‘CHÚNG TÔI CẦN NƯỚC’: Lời cầu cứu thảm thiết từ người dân tại thành phố lớn bậc nhất thế giới, sắp đối mặt với "ngày số 0" - thời khắc nguồn nước chính thức cạn kiệt

Alejandro Gomez đã không có nước sinh hoạt trong hơn ba tháng qua. Đôi khi nước chảy trong một hoặc hai giờ, nhưng nhỏ giọt, chỉ đủ để đổ đầy một vài thùng. Sau đó không có gì trong nhiều ngày.

Gomez sống ở quận Tlalpan của thành phố Mexico (Mexico), do trong nhà không có bể chứa lớn nên không thể nhận nước từ các xe giao hàng – đơn giản là không có nơi nào còn nước. Thay vào đó, anh và gia đình tìm ra những gì họ có thể mua và tích trữ.

"Khi tắm rửa, chúng tôi sẽ hứng nước chảy để xả bồn cầu. Thật khó khăn", anh ấy nói với CNN. "Chúng tôi cần nước, nó cần thiết cho mọi thứ."

Tình trạng thiếu nước không phải là hiếm ở khu vực này, nhưng lần này lại khác, Gomez nói: "Hiện tại đang có thời tiết nắng nóng như thế này, thậm chí còn tệ hơn, mọi thứ còn phức tạp hơn."

Thành phố Mexico, một đô thị rộng lớn với gần 22 triệu dân và là một trong những thành phố lớn nhất thế giới đang phải đối mặt với cuộc khủng hoảng nước nghiêm trọng do một loạt vấn đề bao gồm: Địa lý, phát triển đô thị hỗn loạn và cơ sở hạ tầng bị rò rỉ – ngày càng phức tạp do tác động của biến đổi khí hậu.

Những năm có lượng mưa thấp bất thường, thời gian khô hạn kéo dài và nhiệt độ cao đã gây thêm căng thẳng cho hệ thống nước vốn đang phải căng thẳng để đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng. Các nhà chức trách đã buộc phải đưa ra những hạn chế đáng kể đối với việc bơm nước từ các hồ chứa.

Christian Domínguez Sarmiento, nhà khoa học khí quyển tại Đại học Tự trị Quốc gia Mexico (UNAM), cho biết: "Một số khu vực lân cận đã bị thiếu nước trong nhiều tuần và vẫn còn 4 tháng nữa mới bắt đầu có mưa".

Các chính trị gia đang cố gắng giảm bớt "cảm giác" khủng hoảng, nhưng một số chuyên gia cho biết tình hình hiện đã đạt đến mức nghiêm trọng. Thậm chí, thành phố Mexico có thể hướng tới "ngày số 0" trong vài tháng nữa - nơi các vòi nước sẽ cạn kiệt ở những khu vực rộng lớn của thành phố.

Thành phố không có nước

Thành phố Mexico được xây dựng trên một vùng đất giàu đất sét, hiện đang chìm dần xuống biển và dễ bị ảnh hưởng bởi biến đổi khí hậu. Đây không phải là địa điểm lý tưởng để phát triển siêu đô thị.

Đầu thế kỷ 16, người Tây Ban Nha đặt chân đến nơi này và thực hiện chính sách "bài trừ" nước. Họ phá hủy toàn bộ thành phố cũ do người Aztec xây dựng, rút cạn nước trong lòng hồ, lấp kênh rạch và phá rừng. Những vùng đất ngập nước và sông ngòi trước kia dần bị thay thế bằng những mảng bê tông, nhựa đường.

Quyết định nói trên ảnh hưởng sâu sắc đến thành phố Mexico hiện tại: mùa mưa nơi này tràn ngập trong lũ lụt, còn mùa khô nóng đến mức nứt gãy mặt đường. Tệ hơn nữa là biến đổi khí hậu khiến tình hình trở nên nghiêm trọng hơn. Lượng mưa trở nên thấp bất thường trong khi thời gian khô hạn ngày càng kéo dài.

Theo nghiên cứu gần đây, khoảng 60% lượng nước của thành phố Mexico đến từ tầng ngậm nước ngầm, nhưng nguồn nước này đã bị khai thác quá mức đến mức thành phố đang chìm xuống với tốc độ đáng sợ - khoảng 20 inch một năm (50,8cm). Và tầng chứa nước không được bổ sung đủ nhanh ở bất cứ đâu. Nước mưa lăn khỏi bề mặt cứng, không thấm nước của thành phố thay vì chìm xuống đất.

