Nhà giàu trọc phú hay nhà nghèo thanh tao: Mâu thuẫn muôn đời của loài người đến Bill Gates cũng bó tay nên bạn đừng mơ hóa giải nổi

Vào tháng 10/2015, nhà sáng lập Microsoft, tỷ phú Bill Gates tròn 60 tuổi. Cũng tương tự như bao người lớn tuổi khác, vị tỷ phú này bắt đầu có nhiều suy nghĩ chiều sâu về cuộc đời và sự nghiệp. Đến tháng 12 cùng năm, ông cho đăng tải bài viết nhận định của bản thân về “Đức tính lý lịch” (Resume Virtues) và “Đức tính nhân văn” (Eulogy Virtues) sau khi đọc xong cuốn “The Road to Character” của tác giả David Brooks.

Sự giằng xé trong nhân cách

Theo đó, đức tính lý lịch là những đức tính mà mọi người liệt kê trong hồ sơ xin việc, những kỹ năng mà mọi người sử dụng trong thị trường việc làm, giúp chúng ta thăng tiến trong sự nghiệp. Đức tính nhân văn thì lại là thứ sâu sắc hơn, là thứ mà mọi người sẽ nói về bạn trong lễ tang, như sự tốt bụng, thành thật, dũng cảm...

Hầu hết mọi người đều cho rằng đức tính nhân văn quan trọng hơn đức tính lý lịch, nhưng hệ thống giáo dục và xã hội của chúng ta dường như đang làm điều ngược lại. Những cuộc trò chuyện đời thường, những khóa học làm giàu, những bài viết hoàn thiện bản thân trên truyền thông đầy rẫy những đức tính lý lịch hơn là nhân văn.

Xã hội ngày nay chú trọng nhiều hơn vào những đức tính giúp chúng ta thăng tiến trong sự nghiệp nhiều hơn là chú ý phát triển đức tính nhân văn.

Trong cuốn “Lonely man of Faith” của tác giả Rabbi Joseph Soloveitchik xuất bản năm 1965, đức tính lý lịch được nhân cách hóa thành Adam 1, trong khi đức tính nhân văn là Adam 2.

Adam 1 là người có chí tiến thủ trong sự nghiệp, thể hiện bản chất tham vọng của con người. Đây là một nhân vật hướng ngoại với đầy các đức tính lý lịch khi luôn muốn khám phá cái mới, xây dựng sự nghiệp, thiết lập cơ đồ để giúp bản thân chiến thắng cũng như có địa vị cao trong xã hội.

Adam 2 thì trái ngược lại khi hướng nội và nhắm đến những đức tính nhân văn. Nhân vật này có một nhân cách chân thật, biết tách biệt khỏi dư luận để phân biệt thế nào là đúng sai. Adam 2 không chỉ muốn được làm việc tốt mà còn muốn trở thành một người tốt thực sự trong cuộc sống. Như một hệ quả tất yếu, Adam 2 luôn sống hết mình vì người khác, sẵn sàng hy sinh cho tập thể, muốn yêu chân thành, tôn vinh sự sáng tạo và khả năng của bản thân.

Trong khi Adam 1 muốn chinh phục thế giới thì Adam 2 lại muốn phục vụ thế giới. Khi Adam 2 gây dựng và hưởng thụ những thành quả của mình thì Adam 1 lại luôn chê bai thành công và địa vị hiện tại để hướng đến thứ cao xa hơn.

Trong khi Adam 1 luôn hỏi cái này hoạt động như thế nào thì Adam 2 lại hỏi tại sao chúng tồn tại và chúng ta làm cái này để làm gì. Trong khi Adam 1 muốn không ngừng tiến về phía trước thì Adam 2 lại muốn trở về với cội nguồn, với gia đình của mình để có bữa cơm đầm ấm.

Trong khi Adam 1 không quan tâm gì ngoài thành công và thành công hơn nữa thì Adam 2 lại mong muốn hưởng thụ một cuộc sống an lành, duy trì đạo đức bản thân, làm từ thiện, ban phát yêu thương và tha thứ.

