Bong bóng cho vay ngang hàng (P2P) vỡ tung tại một quốc gia ĐNÁ: Finfluencer bị giám sát chặt, hàng chục nghìn nạn nhân mất tiền oan vì tin người

Anita Carolina, 29 tuổi, cư dân thành phố Surabaya, Đông Java, đã rút ra bài học đắt giá: không nên dễ dàng rót tiền đầu tư chỉ bằng niềm tin với những người có ảnh hưởng về tài chính trên mạng xã hội. Cô đang phải vật lộn để đòi lại 471 triệu rupiah (khoảng 28.000 đô la), khoản tiền tiết kiệm lớn đầu tư vào nền tảng cho vay ngang hàng (P2P) Akseleran khoảng ba năm trước, sau khi thấy nền tảng này được một người nổi tiếng quảng bá.

Akseleran hiện đang phải đối mặt với vụ kiện từ ít nhất 19 người, cáo buộc công ty đã gây ra thiệt hại khoảng 6 tỷ rupiah cho họ. Công ty cho rằng các vấn đề tài chính của mình đến từ việc một số người vay không trả được nợ.

“Thật đáng thất vọng, vì tôi đã nghe theo lời khuyên của họ, nhưng giờ tôi hoàn toàn tránh xa họ”, Carolina nói với Nikkei Asia. “Đầu tư không nên được tiếp thị như một trò chơi dễ dãi. Người có sức ảnh hưởng là người bán hàng, không phải cố vấn tài chính”.

Nhu cầu đầu tư đã tăng nhanh chóng tại Indonesia, đặc biệt là kể từ khi đại dịch COVID-19 bùng phát, chủ yếu do giới trẻ dẫn đầu và được thúc đẩy bởi sự phát triển mạnh mẽ của các nền tảng kỹ thuật số cho phép người dùng đầu tư chỉ bằng một cú nhấp chuột. Theo Trung tâm Lưu ký Chứng khoán Trung ương Indonesia, số lượng nhà đầu tư đăng ký trên thị trường vốn đã tăng vọt từ 2,5 triệu vào năm 2019 lên 19,2 triệu tính đến tháng 10, trong đó 99,7% là cá nhân.

Tuy nhiên, nhiều người mới tham gia lĩnh vực đầu tư lại thiếu kiến thức và có xu hướng muốn đạt được lợi nhuận cao và nhanh chóng, vậy nên thúc đẩy sự phổ biến của những người có sức ảnh hưởng về tài chính tại địa phương.

Các trường hợp đầu tư sai lầm và cáo buộc lừa đảo ngày càng nhiều khiến Cơ quan Dịch vụ Tài chính Indonesia (OJK) cuối cùng đã có động thái quản lý. Nhiều người trong số họ được cho là thiếu đào tạo tài chính phù hợp và che giấu quan hệ đối tác được trả tiền.

Quy định mới của OJK, có hiệu lực từ thứ Năm, yêu cầu tất cả các công ty chứng khoán và nhà môi giới phải thẩm định, giám sát và chịu trách nhiệm pháp lý đối với nội dung quảng cáo do những người có sức ảnh hưởng (influencer) mà họ thuê thực hiện. Những người có sức ảnh hưởng phân tích chứng khoán phải được cấp phép hành nghề cố vấn đầu tư, và những người thực hiện nội dung quảng cáo phải được đăng ký là đối tác tiếp thị. Những người có sức ảnh hưởng sẽ được yêu cầu công bố minh bạch các khoản xác nhận được trả tiền và trình bày rủi ro cũng như lợi ích cho bất kỳ khoản đầu tư nào.

“Lần tới khi một lời khuyên tài chính nào đó xuất hiện trên trang cá nhân của bạn, hãy dừng lại một chút”, OJK nói trong một chiến dịch truyền thông xã hội hồi tháng 10. “Việc nó lan truyền không có nghĩa là nó đúng đắn”.

Akseleran là một trong số nhiều nền tảng cho vay ngang hàng (P2P) đã bị giám sát chặt chẽ trong những tháng gần đây. Những nền tảng khác bao gồm KoinP2P, Crowde và Dana Syariah Indonesia. Tháng trước, OJK cho biết họ đã thu hồi giấy phép của Crowde và cũng đã hợp tác với cảnh sát để điều tra các hành vi phạm tội có thể xảy ra với một số nền tảng khác. Đây là những công ty khởi nghiệp cho vay ngang hàng đã phá sản trong hai năm qua tại Indonesia.

Các nền tảng kết nối người cho vay cá nhân với người vay, thường là các doanh nghiệp nhỏ đang gặp khó khăn trong việc vay vốn ngân hàng. Nhiều người cho vay là thế hệ millennials và Gen Z trẻ tuổi, được giới thiệu đến các chương trình này thông qua những người có sức ảnh hưởng về tài chính (finfluencer).

Nhưng cho vay ngang hàng (P2P lending) không phải là lĩnh vực duy nhất tồn tại mặt trái. Trong vài năm qua, hàng chục nghìn người đã chịu thiệt hại hàng nghìn tỷ rupiah sau khi đầu tư vào các chương trình như giao dịch tự động và quyền chọn nhị phân. Những người có sức ảnh hưởng quảng bá cho các chương trình này, chẳng hạn như Doni Salmanan, đã bị bỏ tù vì tội gian lận và rửa tiền.

OJK đã phải đối mặt với những lời chỉ trích vì không bảo vệ được các nhà đầu tư. Trọng tâm trước đây của cơ quan này là đóng cửa các trang web và ứng dụng di động liên quan đến các doanh nghiệp công nghệ tài chính hoạt động bất hợp pháp bị coi là chưa đủ, khi các doanh nghiệp mới liên tục xuất hiện.

