Để tránh sa vào cạm bẫy của ‘Bò tót’, chuyên gia đưa ra lời khuyên: Kích hoạt ‘Cáo’, biểu tượng của sự logic, phản biện và tư duy sáng suốt!

Tất cả chúng ta đều gặp khó khăn để đưa ra quyết định, nhất là những thời điểm quan trọng. Chúng ta thường bị mắc kẹt giữa các hướng suy nghĩ và phân vân: Lựa chọn theo trực giác hay sự tính toán kỹ lưỡng? Liệu tin tưởng vào logic thông thường có giúp chúng ta đưa ra quyết định đáng tin?

11 bước kích hoạt quyết định sáng suốt

Thạc sĩ Dương Việt Anh, người có trên 10 năm là Chuyên gia huấn luyện Điều hướng hành vi, cho các lãnh đạo, nhà quản trị bộ năng lực đặc thù gọi những quyết định sai lầm là trạng thái tư duy “Bò tót”.

Tháng 4/2024, anh Dương Việt Anh xuất bản và cho ra mắt bạn đọc tại Việt Nam tác phẩm "Cáo, Bò tót và Chùm nho” – cuốn sách cắt nghĩa đơn giản quá trình hình thành hành vi và tư duy, tập trung vào việc cải thiện khả năng tiếp nhận, xử lý thông tin, phán đoán và ra quyết định.

Dù mang đến khả năng phản ứng nhanh trong những tình huống khẩn cấp, "Bò tót" - biểu tượng của bản năng và cảm xúc - lại tiềm ẩn nhiều nguy cơ dẫn đến những quyết định thiếu độ tin cậy. Bò tót thúc đẩy chúng ta hành động dựa trên cảm xúc nhất thời hoặc theo niềm tin vào kinh nghiệm và tri thức sẵn có, phân tích logic và phản biện thông tin không trung thực. Dễ bị ảnh hưởng bởi thiên kiến nhận thức như hiệu ứng đám đông (Informational Social Influence) hay thiên kiến xác nhận (Confirmation Bias), Bò tót khiến chúng ta mắc kẹt trong lối mòn suy nghĩ, khó thích nghi với thay đổi và bỏ lỡ những cơ hội tiềm năng. Ví dụ: từ đầu tư theo đám đông dẫn đến thua lỗ, chọn ngành nghề theo sở thích nhất thời gây khó khăn trong tìm kiếm việc làm, cho đến những quyết định vội vàng trong các mối quan hệ, Bò tót có thể tạo ra những hệ lụy nghiêm trọng và lâu dài, ảnh hưởng đến nhiều khía cạnh trong cuộc sống của chúng ta.

Để tránh những cạm bẫy của "Bò tót", Dương Việt Anh đưa ra quy trình gồm 11 bước, giúp kích hoạt "Cáo" - biểu tượng của sự logic, phản biện và tư duy sáng suốt. Dưới đây là những cách để khắc chế tư duy phản sự thật của Bò tót và đưa ra quyết định hiệu quả hơn:

1. Chuyển hướng tư duy: Cố gắng chứng minh điều ngược lại với trực giác ban đầu; thay đổi vai trò vốn có của bản thân; thay đổi chủ thể đưa ra thông tin;

2. Định nghĩa lại khái niệm “đúng” và “sai”: Dùng khái niệm “sai” và “đúng” cho quy trình tư duy, không chỉ cho kết quả;

3. Quan tâm đến tác động của áp lực trong quá trình hình thành nên kết luận và quyết định;

4. Tự đẩy mình vào môi trường xa lạ: Để tăng cường mức độ cảnh giác và tập trung;

5. Giải quyết vấn đề hứng thú: Xóa bỏ thói quen tiếp nhận thông tin dựa vào việc bản thân có hứng thú với thông tin đó hay không;

6. Gia tăng liều lượng của lòng tự trọng: Dùng lòng tự trọng làm tăng trách nhiệm với những gì bản thân suy nghĩ, nói ra hoặc hành động;

