Jack Ma: 'Từ khi thành lập Alibaba, tôi chưa từng chạm vào tiền, không có hứng thú với tiền'

Khi tỷ phú Jack Ma bay đến Hàng Châu vào sáng ngày 27/3, ít ai có thể đoán được một chuỗi sự kiện domino sẽ sớm diễn ra.

Sự xuất hiện của Jack Ma đã chấm dứt một năm sống bên ngoài Trung Quốc, điều này đã đặt ra câu hỏi về việc liệu trên thực tế, ông ấy có thể quay trở lại hay không. Người đồng sáng lập công ty thương mại điện tử trị giá 263 tỷ USD Alibaba Group Holding đã ngừng xuất hiện trước công chúng sau cuộc đối đầu gay gắt công khai với chính phủ Trung Quốc vào năm 2020. Kể từ tháng 5 năm ngoái, người ta chỉ nhìn thấy Jack Ma ở nước ngoài: Tây Ban Nha, Hà Lan, Nhật Bản, Thái Lan, Úc, Fiji...

Tuy nhiên, nếu như việc Jack Ma xuất hiện tại Trung Quốc đã giải quyết xong 1 bí ẩn thì tờ Nikkei nhận định, dường như có một bí ẩn khác lại mở ra.

Alibaba, công ty mà ông đã lãnh đạo gần hai thập kỷ với tư cách là chủ tịch cho đến năm 2019, đã công bố điều mà một số nhà phân tích gọi là "sự chia tách mềm" bằng cách chia thành sáu nhóm kinh doanh để theo đuổi các vụ IPO riêng biệt. Nếu việc tái cấu trúc dẫn đến việc Alibaba mất quyền kiểm soát các đơn vị thành phần của mình - và bản thân công ty cũng không loại trừ khả năng này - thì có thể đánh dấu sự kết thúc của một kỷ nguyên internet Trung Quốc. Alibaba với tất cả ý định và mục đích chính là đơn vị đã tạo ra ngành thương mại điện tử Trung Quốc, một thị trường trị giá 1,5 nghìn tỷ USD ngày nay.

Alibaba đã nói rằng việc tái cấu trúc nhằm "mở khóa giá trị", nhưng trong hai tuần kể từ khi các biện pháp được công bố, vẫn chưa có thông tin làm rõ liệu các động cơ khác có liên quan hay không. Nhiều người tin rằng động thái này được thúc đẩy bởi mối đe dọa về hành động chống độc quyền tiếp theo của các cơ quan quản lý, những người vào năm 2021 đã phạt công ty 2,6 tỷ USD vì vi phạm chống độc quyền. Đó là một phần trong cuộc chấn chỉnh rộng rãi của chính phủ đối với công nghệ lớn, bao gồm cấm các dịch vụ dạy kèm sau giờ học vì lợi nhuận và đóng băng 14 tháng, cấm những gã khổng lồ Tencent và NetEase phát hành các tựa game mới.

Cuộc cải tổ doanh nghiệp của Alibaba có thể báo trước một làn sóng tái cơ cấu tương tự trong ngành. Hai ngày sau thông báo của Alibaba, JD.com, một trong những đối thủ lớn nhất của Alibaba, cho biết họ sẽ tách các đơn vị công nghiệp và bất động sản của mình để tìm kiếm các đợt IPO riêng rẻ. JD.com cho biết hai thông báo không liên quan đến nhau.

Ngoài việc có vẻ ít đe dọa hơn đối với các cơ quan quản lý, cấu trúc mới của Alibaba có thể tiếp thêm sinh lực cho công ty. Trên thực tế, kể từ khi đạt đỉnh vào cuối năm 2020, cổ phiếu công ty niêm yết tại New York đã giảm khoảng 70%.

Một nhà quản lý cấp cao tại Alibaba, người đã được thông báo về lịch trình của Jack Ma trước một ngày, nói rằng họ biết rằng một số thay đổi lớn sẽ đến khi Jack Ma quay trở lại nhưng không ngờ chúng lại đến sớm như vậy.

"Alibaba đang phải đối mặt với sự cạnh tranh khốc liệt từ các đối thủ và giá cổ phiếu đang lao dốc, vì vậy không đời nào Jack Ma lại ngồi yên", vị quản lý cấp cao yêu cầu giấu tên cho biết. "Đã có sự thiếu tự tin cả bên trong lẫn bên ngoài, và chúng tôi đang rất cần một nguồn lực thúc đẩy".

Sự trở lại của Jack Ma dường như được dàn dựng để cho thấy rằng cuộc đại tu của Alibaba đang được thực hiện dưới sự đồng thuận của bản thân ông ấy, chứ không phải do áp lực từ phía cơ quan quản lý. Tuy nhiên, tỷ phú này đã cẩn thận kiềm chế không nói bất cứ điều gì công khai về Alibaba.

