Thăm nhà máy in tiền đầu tiên ở Việt Nam
Nhà máy in tiền đầu tiên của chính quyền cách mạng Việt Nam nằm ở đồn điền Chi Nê (giai đoạn 1946-1947), nay là xã Cố Nghĩa - Lạc Thủy - Hòa Bình. Nơi đây, những “tờ bạc tài chính cụ Hồ” đầu tiên mang sứ mệnh lịch sử lớn lao đã ra đời.
Tháng 9/1945, nước ta giành được độc lập nhưng lâm vào tình thế khó khăn, ngân khố quốc gia gần như trống rỗng. Do chưa phát hành được tiền tệ độc lập khiến tài chính của ta gặp rất nhiều khó khăn. Trong lúc đó, quân Tưởng ở miền Bắc đã tung tiền “quan kim” để cạnh tranh với đồng tiền Đông Dương và phá hoại nền kinh tế của ta.
Chính quyền cách mạng của chúng ta đã khắc phục bằng cách kêu gọi nhân dân tích cực sản xuất và ủng hộ cho “Quỹ Độc lập”, “Tuần lễ vàng”… nhưng phía Pháp luôn tìm cách phá hoại, gây khó khăn cho ta về tài chính. Trước tình hình đó, việc phát hành đồng tiền độc lập của Nhà nước Việt Nam Dân chủ Cộng hoà là nhu cầu bức thiết.
Tháng 10/1945, đồng chí Phạm Văn Đồng - Bộ trưởng Bộ Tài chính - được Trung ương chỉ đạo, điều hành toàn bộ việc chuẩn bị, in và phát hành đồng tiền mới của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hoà. Vấn đề khó khăn nhất là cơ sở vật chất kỹ thuật cần dùng cho việc sản xuất đồng tiền Việt Nam.
Trước cách mạng tháng Tám 1945, cả Đông Dương chỉ có 2 nhà máy in lớn là Nhà in Viễn Đông và Nhà in Tô-panh. Nhưng tại thời điểm này, cả hai nhà máy in đều do quân Tàu Tưởng và Pháp đang chiếm đóng, ta không thể sử dụng.
Bộ Tài chính đã quyết định nhờ ông Đỗ Đình Thiện (1904-1972, nhà tư sản Việt Nam yêu nước) đứng tên và bỏ tiền ra mua lại nhà in Tô-panh của Pháp (vì người Pháp không chịu bán cho Chính phủ ta) và hiến cho Chính phủ ta để lập nhà in tiền.
Từ đó việc in tiền được thực hiện suốt cả ngày và đêm. Địa điểm nơi nhà in tiền Tô-panh đóng sau này là cửa hàng Bách hoá số 5 đường Nam Bộ (đường Lê Duẩn - Hà Nội ngày nay).
Từ đây, Chính phủ ta có nhà in riêng, được tổ chức lại đàng hoàng để ngày đêm in bạc. Để che mắt địch và bọn phản cách mạng tìm cách phá rối, nhà in được mang tên là Việt Nam Quốc gia ấn thư cục.
Ngày 3/2/1946, tức mùng 2 Tết năm Bính Tuất, theo chủ trương của Chính phủ, đồng tiền (giấy bạc) Việt Nam được tung ra ở hầu hết khắp các tỉnh miền Nam Trung bộ và được nhân dân ta nhiệt liệt hoan nghênh. Đó là những đồng tiền đầu tiên của ta đại diện cho nền độc lập, tự do của Tổ quốc, chủ quyền thiêng liêng của quốc gia và trên đồng tiền mới có in hình Chủ tịch Hồ Chí Minh
Năm 1946, cơ sở nhà máy in tiền Tô-panh bị lộ, quân Pháp và Tàu Tưởng thường xuyên khiêu khích, phá hoại, bắn giết công nhân tại đây. Tình thế đó, Bộ Tài chính quyết định sơ tán một bộ phận của nhà in lên đồn điển Chi Nê (xã Cố Nghĩa, vùng Chi Nê, huyện Lạc Thuỷ, tỉnh Hoà Bình).
