Đây là loài nhện có IQ cao nhất trong tự nhiên, chúng biết đếm, đánh giá đối thủ và săn mồi có chiến thuật
Tất cả được thực hiện với một bộ não nhỏ hơn hạt gạo - điều khiến các nhà khoa học cũng phải bất ngờ.
Bạn đi vào một khu vườn và bị một con nhện rơi trúng người. Như một phản xạ, bạn sẽ nhảy dựng lên và cố gắng vùng vẫy để thoát khỏi nó. Trớ trêu thay, con nhện - bằng một cách nào đó luôn bám theo sau bạn dù bạn có chạy đi đâu chăng nữa.
Có thể đó chỉ là một sự tình cờ khi tơ nhện vô tình dính quần áo của bạn. Nhưng cũng có thể, con nhện đang chủ ý trêu đùa với loài người. Một bài báo mới trên tạp chí Knowable cho biết nhện dù có bộ não rất nhỏ, nhưng trí thông minh của loài vật này thực sự là thứ mà chúng ta không thể xem thường.
"Mọi người thường nghĩ các loài động vật cần đạt được một khối lượng mô não nhất định để thực hiện các hành vi phức tạp. Nhưng tôi nghĩ nhện là một trong những ví dụ thách thức giả thuyết đó. Nhện là một minh chứng cho thấy các loài sở hữu bộ não nhỏ vẫn có khả năng làm những công việc rất phức tạp", nhà sinh vật học tiến hóa Dimitar Dimitrov đến từ Bảo tàng Đại học Bergen ở Na Uy cho biết.
Nhện có thể chơi các trò chơi trí tuệ
Một trong những ứng cử viên thông minh nhất trong họ hàng nhà nhện là nhện nhảy Portia. Loài nhện này được tìm thấy chủ yếu ở Châu Phi, Châu Á và Châu Úc. Khác với những loài nhện giăng tơ bẫy côn trùng khác, những con nhện nhảy Portia là loài săn mồi chứ không chịu ngồi yên một chỗ chờ đợi. Và mục tiêu của chúng đôi khi chính là những con nhện khác.
Robert Jackson, một nhà nghiên cứu về nhện nhảy nổi tiếng tại Đại học Canterbury cho biết nhện Portia thể hiện trí tuệ của chúng bằng các chiến thuật săn mồi mà chúng áp dụng cho từng đối tượng là con mồi khác nhau.
Chẳng hạn đối với nhện Euryattus, những con cái của loài này thường làm tổ trong những chiếc lá khô cuộn tròn treo bằng tơ lơ lửng trong không khí. Nhện nhảy Portia quan sát thấy mỗi khi nhện đực Euryattus về tổ, chúng sẽ đứng trên đỉnh và lắc cái tổ theo nhịp nhất định như một mật khẩu. Khi biết đúng là mật khẩu của nhện đực, con nhện Euryattus cái sẽ đi ra đón nó.
Vì vậy, những con nhện nhảy Portia đã bắt chước hành vi này của nhện đực Euryattus, dụ con cái ra khỏi tổ và đưa chúng vào một cuộc phục kích.
Đối với các loài nhện giăng lưới, nhện nhảy Portia sẽ sử dụng các chiến lược tùy theo kích thước của đối thủ. Ví dụ, nếu con mồi nhỏ hơn kích thước của bản thân chúng, nhện nhảy Portia sẽ đi vào giữa lưới, giả vờ bị mắc kẹt và vùng vẫy như thể không thể thoát ra được.
Con nhện giăng lưới sẽ vồn vã lao đến vì nghĩ rằng nó sắp có một bữa ăn ngon, nhưng lại không biết thực ra chúng mới là người đang trở thành bữa ăn của nhện nhảy Portia.
Ngược lại, khi nhện Portia thấy con mồi của chúng tương đối lớn và cũng là một loài nhện ăn nhện nguy hiểm. Nó sẽ chỉ đi đến mép lưới, nấp vào một chiếc lá hay cành cây để tạo ra những tín hiệu nhẹ nhàng như thể một con ruồi vừa mắt kẹt.
