất cần tiêm chủng và một số bác sĩ tại đây thậm chí sẵn sàng bay đến tận nơi để lấy sản phẩm của AstraZeneca về. Thế nhưng chính phủ Hà Lan khá cứng nhắc trong vấn đề nguyên tắc phân phối vaccine.
Thậm chí dù có lấy được vaccine thì với thời hạn sử dụng quá ngắn, các nước nghèo cũng không kịp tổ chức tiêm chủng đúng thời hạn. Ví dụ điển hình là tại Liberia khi nước này chỉ có đúng 15 ngày để tiêm chủng hàng chục nghìn liều vaccine AstraZeneca sau khi nhận được hàng. Hệ quả là khoảng 27.000 liều vaccine trong số đó đã hết hạn.
"Chúng tôi chẳng có đủ thời gian để tiêm chủng", Bộ trưởng y tế Wilhemina Jallah của Liberia ngậm ngùi.
Tại Benin, quốc gia này đã phải vứt bỏ 51.000 liều vaccine sau khi lô hàng của họ mất tới 3 tháng mới vận chuyển được về nước và đương nhiên lúc đó sản phẩm đã hết hạn.
Trước tình hình này, nhiều nước nghèo đã có những động thái mạnh tay nhằm chứng tỏ họ không chấp nhận "đồ thừa" đã hết hạn từ những nước giàu. Tại Malawi, chính phủ đã công khai thiêu hủy gần 20.000 liều vaccine hết hạn từ tháng 5/2021 được chuyển đến nước này như một thông điệp họ không chấp nhận sản phẩm kém chất lượng.
Một số quan chức tại các quốc gia như Palestine thì từ chối tiếp nhận những lô vaccine sắp hết hạn dù đang khan hiếm, bởi họ chẳng đủ thời gian mà vận chuyển lẫn tiêm chủng cho người dân.
Rắc rối về thủ tục
Theo tờ Washington Post, thời hạn sử dụng của vaccine có thể thay đổi nếu các cơ quan kiểm chứng và chấp nhận thông qua. Ví dụ FDA đã cho phép gia tăng thời hạn sử dụng vaccine của Johnson&Johnson từ 4,5 tháng lên 6 tháng. Một số chuyên gia của Nga cũng cho biết họ kỳ vọng hạn sử dụng vaccine Sputnik có thể tăng từ 6 tháng lên 1 năm.
Trong khi đó, nhiều chuyên gia hy vọng chương trình phân bổ vaccine cho nước nghèo Covax có thể điều phối tốt hơn để đưa sản phẩm đến những nơi cần dùng trước nhằm tránh lãng phí.
Tuy nhiên, bác sĩ Dennis cho rằng vấn đề ở đây không phải là việc điều phối mà là các rắc rối về thủ tục pháp lý.
"Tôi có thể tiêm 8.000 liều vaccine cho người dân Namibia ngay trong tuần tới nếu có giấy phép. Thế nhưng vấn đề là tôi chẳng được cấp phép làm điều đó", bác sĩ Dennis thừa nhận.
