Nữ anh hùng trong mắt Bill Gates: Lớn lên giữa đại dịch HIV và hành trình giúp trẻ em Nam Phi hết suy dinh dưỡng
Được sinh ra tại mảnh đất có đến 1/4 trẻ em bị mắc căn bệnh suy dinh dưỡng thể thấp còi, bác sĩ kiêm tiêu thuyết gia Kopano Matlwa Mabaso cùng dự án Grow Great đã đem tới cho trẻ em nói riêng và đất nước Nam Phi nói chung một ánh sáng hi vọng trong cuộc đấu tranh với căn bệnh nguy hiểm này.
Kopano Matlwa Mabaso đã bắt đầu sự nghiệp học y khoa trong thời điểm ác mộng. Đó là năm 2004, HIV đã tàn phá toàn bộ cộng đồng ở Nam Phi, bao gồm cả thị trấn bên ngoài Pretoria nơi cô sinh ra. Trong nhiều năm, Tổng thống Thabo Mbeki đã ngăn mọi người tiếp cận với các loại thuốc chống retrovirus.
Để đáp ứng những yêu cầu của trường y và đối mặt với bi kịch về những gì cô đang nhìn thấy xung quanh, bác sĩ Matlwa Mabaso bắt đầu viết cuốn tiểu thuyết đầu tiên. "Đó là một khoảng thời gian thật khó khăn. Việc viết lách đối với tôi như một bài phỏng vấn, nó giúp tôi hiểu ra được những thứ điên rồ trước đây đã từng thấy", cô nói. Cô đã xuất bản cuốn tiểu thuyết, mang tên "Coconut" khi mới 21 tuổi và vẫn đang học trường y. Nó trở thành một cuốn sách bán chạy nhất và nhận được sự đón nhận từ độc giả quốc tế.
Nhưng tài năng văn học đã không kéo cô ra khỏi mục tiêu chính của mình: Giúp trẻ em phát triển một cách lành mạnh để có thể đóng góp cho sự phát triển của đất nước sau nạn phân biệt chủng tộc tại Nam Phi. Sau khi lấy được bằng y khoa tại Đại học Cape Town, cô chuyển đến Anh nhờ học bổng Rhodes, nghiên cứu cải cách hệ thống y tế và có được bằng thạc sĩ và tiến sĩ về y tế công cộng tại Đại học Oxford. Như thể những thành tựu này là chưa đủ, trong nhiều năm nay, cô đã viết hai cuốn tiểu thuyết khác rất được đón nhận, đồng thời sinh con đầu lòng và bắt đầu một chương trình đưa các phòng khám siêu âm di động đến Cộng hòa Dân chủ Congo.
Hiện tại, ở tuổi 34, Tiến sĩ Matlwa Mabaso sống ở Johannesburg và lãnh đạo chiến dịch Grow Great, một nỗ lực đầy công phu để loại bỏ thể thấp còi ở trẻ em ra khỏi Nam Phi trong thập kỷ tới. Thế nào là thể thấp còi? Đó là sự từ chối hấp thụ các chất dinh dưỡng để nuôi cơ thể. Đúng như tên gọi, thể thấp còi ảnh hưởng đến sự phát triển thể chất của trẻ nhỏ, khiến những đứa trẻ này dễ mắc các bệnh như tiểu đường và cao huyết áp khi trưởng thành. Thể thấp còi cũng ảnh hưởng đến sự phát triển trí não, điều đó có nghĩa là trẻ em thấp còi thường sẽ có học lực kém hơn ở trường và cơ hội xin việc sẽ ít đi khi trưởng thành.
Melinda và Bill Gates đã chứng kiến nhiều đứa trẻ còi cọc trong chuyến đi của mình tại châu Phi. Thỉnh thoảng họ nói chuyện với một đứa trẻ trông giống như chỉ 3 tuổi nhưng thực chất đã sáu hoặc bảy tuổi. Đó là một sự việc thật đau lòng nhưng hoàn toàn có thể ngăn chặn được.
Năm 2016, Nam Phi đã thực hiện một cuộc khảo sát y tế quốc gia và cho thấy 1/4 trẻ em ở nước này đang ở thể thấp còi. "Con số này gây hậu quả không nhỏ đối với một quốc gia có thu nhập trung bình cao." Tiến sĩ Matlwa Mabaso nói. "Một số quốc gia khác có nguồn tài chính kém hơn nhưng tỷ lệ thấp còi thấp hơn nhiều so với chúng tôi."
