Những ngày này, có lẽ bitcoin chính là một trong những chủ đề "hot" nhất trên thị trường tài chính quốc tế. Trên CNBC cứ 5 phút người ta lại nói về bitcoin, lượng tìm kiếm thông tin về bitcoin trên Google tăng đột biến, tờ Fortune mở riêng 1 chuyên mục mang tên "The Ledger" để đưa tin về bitcoin và tất cả những thứ gì liên quan đến công nghệ blockchain. Giá card đồ họa Bank of America Merrill Lynch trong báo cáo mới đây gọi bitcoin là "giao dịch nhộn nhịp nhất" trên thị trường tài chính ở thời điểm hiện tại. 

Một loạt "trùm" tài chính, tỷ phú thế giới từ Warren Buffett, Jamie Dimon (CEO ngân hàng JPMorgan Chase), cựu Chủ tịch Fed Ben Bernanke, trùm đầu cơ Ray Dalio đến tỷ phú Bill Gates và những nhà kinh tế học từng đạt giải Nobel như Paul Krugman hay Robert Shiller đều nói về đồng tiền số này với không ít quan điểm trái ngược nhau.

Cơn sốt hiện nay khiến không ít người nhớ về giai đoạn cuối năm 2013, khi đồng tiền số bitcoin cũng khiến thế giới sôi sục y như ở thời điểm hiện tại. Nhưng 2013 cũng là thời điểm bong bóng vỡ để rồi cơn sốt nhanh chóng hạ nhiệt và nỗi hoài nghi về bitcoin dâng cao. Vậy thì liệu lịch sử có lặp lại? 

Đối với 1 loại tài sản đầu tư quá mới mẻ như bitcoin, chỉ thực tế mới có thể đưa ra câu trả lời chính xác nhất, nhưng trên đường đi tìm những manh mối gợi ý cho câu hỏi này, ta sẽ tìm thấy 1 góc khác của bitcoin nếu xem xét nó dưới lăng kính công nghệ. Dù bitcoin có thể thực sự thay thế hệ thống tiền tệ chính thống do các NHTW đang kiểm soát hay không, đó là một bước tiến lớn về công nghệ và chắc chắn công nghệ blockchain đằng sau nó sẽ khiến thế giới này thay đổi mãi mãi!

Ý tưởng về tiền kỹ thuật số, 1 loại tiền thuận tiện, ẩn danh và không chịu sự quản lý của bất kỳ Chính phủ hay ngân hàng nào, luôn là chủ đề nóng xuất hiện ngay từ khi Internet ra đời. Tuy nhiên, mọi nỗ lực đều thất bại. Ecash, 1 hệ thống ẩn danh được tung ra đầu những năm 1990 bởi chuyên gia mật mã David Chaum đã thất bại vì phải dựa vào cơ sở hạ tầng sẵn có của Chính phủ và các công ty thẻ tín dụng. Các dự án khác như bit gold, RPOW, b-money đều "chìm xuồng". 

Bitcoin đã đạt được những thành công bước đầu khi được hỗ trợ bởi 1 công nghệ ưu việt hơn, nhưng nó vẫn loay hoay trong việc khẳng định vị thế và chưa được chấp nhận rộng rãi. Thay vào đó, bitcoin lại trở thành thứ mà có lẽ "cha đẻ" của nó không ngờ tới: tài sản đầu cơ có mức giá biến động điên rồ nhất trong lịch sử. Đầu tư vào bitcoin giống như bạn bước lên 1 chuyến tàu lượn siêu tốc và trải qua mọi cảm xúc hỉ nộ ái ố. Chuyến tàu ấy không dành cho những kẻ yếu tim và nhát gan.

Tháng 8/2011, phóng viên Adrianne Jeffries của tờ The Verge tham dự hội thảo Bitcoin World Conference and Expo lần thứ nhất. Sự kiện được tổ chức tại 1 không gian nhỏ bé, 1 phòng họp nhỏ nằm trên tầng 2 của khách sạn ở Manhattan với vỏn vẹn gần 75 người tham dự, hầu hết là những lập trình viên với mái tóc dài trông khá lập dị và dân nghiền mật mã. Khi đó tổng giá trị của các đồng bitcoin lưu thông trên thị trường là 81 triệu USD. 