Đồn điền Chi Nê được xây dựng cuối thế kỷ XIX, rộng hơn 7.300 ha. Tại đây, chủ đồn điền Bô-Ren (người Pháp) đã xây dựng nhiều khu nhà kiên cố, khu chế biến cà phê, chuồng trại trâu bò. Năm 1943, Bô-Ren bán lại đồn điền cho gia đình ông Đỗ Đình Thiện với giá hai nghìn lượng vàng.
Để bảo vệ an toàn cho việc in tiền, Thủ tướng Phạm Văn Đồng ra lệnh tháo dỡ, vận chuyển toàn bộ máy móc còn lại ở Hà Nội lên Cố Nghĩa - Chi Nê. Một lần nữa gia đình ông Đỗ Đình Thiện lại đón đoàn cán bộ, công nhân viên của nhà máy in tiền Tô - panh về ở và làm việc tại đồn điền của mình.
Tại đây, gia đình ông đã dành một địa điểm thích hợp, đồng thời cho mượn nhà xưởng, máy điện, nước của đồn điền Chi Nê cùng một số cơ giới kho tàng để đặt nhà máy in tiền đầu tiên của nước Việt Nam dân chủ cộng hoà.
Và tại đây, tờ giấy bạc có mệnh giá lớn nhất lúc bấy giờ được ra đời là tờ giấy bạc 100 đồng Việt Nam, còn được gọi là tờ bạc "con trâu xanh" vì trên tờ bạc có hình con trâu màu xanh, kịp thời phục vụ nhu cầu kháng chiến.
Ở nhà máy in tiền Chi Nê, công nhân làm việc chủ yếu từ 4 giờ chiều đến 3 giờ sáng hôm sau. Mặc dù làm đêm vất vả, mệt nhọc nhưng với tinh thần yêu nước, anh chị em công nhân dốc toàn tâm lực, tạo được "dòng máu" cung cấp đều đặn cho chiến trường, cho mọi nhu cầu kháng chiến, kiến quốc.
Ngày 31/11/1946, Quốc hội nước Việt Nam Dân Chủ cộng hoà họp kỳ thứ hai, quyết định phát hành đồng tiền Việt Nam và tổ chức thu hồi, đổi tiền Đông Dương trên toàn quốc với mệnh giá 1 đồng, 5 đồng, 10 đồng, 20 đồng, 50 đồng, 100 đồng và tiếp đó là loại 200 đồng, 500 đồng.
Với vị trí chiến lược, đồn điền Chi Nê đã hai lần vinh dự được đón Chủ tịch Hồ Chí Minh về thăm và ở lại làm việc. Ngày 21/2/1947, trong chuyến về thăm Lạc Thủy, Bác nói: “Đây là Nhà máy in tiền của ta, các chú cần giữ gìn cẩn thận, phải thi đua nhau làm việc để in được nhiều tiền cho cả nước tiêu dùng và công cuộc kháng chiến cứu quốc”.
Đến nay, một phần Khu di tích Nhà máy in tiền đã bị thay đổi và xuống cấp, nhiều di vật bị thất lạc. Nơi đây trở thành di tích lịch sử được Bộ Văn hóa, thể thao và du dịch xếp hạng cấp Quốc gia năm 2007. UBND tỉnh Hòa Bình đã có quyết định phê duyệt quy hoạch chi tiết xây dựng Khu di tích lịch sử Nhà máy in tiền.
Bà Đinh Thị Bình, Phó Ban quản lý các khu di tích huyện Lạc Thủy (Hòa Bình) cho biết, tổng diện tích công trình là 15,5 ha với tổng mức đầu tư trên 270 tỷ đồng, tiến hành trong hai giai đoạn.
Dưới đây là một số hình ảnh về nhà máy in tiền đầu tiên của nước ta:
