Đôi giày Nike, chiếc máy tính Acer và bài học giúp kinh tế Việt Nam thoát khỏi đáy của "đường cong nụ cười"
Stan Shih, nhà sáng lập công ty Acer từng đưa ra hình ảnh "đường cong nụ cười" năm 1992 để chỉ ra sự khác biệt trong các giai đoạn để đưa 1 sản phẩm ra thị trường. Theo đó các hoạt động lắp ráp, xử lý linh kiện máy tính là hoạt động mang giá trị gia tăng thấp nhất trong chuỗi giá trị của ngành.
Cách đây 1 tháng, Bộ kế hoạch và đầu tư ban hành Khung hướng dẫn kế hoạch phát triển kinh tế xã hội năm 2018. Một trong những việc cần làm trong năm tới là tiếp tục cơ cấu lại nền kinh tế gắn với đổi mới tăng trưởng. Riêng với khu vực kinh tế tư nhân, Bộ này cũng thẳng thắn chỉ ra rằng tình hình hoạt động của doanh nghiệp trong nước tiếp tục được cải thiện.
Những nỗ lực cải thiện môi trường kinh doanh bước đầu đã tạo động lực cho quá trình cơ cấu lại và phục hồi sản xuất của khu vực kinh tế tư nhân trong nước và thu hút đầu tư nước ngoài; tuy nhiên, nhiều mục tiêu quan trọng trong cơ cấu lại lĩnh vực này chưa có chuyển biến tích cực.
"Hiệu quả đóng góp của FDI cho nâng cao chất lượng tăng trưởng và tạo liên kết giữa doanh nghiệp FDI với doanh nghiệp trong nước chưa có nhiều cải thiện", báo cáo cho biết.
Nhận xét này cũng tương đồng với nhận xét của các tổ chức nghiên cứu trong và ngoài nước. Đơn cử như trong Báo cáo Kinh tế vĩ mô quý II của Viện Nghiên cứu Chính sách Phát triển công bố cho thấy mặc dù đã có sự phục hồi trong Quý 2, các chỉ báo lại đang cho thấy kinh tế Việt Nam ngày càng trở nên phụ thuộc vào khu vực có vốn đầu tư nước ngoài (FDI).
Tỷ trọng xuất khẩu của khu vực FDI tăng nhanh cho thấy Việt Nam ngày càng phụ thuộc nhiều hơn vào sản lượng của khu vực này, đặc biệt một số công ty lớn như Samsung. Nếu như năm 2009, xuất khẩu của khu vực FDI chỉ chiếm 32,9% tổng xuất khẩu thì còn số này đã tăng lên 70,2% năm 2016 và 70,6% trong nửa đầu năm 2017.
Đơn vị: Triệu USD, nguồn Tổng cục Hải quan.
Với dòng FDI lớn, vốn đầu tư toàn xã hội khu vực này liên tục tăng ở mức cao trong những năm gần đây. Dù suy giảm trong nửa cuối năm 2016, dòng vốn từ khu vực FDI đã phục hồi đáng kể trong nửa đầu năm 2017. Trong khi đó, lượng lao động sử dụng tại các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài trong lĩnh vực công nghiệp tiếp tục duy trì mức tăng trưởng cao. Ngược lại, số lao động sử dụng trong khu vực ngoài nhà nước thậm chí đã giảm tuyệt đối trong sáu tháng đầu năm 2017.
Những điều này cho thấy khu vực kinh tế trong nước đang ngày trở nên yếu thế so với khu vực có vốn đầu tư nước ngoài, đặc biệt trong bối cảnh quá trình hội nhập quốc tế đang được mở rộng.
Phụ thuộc vào FDI là 1 lẽ nhưng hiện Việt Nam vẫn loay hoay trong chiếc áo gia công. Cuối tháng 5 vừa, trong khuôn khổ chuyến thăm chính thức Mỹ, Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc đưa hình ảnh minh họa lợi nhuận của Việt Nam trên 1 chiếc giày Nike có giá 100 USD chỉ ở mức 22USD. Đây là hình dung dễ nhất về phận gia công của Việt Nam trong chuỗi giá trị thế giới.
Theo số liệu dự báo của hiệp hội Da-Giày-Túi xách Việt Nam trong năm 2017, tổng kim ngạch xuất khẩu của ngành da giày có thể đạt 17,8 tỉ USD, tăng 10% so với năm 2016. Tuy nhiên phần lớn lợi nhuận lọt vào túi khối FDI khi nhóm này chiếm tới 81% kim ngạch xuất khẩu.
Stan Shih, nhà sáng lập công ty Acer từng đưa ra hình ảnh "đường cong nụ cười" năm 1992 để chỉ ra sự khác biệt trong các giai đoạn để đưa 1 sản phẩm công nghệ ra thị trường. Theo đó các hoạt động lắp ráp, xử lý linh kiện máy tính là hoạt động mang giá trị gia tăng thấp nhất trong chuỗi giá trị của ngành.
Vì vậy, Acer đã gấp rút lập chiến lược để di chuyển dần lên các phân khúc khác của chuỗi giá trị như nghiên cứu và phát triển (R&D), thiết kế sản phẩm, xây dựng thương hiệu và marketing.
Đường cong nụ cười Stan Shih.
Khi thoát khỏi vùng trũng của đường cong này, Acer mới có thể thoát khỏi số phận là một đơn vị chuyên lắp ráp các linh kiện của máy tính được nhập khẩu bởi các công ty như Intel, HP. Từ đó ngành công nghiệp máy tính của Đài Loan tăng trưởng mạnh, kim ngạch xuất khẩu liên tục tăng, thu hút nhiều dự án đầu tư của những hãng sản xuất máy tính hàng đầu trên thế giới.
Bài học từ Acer và Đài Loan 25 năm trước vẫn còn nóng hổi với những nước tăng trưởng nhờ lao động giá rẻ, thậm dụng lao động như Việt Nam.
Để thoát khỏi đáy đường cong cười, không nền kinh tế nào có thể bứt phá nhanh chóng, rũ áo sau một đêm mà chỉ có thể tiến lên từng bước một. Quá trình này nhanh hay chậm cũng còn phải tuỳ thuộc vào nội lực của chính bản thân nền kinh tế.