Khi con mồi to lớn từ từ đi tới rìa lưới kiểm tra, nhện nhảy Portia lao vào và tấn công chúng bằng những chiếc răng nanh có nọc độc của mình.
Trong các thí nghiệm, Jackson phát hiện ra nhện Portia sẽ thử các phương án đi săn, tốc độ và kiểu làm rung động mạng lưới của các loài nhện khác cho đến khi nó tìm được sự kết hợp phù hợp để đánh lừa chúng.
Nếu việc đánh lừa không có hiệu quả, nhện Portia có thể rình phía sau con nhện, đi vào mạng lưới của chúng với các bước chân đều đều như thể một cơn gió thổi qua và rồi bất ngờ tấn công con mồi. Về cơ bản, loài nhện Portia rất thông minh và chúng biết cách học, rút kinh nghiệm từ mỗi chuyến đi săn của mình, Jackson nói.
Nhện biết lập kế hoạch và định vị đường đi tối ưu
Một trong những khía cạnh hấp dẫn nhất trong chiến lược săn mồi của nhện nhảy Portia là nó thường phát hiện con mồi từ xa, nhờ thị giác vượt trội của mình. Sau đó, nhện Portia sẽ lên kế hoạch cho cuộc tấn công của chúng.
Jackson lần đầu tiên quan sát thấy điều này trong tự nhiên khi nhện nhảy Portia đụng độ một loài nhện thợ dệt cầu. Con nhện thợ dệt đã bảo vệ mạng của nó bằng cách lắc mạnh, hất tung con nhện nhảy xuống nền rừng.
Thay vì bám vào tơ và trèo lên trực tiếp lên mạng và trở lại sàn đấu, nhện nhảy Portia đã bí mật đi vòng lên thân cây và chọn một hướng tấn công khác tốt hơn.
"Trong tình huống này, tốt hơn là con nhện Portia nên đi đường vòng, trèo quanh thân cây, đi lên phía trên đầu con nhện dệt cầu rồi thả một sợi tơ đi xuống để lao vào tấn công nó", nhà nhện học Fiona Cross đến từ Đại học Canterbury, New Zealand cho biết.
Làm như vậy thì con nhện dệt cầu sẽ không tài nào dùng độc chiêu rung mạng của mình để hất nhện nhảy Portia xuống rừng được nữa.
Để tìm hiểu làm thế nào những con nhện nhỏ bé này vạch được ra những con đường phức tạp như vậy, Cross và Jackson đã đưa một vài con nhện Portia vào hộp thí nghiệm. Chiếc hộp được đặt vào trong một bể nước (nhện ghét nước và không bao giờ muốn bị rơi xuống nước).
Trong đó, con nhện nhảy được đặt trên một tháp quan sát, nơi nó nhìn thấy hai chiếc hộp, một chứa con mồi và một chỉ chứa lá khô. Con nhện Portia bây giờ sẽ phải đứng đó để tìm đường đi lên chiếc hộp chứa mồi.
Cross và Jackson đã cẩn thận thiết kế con đường đi sai ở gần hơn so với đường đi đúng. Nếu là một con kiến, chúng sẽ dễ dàng bị lừa đi vào con đường gần hơn. Vì bản năng của kiến là thử và sai, chỉ khi chúng biết mình chọn sai đường, chúng mới đi vòng để chọn đường khác.
Nhưng nhện Portia thì khác, trong thí nghiệm này, Cross và Jackson quan sát thấy hầu hết những con nhện đều chọn đúng đường sau khi ngó nghiêng từ tháp quan sát. Điều này chỉ có thể được giải thích bằng khả năng nhận thức đường đi trong não bộ của chúng – kỳ tích nhận thức mà một bộ não bé nhỏ có thể thực hiện được.
Nhện có thể đếm đến 3
Sử dụng chính mô hình mê cung ở thí nghiệm trên nhưng với một thiết lập khác, Cross và Jackson một lần nữa khám phá ra bản năng toán học của nhện nhảy Portia. Đầu tiên, họ vẫn cho con nhện nhảy đứng ở đài quan sát để tìm đường tới con mồi của chúng.