2 năm sau, hơn 1.000 người xuất hiện tại trung tâm hội nghị San Jose McEnery để tham dự Bitcoin 2013, sự kiện được hậu thuẫn bởi tổ chức phi lợi nhuận Bitcoin Foundation. Bitcoin 2013 diễn ra cả ngày với những bữa tiệc hoành tráng và cả sự tham dự của 2 diễn viên nổi tiếng. Tổng giá trị của các đồng bitcoin đã vượt qua cột mốc 1 tỷ USD.

Và đến thời điểm hiện tại, tức gần 1 thập kỷ sau khi ra đời, quy mô của bitcoin đã lớn hơn rất nhiều. Với giá tăng từ mức gần bằng 0 khi mới ra đời lên mức đỉnh 5.000 USD hôm 1/9 vừa qua, một người đủ thông minh hoặc may mắn để bỏ 1.000 USD mua bitcoin trong tháng 7/2010 (khi giá là 0,05 USD đổi 1 bitcoin), hiện anh ta sẽ có gần 100 triệu USD. Tổng giá trị thị trường của bitcoin đạt 65 tỷ USD. 

Tuy nhiên chặng đường ấy không hề dễ dàng. Có lẽ bitcoin chính là loại tài sản "đỏng đảnh" nhất, biến động mạnh nhất trong lịch sử. Gần đây nhất, đồng tiền này ngay lập tức giảm gần 40% sau khi lập đỉnh 5.000 USD, để rồi nhanh chóng trở lại mức 4.000 USD. Khi mà mức phần trăm biến động của các chỉ số chứng khoán hay vàng chỉ lên đến gần mức 2 con số là đã khiến thị trường tài chính quốc tế chao đảo, kể từ đầu năm đến nay giá bitcoin đã tăng gấp 4 lần. 

Nhìn vào lịch sử sẽ thấy bitcoin đã có tới 5 lần rung lắc mạnh không kém.

Nguyên nhân của đợt giảm giá nói trên là do nỗi lo ngại về tương lai của đồng tiền số sau sự kiện "ngày phán xử" 1/8 – khi bitcoin tách làm đôi. Kết quả là đồng tiền mới Bitcoin Cash tỏ ra vô hại đối với tương lai của bitcoin và giá lại tiếp tục "nổi điên", chạm mốc 5.000 USD trước khi rớt thảm vì động thái siết chặt quản lý tiền số của Chính phủ Trung Quốc và những lời cảnh báo của những ông trùm tài chính (mà điển hình là CEO Jamie Dimon của JPMorgan Chase gọi bitcoin là 1 trò lừa đảo).

Nhìn lại những thăng trầm của đồng bitcoin trong 5 năm qua, có thể rút ra 1 điểm chung là hầu hết các cú sụp đổ đều là kết quả của những cú sốc bên ngoài (1 sàn lớn bị hack hay động thái từ các Chính phủ) ập đến ngay sau thời kỳ tăng giá điên cuồng. Nhưng cuối cùng thì bitcoin vẫn "sống" và càng vươn lên mạnh mẽ hơn. Nói bitcoin giống như bong bóng hoa tulip có lẽ là không đúng, bởi bitcoin là 1 thứ hữu dụng. Phép so sánh tốt nhất sẽ là bong bóng dotcom thời kỳ cuối những năm 1990. Giống như internet, tiền số là những thử nghiệm hoàn toàn mới mẻ mang trong mình công nghệ đột phá. Nhưng đây là con đường nguy hiểm để thế giới tiến lên. Trên con đường đầy chông gai ấy, nhà đầu tư có thể "thua đau". Dẫu vậy, đừng quên rằng thời kỳ "tranh tối tranh sáng" ấy chính là giai đoạn ươm mầm cho những "gã khổng lồ" Google, Amazon hay eBay của ngày nay.