Con người là một thể hòa trộn giữa Adam 1 và 2. Chúng ta luôn bị bối rối, phân vân hay giằng xé giữa 2 nhân cách này. Tất cả mọi người đều muốn thỏa mãn cả 2 nhân cách và phải tự biết cân bằng chúng để sao cho có một cuộc sống hợp lý trong xã hội ngày nay.

Trớ trêu thay, việc thỏa mãn 2 nhân cách khác nhau hoàn toàn về độ khó khăn. Adam 1 sống theo những nguyên lý cơ bản của kinh tế học khi sáng tạo, xây dựng sự nghiệp và luôn tiến về phía trước. Adam 1 cho rằng thành quả con người nhận được phụ thuộc vào những gì mình bỏ ra, đầu ra phụ thuộc vào đầu vào, thành quả có được là do cố gắng, luyện tập nhiều thì mới hoàn hảo. Adam 1 theo đuổi lợi ích cá nhân, tối đa hóa lợi ích bản thân và cố gắng để lại thanh danh trên đời.

Trái ngược lại, Adam 2 lại hướng đến bản chất đạo đức, nhân văn của con người. Theo đó, bạn phải cho đi thì mới có thể nhận lại, bạn phải từ bỏ những thứ ngoài tầm với để có thể mạnh mẽ hơn trong tâm hồn, bạn phải kiềm chế các ham muốn của mình thì mới có được thứ mình mơ ước.

Thành công đối với Adam 2 chả khác nào một con đường dẫn đến sự tự phụ, được coi là một trong những thất bại lớn nhất của con người. Trong khi đó, thất bại sẽ giúp Adam 2 khiêm nhường hơn, chịu học hỏi hơn và điều đó đã là một thành công lớn. Để có thể thỏa mãn bản thân, bạn phải quên đi cái tôi.

Để có thể thỏa mãn nhân cách Adam 1, bạn phải rèn luyện điểm mạnh của bản thân. Trong khi đó, bạn sẽ phải đối đầu với những điểm yếu của mình nếu muốn thỏa mãn Adam 2.

Vậy theo bạn, con người hiện nay đang sống thiên về nhân cách nào?

Loài động vật khôn ngoan

Xã hội ngày nay đang nuôi dưỡng một văn hóa cổ vũ Adam 1 mà coi nhẹ Adam 2. Chúng ta sống trong 1 xã hội khuyến khích mọi người nghĩ cách để kiếm nhiều tiền hơn, thăng tiến hơn trong sự nghiệp nhưng lại mơ hồ về việc làm sao để sống đẹp, có đạo đức và nuôi dưỡng tâm hồn.

Cuộc cạnh tranh, chạy đua để thành công và được ngưỡng mộ hiện đã khốc liệt tới mức chiếm toàn bộ thời gian của con người. Nền kinh tế thị trường khuyến khích con người ngày nay sống tính toán đầy lợi ích, thỏa mãn những ham muốn của bản thân và quên đi các giá trị đạo đức trong quyết định hàng ngày.

Cuộc sống nhanh, vội và đầy lợi ích đang đẩy con người về phía Adam 1. Xã hội dạy chúng ta lăng xê và quảng cáo cho bản thân khi xin việc hay giao tiếp, nắm vững kỹ năng cần thiết cho thành công nhưng lại ít cổ vũ sự khiêm tốn, thương cảm và chân thành.

Nếu bạn là Adam 1, bạn sẽ biến thành một động vật khôn ngoan quan tâm đến sự sinh tồn của bản thân trước tập thể và những người khác. Đây là loại sinh vật thành thạo trong trò chơi của cuộc sống và biến mọi thứ thành một cuộc chơi có người thắng, kẻ thua.

Nếu đó là những gì bạn đang hướng tới thì bạn sẽ tốn rất nhiều thời gian vào các kỹ năng nghề nghiệp nhưng lại chẳng rõ ràng mấy về ý nghĩa cuộc đời. Bạn không biết mình nên tập trung những kỹ năng của mình vào đâu và con đường sự nghiệp nào là chính xác nhất.

