Cảnh báo: Lạm dụng cà phê có thể làm não “xuống cấp”, tăng nguy cơ mất trí nhớ
Trong nhịp sống hiện đại, đặc biệt với dân văn phòng, một tách cà phê buổi sáng gần như đã trở thành nghi thức không thể thiếu.
Trong nhịp sống hiện đại, đặc biệt với dân văn phòng, một tách cà phê buổi sáng gần như đã trở thành nghi thức không thể thiếu. Hương thơm nồng nàn cùng vị đắng đặc trưng của cà phê giúp xua tan mệt mỏi, khởi đầu ngày mới tỉnh táo hơn. Tuy nhiên, đằng sau sự sảng khoái tức thời ấy là những cảnh báo khoa học về ảnh hưởng lâu dài của caffeine đến não bộ, đặc biệt ở người trẻ tuổi.
Theo Báo cáo phát triển cà phê đô thị Trung Quốc năm 2025, mức tiêu thụ cà phê bình quân đầu người đã tăng nhanh: năm 2023 là 16,74 cốc, đến năm 2024 tăng lên 22,24 cốc. Dù vậy, con số này vẫn còn khá thấp so với các nước phát triển. Ở Mỹ, theo số liệu của Hiệp hội Cà phê Quốc gia (NCA), trung bình một người uống tới 729,2 tách mỗi năm, gấp hàng chục lần so với Trung Quốc. Tại châu Á, thế hệ sinh những năm 1990 và 1980 đã trở thành lực lượng chính tiêu thụ cà phê.
Một khảo sát năm 2023 của Trung tâm trao đổi thông tin thực phẩm và sức khỏe Trung Quốc cho thấy: 50% người uống cà phê vì lý do chức năng (giữ tỉnh táo, chống buồn ngủ), 30% vì nhu cầu xã hội và 20% vì muốn trải nghiệm văn hóa. Cà phê từ lâu đã vượt qua ranh giới “thức uống nhập khẩu” để trở thành một phần trong lối sống đô thị.
Khoa học cũng chứng minh nhiều lợi ích ngắn hạn của caffeine. Một nghiên cứu đăng trên tạp chí Nature năm 2024 chỉ ra rằng caffeine có khả năng ngăn chặn các thụ thể adenosine trong não, từ đó giúp cải thiện sự chú ý, tốc độ phản ứng và trí nhớ tạm thời. Adenosine vốn là hợp chất đóng vai trò quan trọng trong điều hòa giấc ngủ, bảo vệ tim mạch, đồng thời được xem là tín hiệu “báo mệt mỏi” cho não bộ. Khi bị caffeine ức chế, con người sẽ tỉnh táo và khó cảm thấy buồn ngủ, điều này giải thích tại sao cà phê được ưa chuộng đến vậy.
Tuy nhiên, một nghiên cứu công bố tháng 5/2015 trên Communications Biology của Đại học Montreal và Viện Công nghiệp Quebec (Canada) lại đưa ra cảnh báo: caffeine có thể làm thay đổi mạnh hoạt động não, đặc biệt ở người trẻ từ 20–27 tuổi. Nghiên cứu thực hiện trên 40 người khỏe mạnh, chia thành hai nhóm tuổi: 20–27 và 41–58. Họ lần lượt được cho uống viên nang chứa caffeine (tương đương 3 tách cà phê) và viên nang giả dược, sau đó được theo dõi giấc ngủ bằng đa ký giấc ngủ (PSG) để phân tích thay đổi trong giai đoạn ngủ không chuyển động mắt nhanh (NREM).
Kết quả cho thấy: caffeine làm tăng độ phức tạp và biên độ hoạt động thần kinh trong lúc ngủ, khiến não khó bước vào trạng thái thư giãn sâu. Nhóm trẻ tuổi, vốn có mật độ thụ thể adenosine cao hơn, phản ứng mạnh mẽ hơn với caffeine dẫn đến giấc ngủ bị rối loạn và mệt mỏi sau đó. Trong khi đó, nhóm trung niên ít bị ảnh hưởng hơn vì số lượng thụ thể adenosine đã giảm theo tuổi tác.
Nhóm nghiên cứu Canada còn ghi nhận sau thời gian dùng caffeine, hiệu suất cơ bắp của người trẻ giảm tới 15%, đồng thời cảm giác mệt mỏi chủ quan lại tăng cao. Điều này chứng minh lợi ích “tỉnh táo” mà caffeine mang lại chỉ mang tính tạm thời, về lâu dài có thể gây suy giảm nhận thức và thể chất.
Không chỉ dừng ở đó, một nghiên cứu tại Úc cũng phát hiện: những người uống trên 6 tách cà phê mỗi ngày có nguy cơ giảm 5% thể tích hồi hải mã – vùng não liên quan đến trí nhớ và nguy cơ mắc chứng mất trí nhớ tăng tới 53%. Ngược lại, nếu tiêu thụ ở mức vừa phải (dưới 4 tách mỗi ngày), cà phê không gây rủi ro này.
Các chuyên gia thần kinh cho rằng: uống cà phê điều độ giúp cải thiện sự tỉnh táo, nhưng lạm dụng lâu dài dễ gây lệ thuộc và ảnh hưởng tiêu cực. Khi ngừng đột ngột, cơ thể sẽ trải qua phản ứng giống “cai thuốc”: uể oải, đau đầu, thậm chí mệt mỏi hơn trước khi uống.
Điều đáng lưu ý là từ xa xưa, y học cổ truyền phương Đông đã nhấn mạnh cơ thể cần sống theo nhịp sinh học tự nhiên, không nên phụ thuộc quá nhiều vào yếu tố kích thích bên ngoài. Thay vì uống nhiều cà phê, một giấc ngủ sớm hay một ly sữa ấm đôi khi lại là phương thuốc tốt hơn để hồi phục năng lượng.
Tóm lại, cà phê vẫn là một phần không thể thiếu trong đời sống hiện đại, nhưng cần được tiêu thụ có kiểm soát. Lợi ích ngắn hạn của caffeine là không thể phủ nhận, song việc lạm dụng có thể làm “tổn thương thầm lặng” đến trí não, đặc biệt ở người trẻ. Giữ thói quen uống cà phê điều độ – dưới 4 tách mỗi ngày kết hợp với chế độ nghỉ ngơi hợp lý chính là cách tốt nhất để vừa tận hưởng hương vị cà phê, vừa bảo vệ sức khỏe lâu dài.