Khi con nhện đã tìm được đường và bắt đầu di chuyển, Cross và Jackson đợi nó đi đến một góc khuất rồi bất ngờ thả thêm một, hoặc vài con mồi vào chiếc hộp mục tiêu. Sau đó, hai nhà nghiên cứu phát hiện khi nhện Portia nhìn thấy một con nhện từ tháp nhưng đến nơi lại thấy hai con, nó sẽ dừng lại và ít có xu hướng tấn công vào hộp hơn.
Điều tương tự cũng xảy ra khi số lượng nhện được thay đổi từ 1 thành 3, 2 thành 3 hoặc ngược lại, 3 hoặc 2 thành 1. Tuy nhiên, khi Cross và Jackson thay đổi các số lượng lớn hơn 3, những con nhện Portia đã không thể hiện sự ngập ngừng như vậy.
Bộ đôi nhà khoa học cho biết đây là bằng chứng cho thấy nhện Portia có thể đếm đến 3, và khả năng này tương đương với những gì mà một đứa trẻ 1 tuổi có thể thực hiện.
Nhện biết phá vỡ quy tắc và đánh giá rủi ro
Trở thành một con nhện nhỏ lang thang trong tự nhiên là một điều gì đó đầy rủi ro. Mặc dù nhện Portia là một loài săn mồi nhưng bản thân chúng cũng có rất nhiều kẻ thù bao gồm các loài nhện khác, kiến, chim, thằn lằn, cóc và ong bắp cày.
Tuy nhiên, một lần nữa, những con nhện bé nhỏ có thể sử dụng trí thông minh của mình để thoát khỏi những tình huống nguy hiểm.
Ximena Nelson, một nhà nghiên cứu hành vi động vật tại Đại học Canterbury đã thực hiện một thí nghiệm để kiểm tra kỹ năng thoát hiểm của nhện nhảy Portia điêu luyện đến cỡ nào. Đầu tiên, cô đặt chúng trên một cái bệ được bao quanh bởi nước. Một lần nữa, nhắc lại với bạn rằng nhện rất ghét nước mặc dù chúng có thể bơi.
Sau đó, Nelson thiết kế lên 4 con đường, bằng cách đặt các miếng gỗ nhô lên khỏi mặt nước, nơi mà nhện Portia có thể nhảy lên đó và thoát ra ngoài. Trong đa số các trường hợp, những con nhện nhảy Portia đã chọn con đường ngắn nhất, với ít lần nhảy và do đó ít cú hụt chân rơi xuống nước nhất.
Nhưng điều bất ngờ mà Nelson nhận thấy là một số con nhện đã chọn đường dài nhất. Nhưng thay vì nhảy một bậc một, những con nhện này đã nhảy qua vài bậc một lúc và đột nhiên con đường dài nhất này lại trở nên ngắn hơn.
Nếu bạn chọn một đường vòng cung nhưng không đi theo vòng cung mà nhảy chéo qua đó, bạn sẽ được đường ngắn nhất, Nelson cho biết. Và những con nhện Portia biết điều đó. "Chúng đã quan sát và suy nghĩ. Nhện Portia đã dành nhiều thời gian hơn để xem xét tuyến đường trước khi đưa ra quyết định", Nelson nói.
Rõ ràng, những con nhện với bộ não bé nhỏ này đang thể hiện một trình độ trí tuệ vượt bậc so với tưởng tượng ban đầu của các nhà khoa học. Nhện nhảy không phải là loài nhện lớn nhất, nhưng chúng có khả năng thực hiện những hành vi phức tạp nhất, Dimitrov nói.
Vì vậy, cá rằng khi các nhà nghiên cứu tiếp tục tìm hiểu và làm thí nghiệm với loài nhện này, họ sẽ còn bất ngờ với những gì mà nhện nhảy Portia có thể làm được, chỉ bằng bộ não nhỏ hơn cả hạt gạo của chúng.
