Dự án Nuôi em "gắn mác" Trung tâm Tình nguyện quốc gia nhiều năm, vì sao không phát hiện?
Dư luận băn khoăn các dự án "Nuôi em" được gắn "thực hiện bởi Trung tâm Tình nguyện quốc gia" nhiều năm qua, nhưng không được nhắc nhở, chấn chỉnh.
Trong nhiều năm liền, dự án thiện nguyện "Nuôi em" do ông Hoàng Hoa Trung sáng lập, dự án "Nuôi em - Nghệ An" do bà Đỗ Thị Nga điều phối đều "gắn mác" thực hiện bởi Trung tâm Tình nguyện Quốc gia, một đơn vị trực thuộc Trung ương Hội Liên hiệp thanh niên Việt Nam.
Dự án "Nuôi em - Nghệ An" giới thiệu do Trung tâm Tình nguyện quốc gia giám sát, điều phối
Cách giới thiệu này xuất hiện trên các nền tảng truyền thông, trong tài liệu vận động tài trợ và trong giao tiếp với nhà hảo tâm, gây nhầm lẫn đây là chương trình do Trung tâm Tình nguyện Quốc gia thực hiện , khiến nhiều người tin tưởng và quyên góp vào các dự án này.
Khi những phản ánh về tính minh bạch tài chính và công tác vận hành của dự án xuất hiện, trả lời Báo Người Lao Động, phía Trung ương Hội LHTN Việt Nam khẳng định Trung tâm Tình nguyện Quốc gia không tham gia thực hiện, giám sát hay điều phối các dự án "Nuôi em" nêu trên.
Theo tìm hiểu của phóng viên, dự án "Nuôi em" và "Nuôi em - Nghệ An" đều "gắn mác" thực hiện bởi Trung tâm Tình nguyện quốc gia từ nhiều năm trước.
Cụ thể, theo chia sẻ của chị Đào Tr. (nhà hảo tâm ở Hà Nội) cho biết từ năm 2018, chị đã nhận nuôi 6 em học sinh ở Điện Biên, theo chương trình tại dự án "Nuôi em" của ông Hoàng Hoa Trung, với số kinh phí đã ủng hộ khoảng 22 triệu đồng.
Tại các hình ảnh dự án cung cấp cho chị Tr. đều thể hiện dự án thực hiện bởi Trung tâm Tình nguyện quốc gia. Điều này khiến chị tin tưởng và nghĩ rằng đây là chương trình do đơn vị này triển khai, thực hiện.
Chị Tr. nhận nuôi 6 em học sinh từ năm 2018, các hình ảnh phía dự án cung cấp cho thấy dự án "Thực hiện bởi Trung tâm Tình nguyện quốc gia"
Theo chị Tr., thời điểm đầu chị nhận nuôi 6 học sinh, sau đó giảm dần trong các năm sau, đến năm 2023 thì chị dừng hẳn do có những băn khoăn về công tác quản lý, điều hành của dự án "Nuôi em". Thời gian gần đây xuất hiện các thông tin liên quan đến dự án, chị cũng rất quan tâm khi là người đã tham gia nhiều năm. Chị Tr. mong muốn các vấn đề liên quan sớm được làm sáng tỏ, đặc biệt là minh bạch tài chính.
Tương tự tại dự án "Nuôi em - Nghệ An", trong thông tin giới thiệu về dự án gửi đến các nhà hảo tâm để vận động tài trợ, bà Đỗ Thị Nga và đội ngũ đã nêu rõ: "Dự án Nuôi em - Nghệ An" do Trung tâm Tình nguyện quốc gia (Trung ương Đoàn) giám sát, điều phối. Dự án triển khai dưới sự điều hành của Mạng lưới Tình nguyện quốc gia khu vực miền Trung, thực hiện từ năm 2018.
Trong các thông tin gửi đến nhà hảo tâm như thư cảm ơn hay thông tin để truyền thông trên fanpage dự án "Nuôi em - Nghệ An" đều "gắn mác" Trung tâm Tình nguyện Quốc gia (Trung ương Đoàn). Thậm chí, còn xuất hiện cả con dấu thể hiện thông tin "Trung tâm Tình nguyện quốc gia" trên các thư cảm ơn bà Nga gửi cho nhà hảo tâm.
Điều dư luận băn khoăn là trong nhiều năm liền, các dự án "Nuôi em" được gắn với Trung tâm Tình nguyện Quốc gia, nhưng đơn vị này lại không phát hiện ra điều bất thường này. Trao đổi với phóng viên về vấn đề này, luật sư Hoàng Hà (Đoàn Luật sư TPHCM) nhấn mạnh điều này cho thấy ít nhất ba bất cập.
Thứ nhất, có một khoảng lệch pha giữa hình ảnh và trách nhiệm pháp lý. "Tôi có tìm hiểu trong các bài viết được đăng tải trên mạng xã hội thì hình ảnh về dự án "Nuôi Em" gắn khá chặt với hệ thống Hội Liên hiệp thanh niên Việt Nam, Trung ương Đoàn, như việc được nhận giải Tình nguyện Quốc gia, từng có mô tả chuyện tiền quyên góp của dự án Sức mạnh 2000 chuyển về tài khoản Trung tâm Tình nguyện Quốc gia để được kiểm toán, có hỗ trợ pháp lý….Điều đó khiến nhiều người hiểu rằng hệ sinh thái "Nuôi Em" được đặt dưới một cái ô giám sát nào đó của Trung ương Đoàn, Trung tâm Tình nguyện Quốc gia"- Luật sư Hà cho biết.