7. Phát huy bản năng tò mò: Để thúc đẩy nhu cầu biết nhiều hơn về vấn đề đang phải đương đầu;

8. Tư duy như một “con bạc”: Khi dám đặt cược vào quyết định của mình, quá trình tư duy tìm ra câu trả lời sẽ trở nên chặt chẽ và kỹ lưỡng hơn;

9. Kiểm soát cảm xúc và điều chỉnh thái độ: Kiểm soát cảm xúc không phải là cách giải quyết vấn đề, nhưng là cách để khiến chúng ta trung thực với bản thân hơn, từ đó quá trình xử lý vấn đề sẽ logic và đúng thực tế hơn;

10. Loại trừ may rủi: Phân tích để hiểu được câu trả lời mình đưa ra là dựa vào kỹ năng hay may rủi;

11. Thử nghiệm vắc xin sự thật: Thử nghiệm các đáp án khả thi như cách y học thử vắc xin.

Thay vì để Bò tót "lái" theo bản năng, chúng ta cần học cách kích hoạt Cáo, chủ động suy xét và phân tích thông tin trước khi đưa ra quyết định. Điều này đặc biệt quan trọng trong thời đại thông tin bùng nổ hiện nay, nơi chúng ta liên tục phải đối mặt với những luồng thông tin đa chiều.

Vượt qua những trở ngại và sai lầm trong quá trình đưa ra quyết định không phải là điều dễ dàng. Đôi khi, chúng ta cần một góc nhìn mới để hiểu rõ hơn về những lựa chọn của mình. Cuốn sách “Cáo, Bò tót, và Chùm nho" khái quát một cách rõ ràng và thú vị về hai trạng thái tư duy tồn tại trong mỗi chúng ta: Cáo - đại diện cho sự logic, phản biện và Bò tót - tượng trưng cho bản năng, cảm xúc.

"Cáo, Bò tót, và Chùm nho" không chỉ phân tích sâu sắc về cách thức vận hành của tâm trí mà còn cung cấp cho bạn đọc những công cụ và phương pháp thực tế để rèn luyện tư duy phản biện, kiểm soát cảm xúc và đưa ra những quyết định sáng suốt hơn.

Hiểu “trạng thái nội tại” để minh triết trong suy nghĩ và quyết định

Trong quá trình suy nghĩ và ra quyết định, chúng ta luôn có xu hướng tìm kiếm những thông tin từ bên ngoài để tìm ra một định hướng. Điều này bao gồm những lời khuyên, ý kiến từ người quen biết, người có chuyên môn. Nhưng bạn có chắc rằng bạn sẽ thực sự sử dụng những lời khuyên đó? Ở một góc độ khác, bạn có chắc rằng những lời khuyên đó là có giá trị chứ?

Tuy nhiên chúng ta thường tiếp nhận và dựa dẫm quá nhiều vào kinh nghiệm và kiến thức sẵn có ("thư viện hạng xoàng") để chọn lựa thông tin thích hợp cho việc ra quyết định. Điều này tạo ra thiên lệch và hạn chế khả năng phán đoán của chúng ta. Để nâng tầm quyết định, chúng ta cần mở rộng "thư viện" này bằng cách học hỏi, trải nghiệm và không ngừng cập nhật một cách có khoa học.

Thực tế, biết rõ bản thân mình là cách tốt nhất để chúng ta đánh giá và xem xét các ý kiến trước khi quyết định. Xuyên suốt 9 chương của cuốn sách “Cáo, Bò tót và Chùm nho”, Thạc sĩ Dương Việt Anh nhấn mạnh về khái niệm “trạng thái nội tại" (thuật ngữ do tác giả đề xuất) và những ảnh hưởng của nó đến cách chúng ta tiếp nhận thông tin, xử lý thông tin, suy nghĩ, phán đoán và đưa ra quyết định.

Thông qua cuốn sách, tác giả muốn gửi gắm việc nhận diện và kiểm soát trạng thái nội tại của bản thân là chìa khóa để sống một cuộc sống có chất lượng, có ý thức, đồng thời giúp chúng ta đạt được mục tiêu và vượt qua thách thức trong cuộc sống thực luôn biến thiên.

Minh Nguyệt