Từng là gương mặt đại diện cho Trung Quốc mới, Jack Ma thường đứng cùng sân khấu với các nhà lãnh đạo quốc gia nước ngoài và các siêu sao Hollywood. Là doanh nhân Trung Quốc dễ nhận biết nhất, ông được các công ty thương mại điện tử nhỏ của Trung Quốc coi là biểu tượng của sự giàu có, thậm chí nhiều người xếp hàng để tôn thờ chân dung của ông vào đêm trước ngày mua sắm hàng năm của Trung Quốc vào ngày 11/11.

Tuy nhiên, tầm ảnh hưởng của Jack Ma và đế chế thương mại điện tử của ông đã bị Bắc Kinh giám sát chặt chẽ hơn trong vài năm qua. Kể từ khi đợt IPO lớn của Ant Group bị dừng vào tháng 11/2020, một phần do phong cách đối đầu của Ma và khoản tiền phạt chống độc quyền kỷ lục 18,2 tỷ nhân dân tệ (2,6 tỷ USD) vào năm sau, Ma gần như biến mất khỏi tầm nhìn của công chúng.

Alibaba trong vài năm qua đã phải đối mặt với sự cạnh tranh khốc liệt từ các đối thủ. Thị phần của họ trên thị trường thương mại điện tử của Trung Quốc đã giảm xuống khoảng 50% vào năm 2021 từ hơn 75% vào năm 2015. Họ không chỉ đối mặt với các mối đe dọa từ các nhà bán lẻ trực tuyến JD.com và Pinduoduo mà còn từ các nền tảng video ngắn Douyin và Kuaishou Technology, những nền tảng đã thu hút các nhà quảng cáo và người dùng bằng cách phát trực tiếp các sự kiện bán hàng và đưa ra mức giá thấp hơn. Douyin, cùng với các doanh nghiệp quảng cáo khác của công ty mẹ ByteDance, vào năm 2020 đã vượt qua Alibaba để trở thành nền tảng quảng cáo lớn nhất Trung Quốc.

Taobao và Tmall, các thị trường cốt lõi và đóng góp doanh thu chính của Alibaba, trong quý 4 đã phải chịu sự sụt giảm bất thường về tổng giá trị hàng hóa (GMV), một thước đo được sử dụng rộng rãi trong lĩnh vực thương mại điện tử như một chỉ báo về doanh thu. Tiêu dùng suy giảm và cạnh tranh khốc liệt là nguyên nhân. Goldman Sachs dự đoán tăng trưởng GMV của Taobao và Tmall sẽ không thay đổi từ năm 2021 đến năm 2025 và thị phần của nó sẽ giảm xuống 35% vào năm 2025 từ mức khoảng 50% vào năm 2021. Goldman dự kiến các nền tảng của Alibaba vẫn có thị phần lớn nhất vào năm 2025, tiếp theo là JD.com và Pinduoduo. Thị phần thương mại điện tử của Douyin ước tính sẽ tăng lên 14% vào năm 2025 từ khoảng 8% vào năm 2021.

Sau khi tái cơ cấu, sáu phân khúc của Alibaba sẽ là: Cloud Intelligence Group, Taobao Tmall Commerce Group, Local Services Group, Cainiao Smart Logistics, Global Digital Commerce Group và Digital Media and Entertainment Group. Mỗi công ty sẽ được điều hành bởi CEO và ban giám đốc riêng. Ngoài Tập đoàn thương mại Taobao Tmall sẽ vẫn nằm trong thực thể được niêm yết, các đơn vị khác sẽ có thể tìm kiếm nguồn tài chính bên ngoài và theo đuổi các đợt IPO.

Việc tái cấu trúc không gây ngạc nhiên cho một số người vì công ty đã sắp xếp lại báo cáo tài chính cho quý 4 năm 2021 thành sáu nhóm kinh doanh mới.

Tập đoàn Alibaba sẽ đóng vai trò là công ty cổ phần của sáu tập đoàn và là cổ đông kiểm soát. Hội đồng quản trị của Alibaba sẽ giữ quyền kiểm soát hội đồng quản trị của các công ty mới này, nhưng sau đó đã làm rõ rằng họ sẽ quyết định có giữ quyền kiểm soát các doanh nghiệp riêng lẻ sau khi chúng IPO hay không.

Jesse Fried, giáo sư luật tại Trường Luật Harvard, cho biết: "Lý do chính khiến các tập đoàn tan rã là các đơn vị của họ có thể được quản lý hiệu quả hơn và có giá trị cao hơn nếu chúng được tách ra".

