AI có thể thay thế hàng trăm triệu người, nhưng vẫn ‘bó tay’ trước 3 nhóm nghề này
Trong khi nhiều người lo lắng trí tuệ nhân tạo (AI) sẽ “cướp” mất việc làm, các chuyên gia cho rằng vẫn có những lĩnh vực mà máy móc khó lòng chen chân – ít nhất là trong tương lai gần.
Nỗi lo mất việc giữa kỷ nguyên AI
Khi máy dệt xuất hiện vào thế kỷ 18, công nhân Anh từng đập phá nhà xưởng vì sợ mất việc. Đến thời đại dây chuyền sản xuất, nỗi lo ấy lại trỗi dậy. Nhưng lịch sử đã chứng minh, dù công nghệ phát triển, lao động con người vẫn tìm được chỗ đứng mới.
Lần này, làn sóng AI được đánh giá còn mạnh mẽ hơn. Theo báo cáo của Goldman Sachs công bố tháng 3/2023, AI có khả năng đảm nhận tới 25% tổng số công việc con người đang làm. Tính riêng tại Mỹ và châu Âu, khoảng 300 triệu việc làm có nguy cơ biến mất.
Martin Ford – tác giả cuốn Rule of the Robots: How Artificial Intelligence Will Transform Everything – cảnh báo: “Vấn đề không chỉ là một vài cá nhân bị ảnh hưởng. Nó mang tính hệ thống, có thể xảy ra với rất nhiều người, cùng một lúc, và làm lung lay cả nền kinh tế”.
Từ bác sĩ, luật sư, nhà báo cho đến nhân viên văn phòng – không nghề nào được coi là miễn nhiễm. Thậm chí, Ford nhận định nhân viên văn phòng có nguy cơ bị AI thay thế sớm hơn cả tài xế Uber, bởi chúng ta vẫn chưa có xe tự lái hoàn thiện, nhưng AI thì đã có thể viết báo cáo, phân tích dữ liệu chỉ trong vài giây.
Ba “vùng an toàn” giữa làn sóng công nghệ
Dù bức tranh có vẻ u ám, các chuyên gia cho rằng không phải tất cả nghề nghiệp đều bị đe dọa. Theo Martin Ford, vẫn có ba nhóm công việc mà AI khó lòng thay thế hoàn toàn.
1. Những công việc thực sự sáng tạo Sáng tạo không chỉ dừng lại ở việc “trộn” các ý tưởng sẵn có. Đó là khi một nhà khoa học tìm ra giả thuyết mới, một nhạc sĩ viết giai điệu chưa từng có, hay một doanh nhân xây dựng chiến lược đột phá.
AI có thể vẽ tranh, thiết kế logo, hay viết một đoạn nhạc bắt tai. Nhưng những tác phẩm ấy vẫn mang dấu ấn học máy – được tạo ra nhờ dữ liệu cũ, chứ hiếm khi có khả năng tạo ra bước ngoặt thực sự. Ford nhận định: “Trong khoa học, y học hay luật pháp – nơi cần tư duy chiến lược và sáng kiến chưa từng có – con người vẫn giữ vai trò chủ chốt”.
2. Công việc đòi hỏi tương tác cá nhân sâu sắc Một bác sĩ không chỉ chẩn đoán bệnh, mà còn phải ngồi xuống để báo tin cho bệnh nhân. Một y tá không chỉ tiêm thuốc, mà còn trấn an nỗi lo sợ. Một nhà báo không chỉ đặt câu hỏi, mà còn cần sự đồng cảm để nhân vật dám mở lòng.
AI có thể phân tích dữ liệu hành vi, gợi ý phản hồi hợp lý. Nhưng việc “kết nối tâm hồn” – thứ tạo dựng niềm tin, sự đồng cảm – là điều công nghệ còn lâu mới làm được. Chính vì thế, các nghề như bác sĩ, nhà báo, y tá, nhà tư vấn… vẫn khó bị thay thế trong ngắn hạn.
3. Công việc đòi hỏi sự linh hoạt và ứng biến tay nghề Hãy tưởng tượng một thợ điện bước vào căn nhà cũ với hệ thống dây chằng chịt sai quy chuẩn, hay một thợ sửa ống nước phải tìm cách xử lý đường ống rò rỉ ở vị trí hiểm hóc. Đây là những tình huống không có “công thức chuẩn”.
Ford cho rằng: “Đây là những công việc khó tự động hóa nhất. Để thay thế hoàn toàn, bạn sẽ cần một con robot giống trong phim khoa học viễn tưởng, có khả năng ứng biến trong mọi tình huống thực tế”.
Không có nghề nào “bất tử” trước AI
Dù ba nhóm nghề trên được coi là an toàn, chuyên gia kinh tế lao động Joanne Song McLaughlin (Đại học Buffalo, Mỹ) cảnh báo: hầu hết công việc đều có những phần có thể tự động hóa.
“AI có thể chẩn đoán ung thư tốt hơn con người. Nhưng bệnh nhân vẫn muốn nghe kết quả từ một bác sĩ thật, không phải một cỗ máy”, bà nói. Do đó, vai trò của bác sĩ sẽ thay đổi – tập trung ít hơn vào khâu kỹ thuật, nhiều hơn vào kỹ năng giao tiếp và đồng hành cùng bệnh nhân.
Một ví dụ khác là giao dịch viên ngân hàng. Trước kia, họ phải đếm tiền chuẩn xác đến từng đồng. Giờ đây, máy móc làm thay, nhưng nghề giao dịch viên không biến mất. Họ chuyển sang vai trò tư vấn, kết nối khách hàng, giới thiệu sản phẩm. “Kỹ năng xã hội đã trở nên quan trọng hơn bao giờ hết”, McLaughlin nhận định.
Điều quan trọng nhất, theo các chuyên gia, là con người cần chủ động chuẩn bị. Câu hỏi không còn là “AI có thay thế công việc của tôi không?”, mà là “Những phần nào trong công việc sẽ bị thay thế, và tôi có thể bổ sung kỹ năng gì để làm việc cùng AI?”.
Sáng tạo, đồng cảm và khả năng ứng biến chính là “lá chắn mềm” giúp lao động con người không bị bỏ lại phía sau.
Martin Ford kết luận: “Không có bằng cấp hay mức lương nào là lá chắn tuyệt đối. Cách tốt nhất để giữ vị trí của mình là lựa chọn những công việc trong môi trường năng động, luôn thay đổi, đòi hỏi sự sáng tạo và thấu hiểu – những điều mà máy móc khó lòng mô phỏng”.
Trong làn sóng công nghệ cuồn cuộn, con người vẫn giữ lợi thế ở những gì “rất người”. Và có lẽ, đó mới chính là chìa khóa để tồn tại và phát triển trong kỷ nguyên AI.
