Huyền Chíp: Trà sữa '50k' là xa xỉ, 19, 20 tuổi đã có thể đóng tiền vào quỹ lương hưu rồi

Mùa hè 2016, tôi làm nghiên cứu ở Đại học Edinburgh, Scotland. Rảnh rỗi, tôi đăng bài tuyển bạn trai với mục đích hài hước. Không ngờ, tôi nhận được email ứng tuyển từ một anh chàng chuyên gia tài chính. Ban đầu tôi định từ chối, thế nhưng, mấy đứa bạn đọc email kêu rằng anh chàng này dễ thương quá. Thế là tôi hẹn anh chàng ăn trưa như bạn bè.

Hôm đấy, tôi hỏi anh chàng về việc anh ứng dụng những gì mình học vào cuộc sống như thế nào, anh trả lời là nó giúp anh chuẩn bị một nền tảng tài chính vững chắc cho tương lai. Anh nói, tiền đầu tư của anh mang về cho anh lợi nhuận 7,3% mỗi năm và mỗi tháng anh tiết kiệm 60% thu nhập. Nếu không có gì thay đổi, anh có thể về hưu trong vòng 7 năm tới.

Lúc đấy, tôi đã bị sốc toàn tập. Một phần do tôi sinh ra và lớn lên ở Việt Nam, nơi việc chi tiêu được thực hiện dựa vào trực giác và thói quen hơn là khoa học. Một phần khác, tài chính là một điều nhạy cảm, chẳng ai thành công về mặt tài chính tự nhiên ngồi vạch ra cách họ chi tiêu thế nào để tôi học hỏi cả.

Sau buổi nói chuyện với anh chàng đó, tôi bắt đầu để ý hơn về kế hoạch tài chính của những người xung quanh. Tôi vô cùng ngạc nhiên khi phát hiện ra một bộ phận lớn sinh viên mới khoảng 19, 20 tuổi ở Stanford đã biết cách đầu tư, thậm chí đóng tiền vào quỹ lương hưu. 

Ai cũng có khoản tiết kiệm để mua chiếc xe đầu tiên, phòng lúc thất nghiệp hay bị ốm bất ngờ. Một số không nhỏ có kế hoạch cụ thể để về hưu ở một độ tuổi nào đó. Với họ, nghỉ hưu không phải vì họ lười làm việc, mà đó là cột mốc khi họ có đủ tiền để sống nốt quãng đời còn lại mà không phải làm việc vì tiền - có thể thoải mái làm những điều mình thích.

Nhận ra sự thiếu sót của bản thân, tôi lập tức đọc thêm sách về quản lý tài chính cũng như nhờ anh chàng chuyên gia tài chính kia tư vấn. Dưới đây là một số kinh nghiệm, kiến thức tôi thu thập được:

1. Không bao giờ quá sớm để nghĩ đến chuyện đầu tư

Điều đầu tiên bạn cần hiểu, tiền mặt là tiền chết. Nếu chỉ giữ không tiền mặt hay để nó trong tài khoản giao dịch ngân hàng, tiền của mình sẽ dần dần mất giá. Như người ta vẫn nói, hãy để tiền của bạn làm việc cho bạn. Khi có tiền, dù ít đến đâu đi chăng nữa, hãy bắt đầu nghĩ đến chuyện đầu tư để tiền có thể sinh lãi cho bạn.

Ngày xưa, tôi cứ nghĩ đầu tư là cái gì đó to tát lắm. Nhưng giờ tôi mới nhận ra rằng có nhiều cách để đầu tư lắm. Ở Mỹ, tôi có thể đầu tư chỉ một khoản nhỏ vài trăm đến vài ngàn đô vào những cổ phiếu an toàn như blue-chip, S&P 500, hay sử dụng những hệ thống tư vấn tự động như Wealthfront, Betterment để họ lên danh mục đầu tư cho mình. Tôi không rõ lắm môi trường đầu tư ở Việt Nam thế nào nên không dám đưa ra lời khuyên cụ thể, nhưng bạn có thể tìm hiểu về vàng, đất, chứng khoán, cũng như xin lời khuyên từ những người đi trước.

2. Có quỹ tiết kiệm cho lúc khẩn cấp

Khoản đầu tư nào hứa hẹn mang lại tiền lãi cao hơn cũng đồng nghĩa với việc rủi ro lớn hơn. Nếu bạn mang hết tiền của mình đi đầu tư, chẳng may đúng lúc bạn cần tiền, giá các khoản đầu tư của bạn lại bị tụt thì bạn không trông vào đâu được. 

Trước khi mang tiền đi đầu tư, bạn cần phải có một khoản tiền để phòng lúc những không may như khi ốm đau, tai nạn, mất trộm, thất nghiệp, hay chỉ đơn giản là muốn có một thời gian theo đuổi đam mê của bản thân. Khoản tiền này nên gửi vào kênh an toàn như tài khoản tiết kiệm hay đổi sang những ngoại tệ mạnh như USD, tiền lãi rất thấp nhưng độ rủi ro hầu như là không có.