Nhưng cấu trúc công ty mẹ, thường không cho phép có tiếng nói trực tiếp đối với hoạt động của các công ty con, không phổ biến đối với những gã khổng lồ công nghệ của Trung Quốc, những người duy trì hầu hết các hoạt động dưới một mái nhà.

Ý tưởng IPO riêng cho một số đơn vị kinh doanh không hoàn toàn mới đối với Alibaba. Đơn vị hậu cần Cainiao, nền tảng thương mại điện tử Đông Nam Á của Alibaba Lazada và nền tảng giao hàng Ele.me đều đã xem xét IPO và trước đó đã phát hành quyền chọn cổ phiếu cho nhân viên, một giám đốc điều hành của Alibaba nói với Nikkei.

Brian Tycangco, nhà phân tích thị trường chứng khoán châu Á tại công ty nghiên cứu đầu tư Stansberry Research của Mỹ, cho biết ngoài việc mở khóa giá trị của các đơn vị kinh doanh khác nhau, việc tái cơ cấu giúp giảm thiểu rủi ro liên quan đến những thay đổi quy định tiềm ẩn đối với các lĩnh vực công nghệ cụ thể.

Chẳng hạn, nếu Bắc Kinh đưa ra các quy định mới nhắm vào các dịch vụ giao đồ ăn dựa trên nền tảng, thì điều đó sẽ không cản trở việc định giá toàn bộ công ty và tâm lý nhà đầu tư.

Ông nói: "Cơ sở cổ đông càng đa dạng thì càng có lợi cho các công ty, đặc biệt là trong mắt các cơ quan quản lý"

Phần lớn phụ thuộc vào Tập đoàn SoftBank, một nhà đầu tư ban đầu của Alibaba và vẫn là một cổ đông quan trọng dù đã giảm cổ phần trong nhiều năm. SoftBank vẫn giữ im lặng về việc tổ chức lại Alibaba, tuy nhiên các nhà phân tích nhận thấy khả năng tan rã là một yếu tố tích cực đối với tập đoàn Nhật Bản.

Shinji Moriyuki, nhà phân tích cao cấp tại SBI Securities, cho biết: "Nếu Alibaba được chia thành nhiều công ty, thì nguy cơ chính phủ Trung Quốc đột ngột hạn chế hoạt động kinh doanh của Alibaba cũng có thể bị phân tán".

Moriyuki nói thêm: "SoftBank đã bán cổ phần Alibaba của mình một thời gian, nhưng xu hướng này có thể chậm lại khi rủi ro trở nên dễ quản lý hơn".

SoftBank đã nắm giữ 13,7% cổ phần của Alibaba tính đến tháng 12, theo hồ sơ của công ty. Tập đoàn Nhật Bản đã công bố vào tháng 8 năm ngoái rằng họ sẽ từ bỏ một số cổ phiếu Alibaba của mình dưới dạng thanh toán cho các hợp đồng mua bán kỳ hạn.

"So với SoftBank Corp., vốn là nguồn cung cấp dòng tiền ổn định từ hoạt động kinh doanh viễn thông của họ, và nhà thiết kế chip Arm, Alibaba có thể trở nên ít quan trọng hơn về mặt chiến lược cho công ty", Moriyuki nói thêm.

SoftBank đã "khá lo lắng" về tương lai của Alibaba trong những năm gần đây trong bối cảnh không chắc chắn về quy định của Trung Quốc, những người quen thuộc với vấn đề này nói với Nikkei.

"Việc tái cấu trúc là một bước quan trọng trong quá trình bình thường hóa hoạt động vốn của Alibaba. SoftBank sẽ hỗ trợ việc tổ chức lại miễn là nó mang lại lợi ích cho toàn bộ Tập đoàn Alibaba và tăng giá cổ phiếu".

"Sai lầm lớn nhất của tôi là đã tạo ra Alibaba", Jack Ma nói với các nhà đầu tư tại một hội nghị ở St. Petersburg năm 2016. "Tôi chưa bao giờ nghĩ điều này sẽ thay đổi cuộc đời mình. Tôi chỉ đang cố gắng điều hành một doanh nghiệp nhỏ và nó đã phát triển đến mức quá to lớn, đi kèm nhiều trách nhiệm và mang đến biết bao rắc rối".

Jack Ma được biết đến với tính cách độc đáo và thích gây tranh cãi. Trước khi rời công ty, ông thường mặc những bộ trang phục kỳ lạ cho buổi dạ tiệc của công ty Alibaba hàng năm – từ một ngôi sao nhạc rock đội bộ tóc giả màu bạc cho đến một ca sĩ opera thời xưa. Ông thậm chí còn đóng vai chính trong một bộ phim kung fu ngắn để quảng bá thái cực quyền cùng với ngôi sao võ thuật Lý Liên Kiệt.

