Đóng bảo hiểm xã hội vượt trần được nghỉ hưu sớm?
Góp ý về Dự thảo Luật Bảo hiểm xã hội (BHXH) sửa đổi, BHXH Việt Nam đề xuất cho phép người đóng BHXH vượt 5 năm so với mức đóng để có lương hưu tối đa được nghỉ hưu sớm không bị trừ tỷ lệ lương hưu.
Cho nghỉ hưu sớm với người đóng BHXH dài
Quy định hiện hành và Dự thảo Luật Bảo hiểm xã hội (BHXH) sửa đổi đều đưa ra mức hưởng lương hưu tối đa bằng 75% tiền lương hưu tính đóng BHXH, với điều kiện nữ đóng BHXH 25 năm, nam đóng 30 năm.
Thời gian đóng BHXH vượt mốc này sẽ được tính để trả tiền một lần khi nghỉ hưu (lương hưu vẫn hưởng mức tối đa). Từ đó, BHXH Việt Nam đề xuất bổ sung vào dự luật lần này điều kiện hưởng lương hưu theo hướng: lao động nữ có đủ 30 năm đóng BHXH trở lên, lao động nam có đủ 35 năm đóng BHXH trở lên, khi có yêu cầu được nghỉ và hưởng lương hưu thấp hơn tối đa 5 tuổi so với tuổi quy định chung (không bị trừ tỷ lệ lương hưu).
BHXH Việt Nam lý giải, đề xuất trên nhằm phù hợp với nội dung cải cách là giảm quyền lợi hưởng một lần, tăng quyền lợi cho người bảo lưu đóng BHXH để hưởng chế độ hưu trí. Bổ sung trên cũng tăng hấp dẫn của chính sách hưu trí, khuyến khích người lao động tham gia BHXH sớm, duy trì đóng trong thời gian dài và cân nhắc không hưởng BHXH một lần để được nhận lương hưu sớm hơn.
Bên cạnh đó, cơ quan BHXH cho rằng, nữ đóng BHXH trên 30 năm, nam đóng trên 35 năm là nhóm tham gia sớm, thời gian đóng dài, đa số không hưởng BHXH một lần nên xứng đáng được hưởng sớm nếu có yêu cầu.
Ngoài ra, theo BHXH Việt Nam, thời gian qua, người nghỉ hưu trước tuổi (nhưng không bị trừ tỷ lệ lương hưu) chỉ áp dụng với khu vực nhà nước, thông qua các chính sách, như: tinh giản biên chế, lao động dôi dư, chính sách cho người không đủ tuổi tái cử, hay khối lực lượng vũ trang… Chưa có chính sách nghỉ hưu trước tuổi mà không trừ tỷ lệ hưởng lương hưu áp dụng cho khu vực ngoài nhà nước.
“Nếu áp dụng quy định trên, tác động không đáng kể đến cân đối quỹ hưu trí do những trường hợp đủ điều kiện (như trên) có thời gian đóng BHXH đủ dài. Thực tế, các khảo sát gần đây cũng cho thấy, đa số người lao động mong được nghỉ hưu sớm. Do đó, giải pháp trên đáp ứng nguyện vọng của nhóm đã đóng BHXH rất sớm, có thời gian đóng dài”, lãnh đạo BHXH Việt Nam phân tích.
Nghỉ hưu sớm vẫn phải đóng BHXH 20 năm
Dự thảo Luật BHXH sửa đổi bổ sung quy định giảm thời gian đóng BHXH tối thiểu để có lương hưu từ 20 năm hiện hành xuống 15 năm. Tuy nhiên, quy định giảm năm đóng BHXH để có lương hưu này chỉ áp dụng với người nghỉ hưu theo tuổi chung, nếu nghỉ hưu sớm vẫn phải đóng tối thiểu 20 năm. Bộ LĐ-TB&XH lý giải, quy định 15 năm đóng BHXH có lương hưu hướng tới người tham gia BHXH muộn (45-47 tuổi mới bắt đầu tham gia), hoặc tham gia không liên tục, có thời gian đóng ít, vẫn có cơ hội nhận lương hưu khi hết tuổi lao động. Trường hợp nghỉ hưu trước tuổi (nghỉ hưu non), mỗi năm nghỉ trước bị trừ 2% tỷ lệ tính hưởng lương hưu, nếu đóng BHXH 15 năm, lại bị trừ do nghỉ hưu trước sẽ dẫn tới mức lương hưu quá thấp, không còn nhiều ý nghĩa. Cụ thể, lao động nam đóng BHXH 15 năm, khi đủ tuổi nghỉ hưu được nhận lương bằng 33,75% tiền lương tính đóng, nếu nghỉ hưu sớm 5 tuổi, mức lương hưu chỉ còn bằng 23,75% lương tính đóng.