Sự lệch pha này không chỉ làm dư luận băn khoăn mà còn cho thấy bất cập đó là các thiết chế công cho phép sử dụng hình ảnh, giải thưởng, sự đồng hành của mình mà không đi kèm cơ chế giám sát tương xứng hoặc không nói rõ cho công chúng hiểu đâu là dự án của trung tâm, đâu là dự án cá nhân được trung tâm từng vinh danh, hợp tác.
Thứ hai, khung pháp lý hiện hành chưa đặt tên rõ ràng cho những mô hình như "Nuôi Em". Hiện nay có Nghị định 93/2021 (mặc dù chỉ áp dụng cho mục đích ủng hộ thiên tai, dịch bệnh, sự cố, hỗ trợ bệnh nhân hiểm nghèo) cho phép cá nhân kêu gọi từ thiện, đặt ra nghĩa vụ công khai và báo cáo nhưng không giao cho một cơ quan cụ thể nào nhiệm vụ giám sát mọi dự án cá nhân.
Nhiều hình ảnh được dự án "Nuôi em - Nghệ An" phát đi cho thấy sử dụng con dấu liên quan Trung tâm Tình nguyện quốc gia.
Do đó, theo luật sư Hoàng Hà, khi "Nuôi em" phình to với dòng tiền hàng trăm tỉ đồng nhưng vẫn vận hành bằng tài khoản cá nhân, không lập quỹ theo Nghị định 93/2019 của chính phủ về tổ chức, hoạt động của quỹ xã hội, quỹ từ thiện, không có kiểm toán độc lập, hệ thống pháp luật cũng không buộc Trung tâm Tình nguyện Quốc gia phải phát hiện và xử lý. "Bất cập ở đây là pháp luật cho phép cá nhân kêu gọi và chi phối lượng tiền rất lớn nhưng lại không xây một cơ chế giám sát tương xứng với quy mô đó"- luật sư nêu.
Vì vậy, khi dư luận đặt hỏi "tại sao trung tâm không phát hiện sớm", theo vị luật sư, câu trả lời là hệ thống hiện nay chưa gắn trách nhiệm giám sát các dự án cá nhân vào bất cứ thiết chế cụ thể nào kể cả Trung tâm Tình nguyện Quốc gia. Theo ông Hoàng Hà, đây là khoảng trống chính sách, không chỉ là lỗi của một đơn vị.
Thứ ba, quy chế nội bộ về sử dụng danh nghĩa, con dấu chưa đủ chặt chẽ. Luật sư Hoàng Hà cho rằng, vụ việc "Nuôi Em - Nghệ An" cho thấy có trường hợp cá nhân sử dụng danh nghĩa, thậm chí con dấu mang tên Trung tâm Tình nguyện Quốc gia để kêu gọi quyên góp.
Sự việc này chứng tỏ hoặc là quy chế về việc sử dụng danh nghĩa, logo, con dấu của Trung tâm đối với các nhóm trong mạng lưới chưa được xây dựng đầy đủ, chưa được quán triệt, hoặc là có quy chế nhưng không được kiểm soát, nhắc nhở, xử lý kịp thời khi có dấu hiệu lạm dụng.
Việc các dự án "Nuôi Em" trong nhiều năm dùng các cụm từ, hình ảnh gợi liên tưởng đến Trung ương Đoàn hay Trung tâm Tình nguyện Quốc gia mà không bị nhắc nhở, điều chỉnh càng làm lộ ra bất cập. Đó là các tổ chức đỡ đầu chưa xây dựng một hàng rào đủ rõ về quyền gắn tên lẫn nghĩa vụ minh bạch đối với các dự án thiện nguyện tự phát.
Về mặt quản trị và đạo đức công vụ, theo luật sư Hoàng Hà, việc tên tuổi, logo, danh xưng của mình bị sử dụng suốt nhiều năm mà không nắm được rồi chỉ đến khi dư luận bùng lên mới lên tiếng cho thấy Trung tâm đã thiếu những công cụ nội bộ để kiểm soát việc cho phép sử dụng tên.
Đồng thời, Trung tâm Tình nguyện quốc gia chưa giám sát sát sao các nhóm trong mạng lưới và chưa lường hết nguy cơ nhà hảo tâm tin rằng mọi dự án gắn với cụm từ "thuộc Trung tâm Tình nguyện Quốc gia" đều được cơ quan này bảo chứng. Khi xảy ra sự việc, trách nhiệm của Trung tâm là phải lên tiếng kịp thời để bảo vệ quyền lợi nhà hảo tâm, tránh cho công chúng tiếp tục hiểu lầm.
Theo thông cáo ngày 12-12, chính Hội Liên hiệp thanh niên Việt Nam cũng nhìn nhận cần có khuôn khổ pháp lý đầy đủ hơn để quản lý các mô hình thiện nguyện tự phát, từ đó bảo đảm minh bạch và an toàn cho người đóng góp.
Dưới góc độ pháp lý, luật sư Hà cho biết người nào tự ý sử dụng danh nghĩa "thuộc Trung tâm Tình nguyện Quốc gia" để kêu gọi sẽ phải chịu trách nhiệm chính. Nếu có hành vi giả mạo con dấu, giấy tờ, việc đó có thể bị xem xét xử lý về tội làm giả con dấu, tài liệu của cơ quan, tổ chức theo Điều 341 Bộ luật Hình sự 2015 sửa đổi 2017, hoặc bị xử phạt hành chính về hành vi giả mạo con dấu, giấy tờ của tổ chức.