Phần nước còn lại của thành phố được bơm lên những khoảng cách lớn từ các nguồn bên ngoài, trong một quy trình cực kỳ kém hiệu quả, trong đó khoảng 40% lượng nước bị thất thoát do rò rỉ.

Hệ thống nước Cutzamala, một mạng lưới các hồ chứa, trạm bơm, kênh và đường hầm, cung cấp khoảng 25% lượng nước được Thung lũng Mexico, bao gồm cả Thành phố Mexico, sử dụng. Nhưng hạn hán nghiêm trọng đã gây thiệt hại nặng nề. Hiện tại, Hệ thống Cutzamala hiện chỉ hoạt động ở mức khoảng 39% công suất - mức thấp lịch sử.

Tháng 10/2023, Conagua, ủy ban nước quốc gia của Mexico tuyên bố sẽ hạn chế 8% lượng nước từ Cutzamala "để đảm bảo cung cấp nước uống cho người dân trước tình trạng hạn hán nghiêm trọng". Chỉ vài tuần sau, giới chức đã thắt chặt đáng kể các hạn chế, giảm gần 25% lượng nước do hệ thống cung cấp, nguyên nhân là do điều kiện thời tiết khắc nghiệt.

Germán Arturo Martínez Santoyo, Tổng Giám đốc Conagua nói vào thời điểm đó: "Sẽ phải thực hiện các biện pháp để có thể phân phối lượng nước mà Cutzamala có theo thời gian, đảm bảo rằng lượng nước này không cạn kiệt".

Theo một báo cáo được công bố trong tháng này, khoảng 60% diện tích Mexico đang trải qua hạn hán từ mức độ trung bình đến đặc biệt nghiêm trọng. Gần 90% diện tích Thành phố Mexico đang bị hạn hán nghiêm trọng - và tình hình sẽ trở nên tồi tệ hơn khi còn vài tháng nữa mới bắt đầu đến mùa mưa.

Biến đổi khí hậu cũng được cho là có tác động nặng nề đến tình trạng thiếu nước ở Thành phố Mexico. 3 năm xảy ra hiện tượng La Niña gây hạn hán cho khu vực, và sau đó là sự xuất hiện của El Niño vào năm ngoái khiến mùa mưa ngắn ngủi không thể bổ sung nước cho các hồ chứa.

Thêm vào đó, xu hướng lâu dài của hiện tượng nóng lên toàn cầu do con người gây ra vẫn đang tiếp diễn, gây ra hạn hán kéo dài hơn và các đợt nắng nóng gay gắt hơn.

Bà Sarmiento cho biết: "Biến đổi khí hậu đã khiến hạn hán ngày càng nghiêm trọng do thiếu nước. Thêm vào đó, nhiệt độ cao đã khiến nước có sẵn trong hệ thống Cutzamala bốc hơi".

Mùa hè năm ngoái đã chứng kiến một trong những đợt nắng nóng tàn khốc hoành hành trên diện rộng khắp đất nước Mexico, cướp đi sinh mạng của ít nhất 200 người. Theo một phân tích của các nhà khoa học, những đợt nắng nóng này "hầu như không thể xảy ra" nếu không có biến đổi khí hậu.

Các tác động của biến đổi khí hậu xảy đến cùng lúc với những khó khăn ngày càng tăng của một thành phố đang phát triển nhanh chóng. Khi dân số bùng nổ, các chuyên gia cho rằng hệ thống nước tập trung đã không thể đáp ứng nhu cầu.

Ngày số 0

Cuộc khủng hoảng đã gây ra một cuộc tranh luận gay gắt về việc liệu Thành phố Mexico có gặp phải tình trạng "ngày số 0" hay không, khi hệ thống Cutzamala rơi xuống mức thấp đến nỗi không thể cung cấp bất kỳ nguồn nước nào cho cư dân thành phố.

Truyền thông địa phương đưa tin rộng rãi vào đầu tháng 2 rằng một quan chức từ chi nhánh của Conagua cho biết nếu không có mưa đáng kể, "ngày số 0" có thể đến sớm nhất là vào ngày 26/6.

Nhưng chính quyền đã tìm cách đảm bảo với người dân rằng sẽ không có "ngày số 0". Trong cuộc họp báo ngày 14/2, Tổng thống Mexico Andrés Manuel López Obrador cho biết công việc đang được tiến hành để giải quyết vấn đề nước. Trong khi đó, Thị trưởng thành phố Mexico, Martí Batres Guadarrama trong một cuộc họp báo gần đây nói rằng các báo cáo về "ngày số 0" là "tin giả" do các đối thủ chính trị lan truyền.