"Kể từ khi thành lập nên Alibaba, tôi chưa bao giờ chạm vào tiền, tôi không có hứng thú với tiền", Jack Ma, khi đó là người giàu thứ hai Trung Quốc, nói với Đài truyền hình trung ương Trung Quốc vào năm 2015.

Từ năm 2013, Jack Ma bắt đầu tách mình khỏi ban lãnh đạo của Alibaba, tuyên bố rằng ông sẽ từ chức Giám đốc điều hành Alibaba do "không còn cảm thấy trẻ đối với lĩnh vực kinh doanh Internet". Sau đó, vào sinh nhật lần thứ 55 của mình vào năm 2019, Ma từ chức chủ tịch hội đồng quản trị của Alibaba, cam kết tập trung vào hoạt động từ thiện giáo dục.

Nhưng sự thật là ông chưa bao giờ thực sự rời đi. Do cấu trúc pháp lý phức tạp của Alibaba, Ma có rất nhiều ảnh hưởng đối với công ty - bất kể vai trò điều hành hay cổ phần sở hữu của ông là gì - nhờ vào mối quan hệ đối tác mà qua đó Jack Ma và một nhóm người trong cuộc gây ảnh hưởng.

Những rắc rối của Ma với chính quyền Trung Quốc ít nhất một phần có thể bắt nguồn từ việc ông lấn sân sang lĩnh vực tài chính, bắt đầu từ năm 2011, khi có thông tin tiết lộ rằng Alipay, ứng dụng thanh toán thương mại điện tử của Alibaba, đã được tách ra khỏi Tập đoàn Alibaba để trở thành một công ty mà Ma đích thân kiểm soát.

Alipay cuối cùng đã phát triển thành Ant Group, một công ty fintech khổng lồ, cũng gây tranh cãi tương tự. Vụ IPO bom tấn của Ant đột ngột bị dừng lại vào năm 2020, một tuần sau khi Jack Ma công khai chỉ trích hệ thống tài chính của Trung Quốc và các cơ quan quản lý là lỗi thời, khiến ông trực tiếp rơi vào tầm ngắm của Bắc Kinh. Ma đã từ bỏ quyền kiểm soát Ant Group vào tháng 1 trong bối cảnh áp lực từ Bắc Kinh buộc công ty phải tách khỏi Tập đoàn Alibaba.

Kể từ khi IPO bị đình chỉ, Ant Group đã tiến hành một loạt cuộc đại tu sâu rộng theo lệnh của Bắc Kinh.

Động thái của Alibaba đã được các nhà đầu tư chào đón nồng nhiệt. Cổ phiếu của họ đã tăng khoảng 20% sau thông báo.

Các chuyên gia cho rằng việc tái cấu trúc của Alibaba có thể là tiền lệ cho các công ty công nghệ lớn của Trung Quốc đang tìm cách xoa dịu Bắc Kinh, vốn ngày càng cảnh giác với ảnh hưởng và sự mở rộng của các công ty công nghệ lớn. Đặc biệt nếu động thái của Alibaba thành công và các nhà đầu tư kiếm được lợi nhuận cao hơn, thì áp lực sẽ buộc các công ty khác phải làm điều tương tự.

Hiện tại, hơn 2/3 doanh thu của Alibaba đến từ thương mại điện tử có trụ sở tại Trung Quốc; mỗi đơn vị trong số năm đơn vị kinh doanh khác tạo ra khoảng 3% đến 8% tổng doanh thu của tập đoàn. Cainiao và Alibaba Cloud đã có lãi, theo báo cáo tài chính của họ, điều này có thể tốt cho việc định giá.

Alibaba cho biết sau khi tái cơ cấu, lợi ích chi phí và chất lượng dịch vụ của Alibaba cung cấp cho các doanh nghiệp khác của Alibaba sẽ được đánh giá bởi thị trường.

Trước đây, các hoạt động kinh doanh kém hiệu quả của Alibaba có thể dựa vào nguồn vốn từ các mảng sinh lợi khác của công ty để bù lỗ. Chelsey Tam, nhà phân tích vốn cổ phần cao cấp tại Morningstar, công ty nghiên cứu có trụ sở tại Hồng Kông, cho biết nếu các công ty riêng lẻ này vẫn thua lỗ và không thể huy động vốn để duy trì hoạt động, chúng có thể phải bán cho các đối thủ cạnh tranh trong tương lai.

Nguồn: Nikkei

Vân Đàm