Friderica Widyasari Dewi, giám đốc điều hành phụ trách giám sát ngành tài chính và bảo vệ người tiêu dùng của OJK, cho biết cơ quan này đã đóng cửa hoặc chặn tổng cộng 13.229 tổ chức tài chính bất hợp pháp từ năm 2017 đến tháng 9. Hơn 80% trong số đó cung cấp các khoản vay trực tuyến, tiếp theo là các nền tảng đầu tư và cầm đồ.

Bộ Truyền thông và Kỹ thuật số cũng đang xem xét liệu có nên quản lý những người có sức ảnh hưởng về tài chính một cách chính thức hơn hay không.

“Chúng ta cần phải quản lý, nhưng không nên quá khắt khe”, Bonifasius Wahyu Pudjianto, người đứng đầu cơ quan phát triển nguồn nhân lực của Bộ, phát biểu vào tháng 11.

Felicia Putri Tjiasaka, một finfluencer sở hữu một trong những lượng người theo dõi lớn nhất trên mạng xã hội Indonesia, thừa nhận đã mắc sai lầm khi đưa ra những đề xuất đầu tư vào cho vay ngang hàng (P2P lending) trước đây. Cô cho biết bản thân đã đầu tư vào Akseleran từ năm 2020 nhưng đã dừng lại vào năm 2023, đồng thời nói thêm rằng những dự đoán tài chính của cô có thể sai lệch.

“Ở Indonesia, chính lĩnh vực P2P hiệu quả đang thất bại”, Tjiasaka chia sẻ với 1,4 triệu người theo dõi trên TikTok vào tháng 6. “Có nhiều yếu tố, từ nền kinh tế đến các vấn đề nội bộ của công ty, khiến việc phân tích tín dụng chưa đủ chặt chẽ”.

Theo hồ sơ LinkedIn của cô, Tjiasaka đã là nhà phân tích nghiên cứu vốn chủ sở hữu trong gần bốn năm trước khi trở thành người sáng tạo nội dung vào năm 2020.

Ban quản lý của Tjiasaka và Akseleran đã không trả lời yêu cầu bình luận của Nikkei. Một đại diện bộ phận chăm sóc khách hàng của KoinP2P cho biết họ chỉ được phép cung cấp thông tin cho người dùng nền tảng của mình.

Các chuyên gia cho rằng chính nỗi sợ bị bỏ lỡ, cộng với việc thường xuyên tiếp xúc với mạng xã hội, đã khiến nhiều nhà đầu tư mới tham gia vào các chương trình lừa đảo. Một cuộc khảo sát năm 2023 của Trung tâm Nghiên cứu Kinh tế và Luật pháp (CELIOS), một tổ chức tư vấn tại Jakarta, cho thấy 70% số người được hỏi tin tưởng những người có sức ảnh hưởng về tài chính, ngang bằng với 69,5% đối với các cố vấn tài chính được cấp phép.

Những người có sức ảnh hưởng trong lĩnh vực tài chính (Finfluencer) thường rất thuyết phục với lối kể chuyện gần gũi, cách giải thích dễ hiểu và khả năng giúp việc đầu tư trở nên bớt e ngại hơn. Một số người còn khoe khoang sự giàu có và lợi nhuận tài chính mà họ có được từ một số khoản đầu tư nhất định, lôi kéo người khác làm theo.

Tuy nhiên, Tauhid Ahmad, một nhà phân tích cấp cao tại Viện Phát triển Kinh tế và Tài chính ở Jakarta, cho biết: “Các cá nhân dễ dàng tự dán nhãn mình là người có sức ảnh hưởng về tài chính mà không có lý lịch phù hợp”. Ông nói thêm rằng họ thường có hiểu biết hạn chế về rủi ro và thường không tiết lộ nội dung quảng cáo.

Rita Efendy, một nhà phân tích kỹ thuật được chứng nhận với hơn 20 năm kinh nghiệm trong thị trường vốn, cũng cho biết nhiều người có sức ảnh hưởng trong lĩnh vực tài chính thiếu kiến thức hoặc hiểu biết tài chính phù hợp để đưa ra lời khuyên.

Bà đã ủng hộ động thái của OJK, bao gồm cả việc yêu cầu công bố các chương trình khuyến mãi được trả tiền, vì một số người có sức ảnh hưởng nhận được khoản thanh toán lớn từ các công ty.

Efendy, người sáng lập Indonesia Investment Education, một trung tâm giáo dục, cho biết: “Bạn thấy những người có sức ảnh hưởng tuyên bố làm việc cho nhiều công ty môi giới, điều này là bất hợp pháp và bất kỳ ai biết luật sẽ không dám làm điều đó”.

Bà nói thêm rằng vì yêu cầu về giấy phép cố vấn đầu tư khá phức tạp nên có lẽ OJK nên lập ra danh sách trắng những người được cấp phép làm đại diện môi giới chứng khoán.

Bhima Yudhistira Adhinegara, giám đốc điều hành của CELIOS, cho biết việc giám sát những người có sức ảnh hưởng về tài chính thực sự rất cần thiết vì họ thường làm mờ ranh giới giữa giáo dục và quảng cáo trả phí.

“Mọi người bị ảnh hưởng bởi những người nổi tiếng ham lợi ích riêng, chứ không phải bởi việc đọc báo cáo tài chính hay phân tích các yếu tố cơ bản của một công ty”, Adhinegara nói. “Trong khi đó, những người giỏi tài chính thực sự lại không thể truyền tải thông tin một cách hấp dẫn”.

Theo: Nikkei Asia

Vũ Anh