Năm tháng trôi qua và sâu thẳm trong tâm hồn bạn vẫn là một đống lộn xộn chưa được khai phá. Bạn rất bận rộn, thậm chí có thể vô cùng thành công trong sự nghiệp, cuộc sống nhưng lại luôn lo lắng mình chưa đạt được ý nghĩa của cuộc sống, chưa sống như những gì mình mong muốn.

Dù nhiều người mơ ước cuộc sống của bạn, hoặc bạn cảm thấy sự nghiệp của mình hiện không đến nỗi nào, nhưng sâu thẳm trong tâm hồn bạn là sự tẻ nhạt vô thức. Bạn không thực sự yêu, không thực sự gắn bó với những giá trị đạo đức khiến con người cảm thấy đáng sống trên cuộc đời này.

Những ánh mắt vô cảm của mọi người khi thấy tai nạn trên đường, những hành vi lừa đảo, vô đạo đức diễn ra hàng ngày khiến bạn chán cuộc đời này hơn, nhưng bạn cũng chả quan tâm lắm vì còn đang mải phấn đấu vì sự nghiệp.

Rõ ràng, Adam 1 đang khiến bạn thiếu một tiêu chuẩn đạo đức cơ bản để không bao giờ phải lung lay trước số đông. Bạn không bao giờ có được sự tĩnh tâm, sự thống nhất trong tâm hồn để chống lại những bất đồng của số đông. Bạn làm những gì mà người khác cho là đúng, dù chúng có chính xác với bạn hay không.

Bạn sinh ra đời với sự trong sáng của tuổi thơ, ra đời với sự quan tam đùm bọc của gia đình. Rồi bạn xin được công việc, phấn đấu trong sự nghiệp, được trả tiền để rồi thành một kẻ ái kỷ, tự yêu thương những ý kiến của bản thân quá mức. Bạn giả bộ tự tin hơn bản chất của mình, tỏ vẻ thông minh hơn thực tế và giả tạo quyền lực hơn mình có.

Bạn làm việc chăm chỉ hơn để tránh tự thỏa mãn, sống với một cảm hứng mơ hồ. Bạn muốn trở thành người tốt nhưng không biết phải làm sao để trở thành như vậy, hay phải hy sinh những gì để có được Adam 2. Thậm chí bạn không biết cách để phát triển và thỏa mãn Adam 2.

Đừng tự dối lừa bản thân nữa. Nếu không tập trung phát triển Adam 2, bạn sẽ chẳng khác nào một kẻ đạo đức tầm thường nhưng tự thỏa mãn, bạn từ lừa dối mình rằng bản thân đang sống tốt lắm rồi, rằng mình là một người đủ tốt so với vô vàn những kẻ xấu ngoài kia.

Bạn để ham muốn của mình đưa đến bất cứ đâu mà nó muốn, cho phép bản thân chấp nhận những thói xấu miễn là nó không làm hại ai. Bạn tưởng rằng nếu những người xung quanh thích bạn thì mình là người tốt.

Dần dần, những lầm tưởng này biến bạn thành con người kém ấn tượng hơn hẳn những gì bạn từng hy vọng, khiến bạn bắt đầu tự hỏi khi đã có sự nghiệp thăng tiến. Bạn phát hiện ra rằng Adam 1 đã tỉnh giấc, trong khi Adam 2 thì lại như mộng du.

Phải, bạn có thể thành công trong sự nghiệp, hoặc thậm chí chỉ đang chập chững bước vào công cuộc kiếm ăn. Bạn có mục tiêu rất rõ ràng cho sự nghiệp của mình, nhưng bạn có chắc mình là một người tốt theo đúng những tiêu chuẩn đạo đức mà bản thân đã từng đưa ra hay không? Bạn có chắc những gì bạn làm thật sự là mong muốn của bản thân, rằng bạn đang sống đúng với tâm hồn mình hay không?

Băng Tâm