Từ khi ra đời đến nay, bitcoin luôn mang tiếng xấu. Ngoài chuyện giá biến động quá mạnh, nó còn được cho là phương tiện rửa tiền, buôn bán ma túy vì tính chất phi tập trung không ai kiểm soát. Đúng là bitcoin và những đồng tiền số khác dễ bị lạm dụng, tuy nhiên, đừng vì điều đó mà bỏ qua blockchain – công nghệ hết sức tiềm năng đằng sau đồng tiền số nổi tiếng. 

Phạm vi của blockchain không bó hẹp trong tiền ảo mà là toàn bộ các hoạt động trao đổi của con người, cho phép những người hoàn toàn không quen biết nhau thực hiện giao dịch mà không cần sự chứng thực của bên thứ ba. Nói một cách đơn giản, blockchain giống như 1 cỗ máy sản xuất niềm tin, mọi thứ đã có công nghệ lo. 

Blockchain thường được ví như 1 cuốn sổ cái số công khai mà bất cứ ai cũng có thể truy cập vào và kiểm tra nhưng không ai có thể toàn quyền kiểm soát nó. Các thành viên tham gia hệ thống blockchain đều đặn cập nhật thông tin trên sổ cái, nhưng các biện pháp kỹ thuật đảm bảo họ chỉ có thể sửa đổi thông tin khi đã tuân theo những quy tắc hết sức nghiêm ngặt. Trong công nghệ blockchain của bitcoin, các giao dịch được cập nhật liên tục theo thời gian thực và tránh được việc ghi trùng 2 lần. Đó cũng chính là lý do khiến bitcoin hoàn toàn có thể trở thành 1 loại tiền tệ được sử dụng rộng rãi mà không cần đến các nghiệp vụ quản lý của NHTW.

Công nghệ blockchain đang có tác động đến nhiều ngành. Công ty quản lý tài sản Everledger đã đăng ký thông tin cho hơn 1 triệu viên kim cương để theo dõi chúng tốt hơn bằng công nghệ blockchain. Maersk - công ty vận tải biến lớn nhất thế giới - vừa qua đã hoàn tất việc thử nghiệm ứng dụng blockchain vào theo dõi hàng hóa. Các ngân hàng muốn áp dụng blockchain để giảm thiểu bộ máy quản lý các giao dịch chuyển tiền hay đầu tư hiện đang cồng kềnh và thiếu chính xác. Một số công ty khác thì muốn sử dụng blockchain để theo dõi con người. 

Giáo sư Kevin Werbach của trường kinh doanh Wharton (ĐH Pennsylvania) thậm chí cho rằng blockchain còn cho phép con người lập ra những đất nước ảo với những luật lệ của riêng mình. Ra đời từ cuối năm 2014, đến nay, quốc gia ảo Bitnation đã có dân số khoảng 1.500. Bất cứ ai cũng có thể trở thành công dân, được cấp hộ chiếu ảo và còn có thể kết hôn, bất kể quốc tịch ngoài đời của họ. Các "công dân" được mã hóa, các giao dịch được thanh toán bằng tiền ảo.

Georgia, Thụy Điển và Ukraine là những nước đang thử nghiệm công nghệ blockchain để quản lý đất đai. 

5 năm nữa liệu bitcoin có giá 100.000 USD như nhận định của lãnh đạo Jihan Wu của Bitman (công ty đào bitcoin lớn nhất thế giới) hay sẽ kết thúc thảm hại hơn cả bong bóng hoa tulip như ông Dimon dự báo? Thời gian sẽ cho chúng ta câu trả lời. Nhưng mỗi lần nhìn vào đồ thị giá bitcoin, hãy nhớ rằng đằng sau bề nổi với những cơn tăng giá điên cuồng và cú lao dốc khiến nhà đầu tư thót tim của bitcoin là quá trình công nghệ blockchain đang dần hoàn thiện và âm thầm len lỏi vào mọi mặt của đời sống.