Phá vỡ nguyên tắc tuổi nghỉ hưu
Giải trình đề xuất trên của BHXH Việt Nam, Bộ LĐ-TB&XH (cơ quan soạn thảo Luật BHXH sửa đổi) nêu quan điểm không đồng thuận tiếp thu đưa vào dự luật. Bộ này lập luận, đề xuất trên không phù hợp với định hướng của Đảng và Nhà nước về tuổi nghỉ hưu, nguyên lý của chế độ hưu trí (thu nhập lúc không còn sức khỏe làm việc).
Trao đổi với PV Tiền Phong, TS. Bùi Sỹ Lợi, nguyên Phó Chủ nhiệm Ủy ban Xã hội của Quốc hội, cho rằng, nếu đóng BHXH vượt thời gian có lương hưu tối đa để được nghỉ hưu sớm là chưa đúng nguyên tắc của BHXH và tuổi nghỉ hưu. BHXH ngoài nguyên tắc đóng - hưởng còn nguyên tắc chia sẻ. Thời gian đóng BHXH vượt mức trần, một phần được trả khi nghỉ hưu, một phần được hoà vào quỹ chung để chia sẻ với người đóng thời gian ngắn, mức lương hưu thấp.
Với tuổi nghỉ hưu, định hướng chính sách đang khuyến khích nghỉ hưu muộn (tăng tuổi nghỉ hưu) và đóng BHXH dài hơn, không khuyến khích nghỉ hưu sớm khi còn sức làm việc.
“Nghỉ hưu sớm kéo theo thời gian nhận lương hưu dài hơn những người nghỉ đúng tuổi, nguy cơ mất cân đối đóng - hưởng, khi đó ai sẽ bù cho phần lương vượt? Do đó, đề xuất trên cần nghiên cứu cẩn trọng”, ông Lợi nói.
Bà Nguyễn Thị Lan Hương, nguyên Viện trưởng Khoa học LĐ&XH, cũng cho rằng, với người đóng BHXH, điều kiện hưởng lương hưu trước tiên phải đạt tuổi nghỉ hưu chung, sau đó mới tới điều kiện về năm đóng BHXH. Trường hợp sức khoẻ suy giảm, không đủ sức làm việc mới được nghỉ hưu sớm và chấp nhận phải giảm lương hưu.
“Tuổi nghỉ hưu được tính toán trên nhiều khía cạnh, từ cấu trúc xã hội tới kinh tế, việc làm, sức khoẻ, tuổi thọ người dân, các chính sách an sinh…, không phải theo số năm đóng BHXH. Hiện nhiều nước và chính Việt Nam đang tăng tuổi nghỉ hưu.
Tham gia bảo hiểm để khi rủi ro nào hưởng chính sách đó, khi mất việc có bảo hiểm thất nghiệp, ốm đau có bảo hiểm y tế, khi hết tuổi làm việc có bảo hiểm hưu trí”, bà Hương nói.
Thay vì đề xuất giải pháp cho nghỉ hưu sớm với người đóng BHXH vượt trần, bà Hương đề xuất đưa vào Dự thảo Luật BHXH sửa đổi các quy định phần đóng “cứng” và phần “mềm”. Với phần “cứng”, người lao động đóng BHXH thời gian tối thiểu để có lương hưu (theo dự luật là 15 năm), phần này không được đụng tới khi chưa tới tuổi nghỉ hưu, kể cả hưởng BHXH một lần.
Với phần “mềm”, khi đã chắc chắn đóng đủ để có lương hưu (mức sàn), thời gian đóng tăng thêm mới cho hưởng các chế độ, như BHXH một lần với phần đóng trên mức sàn; đóng bù thời gian để cải thiện lương hưu ; thời gian đóng vượt sàn được tính tỷ lệ lương hưu cao hơn phần sàn… Các chính sách linh hoạt sẽ khuyến khích người lao động đóng thêm nhằm có lương hưu cao hơn.
Bà Hương cũng đề xuất đưa vào luật lần này quy định về tài khoản BHXH định danh cho người tham gia.
“Thời đại kinh tế số phải cá nhân hóa quản lý, tài khoản BHXH phải như tài khoản ngân hàng, ứng dụng VssID của BHXH Việt Nam cũng làm được việc này. Qua tài khoản BHXH, người tham gia biết được quá trình đóng - hưởng, số tiền đóng, lợi nhuận đầu tư, lương hưu được hưởng… Giờ nhận thức của xã hội đã khác nhiều, quy định quản lý BHXH cũng phải thay đổi theo”, bà Hương nói.