Grow Great khởi động vào năm 2018 và cô làm giám đốc sáng lập. Cô đã thuê một đội ngũ nhân viên 20 người và phát triển một chiến lược dựa trên các chiến dịch thành công ở Brazil, Peru, Chile và các quốc gia khác mà con số trẻ em thấp còi đã giảm đáng kể trong những năm gần đây.
Grow Great đang mở rộng để tiếp cận 1/3 số phụ nữ mang thai ở Nam Phi - những người có nguy cơ sinh con thấp còi nhất - với các lớp học tiền sản và đến thăm khám tại nhà để giúp đứa trẻ có sức khỏe tốt nhất. Grow Great sẽ phải vượt qua nhiều thách thức để đạt được mục tiêu đầy tham vọng với không còn trẻ nào ở thể thấp còi. Tuy nhiên, nó lại khởi đầu với 3 lợi thế lớn:
Đầu tiên, còi cọc hầu như hoàn toàn có thể phòng ngừa được bằng các biện pháp can thiệp đơn giản như trong suốt thai kì (đảm bảo bé có thức ăn bổ dưỡng) và sau khi sinh (cho con bú, chế độ ăn uống lành mạnh và các bước khác cho mẹ và con). Thứ hai, chính phủ Nam Phi có các chính sách y tế tuyệt vời phù hợp với dữ liệu tốt nhất từ các tổ chức y tế toàn cầu như Tổ chức Y tế Thế giới. Thứ ba, đất nước này có gần 70.000 nhân viên y tế cộng đồng, nhiều người trong số họ ban đầu được thuê và đào tạo để đối phó với cuộc khủng hoảng HIV.
Với sự đào tạo và hỗ trợ từ Grow Great và các đối tác của mình, những nhân viên y tế này hiện đang cung cấp không chỉ giáo dục mà còn tiêm chủng và các dịch vụ y tế khác cho bà mẹ đang mang thai và những người mới làm mẹ.
Grow Great cũng đã phát động một chiến dịch truyền thông đại chúng - bao gồm cả phương tiện truyền thông xã hội, biển quảng cáo và biển hiệu taxi – nhằm hỗ trợ công việc của mình.. Một trọng tâm lớn của chiến dịch là khuyến khích nuôi con bằng sữa mẹ. Một số người mới làm mẹ ưa chuộng sữa ngoài vì họ coi đó là dấu hiêu chứng tỏ họ không hề nghèo. Những người khác thì phản đối việc cho con bú vì sự kỳ thị kéo dài từ những năm đầu của đại dịch HIV, khi các bà mẹ được thông báo rằng họ có thể truyền virus cho con qua sữa mẹ.
"Vẫn còn tồn tại rất nhiều thông tin hỗn loạn và sự kỳ thị trong cộng đồng với những bệnh nhân HIV và nuôi con bằng sữa mẹ mà chúng ta vẫn cần phải vượt qua", Tiến sĩ Matlwa Mabaso cho biết.
Là kết quả tự nhiên của việc đào tạo y tế công cộng, cô đã áp dụng các hệ thống đo lường nghiêm ngặt từ đầu chiến dịch, bao gồm cả nỗ lực lắng nghe từ các bà mẹ của Grow Great và điều chỉnh cho phù hợp. "Chúng tôi đã tiếp thu được rất nhiều từ việc lắng nghe," cô nói. "Ví dụ, trong rất nhiều nền văn hóa ở Nam Phi, tập tục truyền thống là trẻ sơ sinh không thể rời khỏi nhà trong ba tháng đầu. Vì vậy, trong những cộng đồng này, các lớp học cho bà mẹ mới sinh không chỉ cần được mở ra mà còn phải tái tạo lại mô hình".
Chiến dịch Grow Great cần một năm để thực hiện. Dữ liệu sơ bộ đầy hứa hẹn. Ví dụ, dữ liệu cho thấy các bà mẹ đang nhận ra tầm quan trọng của việc khuyến khích từ sớm và chăm sóc nuôi dưỡng khi em bé còn trong bụng mẹ. Dữ liệu cũng cho thấy việc tham gia các lớp học tiền sản đang giúp các bà mẹ đối diện với nhu cầu mang thai và hi vọng sinh con mới. Trong vài năm tới, Grow Great sẽ đánh giá tác động của những nỗ lực này, đánh giá xem liệu tỉ lệ trẻ còi cọc có thực sự giảm hay không và nếu có sẽ là bao nhiêu.
Trong những khoảnh khắc yên tĩnh hiếm hoi của mình, bác sĩ Matlwa Mabaso sẽ tiếp tục sử dụng tài năng viết lách của mình để hiểu hơn về những ngày trao quyền và thử thách khi làm về một trong những vấn đề sức khỏe cộng đồng cấp bách nhất của Nam Phi.