Nhưng nhiều chuyên gia cảnh báo về một cuộc khủng hoảng xoắn ốc. Sosa-Rodríguez - người đứng đầu bộ phận tăng trưởng kinh tế và môi trường tại Đại học Metropolitan Autonomous ở thành phố Mexico cho biết, nơi này có thể cạn nước trước khi mùa mưa đến nếu tiếp tục sử dụng nước theo cách tương tự. Bà nói thêm: "Có khả năng chúng ta sẽ phải đối mặt với ngày số 0".

Theo bà Sosa-Rodríguez, điều này không có nghĩa là hệ thống nước sẽ sụp đổ hoàn toàn vì thành phố không chỉ phụ thuộc vào một nguồn. Tình huống sẽ không giống như khi Cape Town ở Nam Phi gần như cạn kiệt hoàn toàn nước vào năm 2018 sau đợt hạn hán nghiêm trọng kéo dài nhiều năm. Bà nói: "Một số nhóm cư dân vẫn sẽ có nước, nhưng hầu hết mọi người thì không".

Raúl Rodríguez Márquez, chủ tịch Hội đồng tư vấn nước phi lợi nhuận cho biết, ông không tin thành phố sẽ đạt đến "ngày số 0" trong năm nay - nhưng ông cảnh báo, điều đó sẽ xảy ra nếu không thực hiện ngay các thay đổi.

"Chúng ta đang ở trong tình thế nguy cấp và có thể rơi vào tình thế cực đoan trong vài tháng tới. Tôi không nghĩ có ai đó đã chuẩn bị sẵn sàng cho điều này", ông Márquez nói với CNN

Không ai sẵn sàng với ngày số 0

Trong gần một thập kỷ, Sosa-Rodríguez cho biết bà đã cảnh báo các quan chức về mối nguy hiểm của ngày 0 đối với thành phố Mexico.

Bà cho biết các giải pháp rất rõ ràng: Xử lý nước thải tốt hơn sẽ vừa tăng lượng nước sẵn có vừa giảm ô nhiễm, trong khi hệ thống thu nước mưa có thể thu và xử lý nước mưa, đồng thời cho phép người dân giảm 30% sự phụ thuộc vào mạng lưới nước hoặc xe chở nước.

Việc khắc phục rò rỉ sẽ giúp hệ thống hoạt động hiệu quả hơn nhiều và giảm lượng nước phải khai thác từ tầng nước ngầm. Và các giải pháp dựa vào thiên nhiên, chẳng hạn như khôi phục các con sông và vùng đất ngập nước, sẽ giúp cung cấp và lọc nước, đồng thời có thêm lợi ích là phủ xanh và làm mát thành phố.

Trong một tuyên bố trên trang web của mình, ủy ban nước quốc gia của Mexico cho biết họ đang thực hiện một dự án kéo dài 3 năm để lắp đặt, phát triển và cải thiện cơ sở hạ tầng nước nhằm giúp Thành phố Mexico cải tạo và nâng cấp hệ thống Cutzamala, bao gồm bổ sung thêm giếng mới và tăng cường vận hành các nhà máy xử lý nước.

Mặc dù vậy, căng thẳng vẫn gia tăng khi một số cư dân buộc phải đối mặt với tình trạng thiếu hụt, trong khi những người khác – thường ở những khu vực giàu có hơn – hầu như không bị ảnh hưởng.

Bà Sosa-Rodríguez nói: "Rõ ràng có sự bất bình đẳng về khả năng tiếp cận nguồn nước trong thành phố và điều này liên quan đến thu nhập của người dân". Bà nói thêm, mặc dù "ngày số 0" có thể chưa đến đối với toàn bộ thành phố Mexico, nhưng một số khu vực lân cận đã phải vật lộn với tình trạng này trong nhiều năm.

Amanda Martínez, một cư dân khác ở quận Tlalpan của thành phố cho biết, đối với người dân ở đây, tình trạng thiếu nước không có gì mới. Cô và gia đình thường phải trả hơn 100 USD cho một thùng nước mua từ xe chở nước của thành phố. Nhưng tình hình đang trở nên tồi tệ hơn. Đôi khi có thể phải hơn hai tuần trôi qua mà không có nước và cô lo sợ điều gì đó xấu hơn nữa có thể xảy ra.

"Không ai trong số tất cả chúng tôi có thể sẵn sàng để đối mặt với vấn đề này", Martínez nói.

Theo CNN

Nguyễn Phượng