Quỹ tiết kiệm bao nhiêu thì mới đủ? Lời khuyên tôi nhận được thường là tính toán chi phí tối thiểu cho 6 tháng sinh sống. Ví dụ, nếu chi phí của bạn là 5 triệu/tháng, bạn nên có khoản tiết kiệm 30 triệu. Nếu bạn chưa có 30 triệu, hãy cố gắng góp nhặt để có đủ số tiền đó. Tiền tiết kiệm là khoản bạn không được động vào trừ khi bạn thực sự cần nó.

3. Bớt tiêu tiền vào những đồ xa xỉ

Không chỉ đồ đắt tiền mới là những đồ xa xỉ. Tất cả những đồ gì không thực sự cần thiết đều là đồ xa xỉ. Một điếu thuốc lá thôi cũng là xa xỉ. Nước ngọt, cà phê là xa xỉ. Mua điện thoại đời mới nhất thay vì mua một con điện thoại chỉ đủ xài là xa xỉ. Mua con xe máy cả trăm triệu là xa xỉ.

Tôi nhận được một bài học về sự chi tiêu hoang phí từ những người bạn bên này. Phần lớn đó đều là con nhà khá giả. Những người đã đi làm rồi thì thường làm cho các công ty công nghệ ở thung lũng Silicon, một năm lương thưởng hơn 120.000 USD. Mỗi lần hẹn nhau đi ăn tối, họ chẳng bao giờ chọn quán ăn đắt tiền dù thừa tiền để trả cho bữa ăn tối đó. Hiếm khi lắm chúng tôi mới uống rượu bia vì đó được coi là thứ vừa đắt đỏ, vừa hại cho bản thân. Thằng bạn tôi làm cho Google nhưng vẫn dùng một chiếc máy tính đã 5 năm.

Cái này khá khác với những gì tôi thấy khi ở Việt Nam. Ở Hà Nội cũng như Hồ Chí Minh, trà sữa toàn tầm 50k, giá bằng hai bát phở, gần tương đương giá trà sữa nơi tôi sống vốn là một trong những thành phố đắt đỏ nhất nước Mỹ, vậy mà quán nào cũng đông. Có người mặc dù vẫn còn phải vay tiền nuôi con vẫn sẵn lòng mua điện thoại iPhone X 30 triệu.

4. Có ngân sách ăn tiêu cho từng khoản hàng tháng

Hằng tháng, tôi lên ngân sách sẽ tiêu bao nhiêu vào từng khoản nào. 

Tôi dùng thẻ cho hầu hết mọi giao dịch mua bán, ngân hàng tháng nào cũng tính cho tôi xem mình đã chi tiêu hết bao nhiêu vào những danh mục nào. Thỉnh thoảng, tôi sẽ nhìn lại bảng ngân sách đó để xem mình đã lãng phí ra sao. 

Cái này quan trọng lắm, vì có đợt suốt ngày tôi đi Uber, mỗi lần hết vài USD nên không để ý, nhưng đến cuối tháng xem tài khoản nhận ra mình tiêu đến hơn 400 USD vào Uber. Sau đó tôi phải cẩn thận hơn về việc đi lại, chịu khó tìm lịch xe buýt, đạp xe nhiều hơn, và chỉ đi Uber khi thực sự cần thiết.

Ngân sách giúp tôi nhận ra rằng sau khi đã trừ đi những khoản cố định, số còn lại chẳng đáng là bao. Nó cũng giúp tôi lên kế hoạch tiết kiệm bao nhiêu phần trăm thu nhập.

Một suy nghĩ khá nguy hiểm mà bản thân tôi hay mắc phải là cho rằng mấy đồng bạc lẻ chả đáng là bao. Những mấy đồng bạc đó khi gộp lại sẽ có giá trị rất lớn. Một ngày bạn uống bớt một cốc cà phê đi sẽ tiết kiệm 15 - 20 nghìn đồng. Một tháng, bạn tiết kiệm 450 - 600 nghìn đồng. Một năm, sẽ là 5 - 7 triệu. Bạn có thể góp số tiền đó vào quỹ tiết kiệm, mua tặng bố mẹ một món đồ gia dụng ý nghĩa, hay làm một chuyến đi du lịch ở đâu đó với người yêu.

5. Chỉ có con khi bạn đã sẵn sàng để nuôi con

Sự khác biệt lớn nhất giữa bạn bè ở Việt Nam và bạn bè ở Mỹ của tôi là ở Việt Nam, mọi người có con vì là điều tự nhiên, đến tuổi thì các cụ giục có con. Ở Mỹ, bạn bè mình chỉ tính đến chuyện có con khi mà họ đã chắc chắn rằng mình có đủ điều kiện kinh tế để nuôi con.

Ai nuôi con rồi chắc cũng biết, nuôi con là một khoản chi phí khổng lồ cả về mặt tài chính lẫn thời gian. Vợ chồng son khi mới bắt đầu cuộc sống của riêng mình, chưa có gì mà lại phải nuôi con sẽ rất dễ phải chịu áp lực tài chính. Nếu bạn sẵn lòng gánh trên mình trách nhiệm đó ngay cả khi bản thân chưa sẵn sàng, đó là lựa chọn của bạn.

*Bài viết thể hiện quan điểm cá nhân của tác giả.

Huyền Chíp