Liệu Indonesia có thể 'cai nghiện' than đá - thứ được mệnh danh là 'trái tim' của nền kinh tế?

Ngay sau khi Indonesia tuyên bố giảm sự phụ thuộc vào than đá nhằm đạt mục tiêu trung hòa khí carbon trong khuôn khổ hội nghị COP26 về biến đổi khí hậu, rất nhiều quốc gia giàu có đã tình nguyện hỗ trợ hàng tỷ USD để đổi lấy lời cam kết của nhà xuất khẩu than lớn nhất thế giới. 

Giới chức Mỹ và châu Âu cũng kỳ vọng một thỏa thuận sẽ sớm đạt được vào đúng thời điểm Indonesia tổ chức hội nghị thượng đỉnh Nhóm 20 nền kinh tế hàng đầu thế giới (G20) tại Bali trong tháng 11 tới đây, qua đó tạo tiền đề quan trọng cho nỗ lực cắt giảm khí phát thải trên toàn cầu. Đây cũng chính là động lực giúp Hội nghị COP27 của Liên hợp quốc dễ dàng đi tới sự đồng thuận.  

THAM VỌNG 

Tuy nhiên, với nhiều chuyên gia, đây là một mục tiêu đầy tham vọng. Thực tế, than tạo ra khoảng 60% điện năng cho toàn Indonesia. Loại nhiên liệu hóa thạch này trong nhiều năm qua cũng mang lại nguồn doanh thu khổng lồ cho các doanh nghiệp nội địa xuất khẩu than. Bên cạnh đó, gián đoạn nguồn cung cùng những căng thẳng sau xung đột địa chính trị Nga-Ukraine cũng gia tăng nhu cầu đối với “vàng đen”, qua đó đẩy giá cổ phiếu và lợi nhuận một loạt các gã khổng lồ khai thác.  

Dĩ nhiên, điều này sẽ càng khiến Indonesia không có nhiều động lực để chuyển đổi hoàn toàn sang năng lượng tái tạo, song nhiều quốc gia giàu có vẫn đang đánh cược rằng, các thỏa thuận sắp tới mang tên Chuyển tiếp Năng lượng sẽ giúp những quốc gia vốn phụ thuộc vào nhiên liệu hóa thạch như Nam Phi và Indonesia có đủ nguồn vốn để đẩy nhanh quá trình chuyển đổi.

Tuy nhiên, bản thân quốc gia này lại đang bị chia rẽ, do nhu cầu đối với than còn tồn đọng. Một số đang hy vọng đóng cửa các nhà máy than; số khác lại muốn tiếp tục đầu tư và phát triển chúng, theo Jake Schmidt, theo Giám đốc chiến lược cấp cao tại chương trình khí hậu quốc tế.

“Đó không phải là điều mà các nước tài trợ muốn. Họ muốn ngừng sản xuất than và giảm dần sản lượng, song một bộ phận trong chính phủ Indonesia lại không thực sự tâm huyết với điều đó”, Schmidt nói.

Trước đó, trong hội nghị COP26, Indonesia đã cam kết cắt giảm 29% lượng khí thải một cách vô điều kiện vào năm 2030. Quốc gia này cũng đã thông qua Chiến lược thích ứng với biến đổi khí hậu và carbon thấp tới năm 2050, cũng như lộ trình chi tiết nhằm đạt được mục tiêu trung hòa carbon vào năm 2060. Ngoài ra, Tổng thống Jokowi còn cam kết đóng cửa toàn bộ các nhà máy điện than vào năm 2055, đồng thời chuyển dần sang phụ thuộc 100% vào các nguồn năng lượng tái tạo. Theo đó, sẽ không có nhà máy nhiệt điện than mới nào được chính phủ phê duyệt. 

Tuyên bố là vậy, song những mục tiêu trên sẽ khó có thể đạt được nếu Indonesia không đạt thỏa thuận với các quốc gia giàu có và thiếu đi quy định bắt buộc về việc chuyển đổi sang năng lượng sạch. 

Một nghiên cứu cho thấy Indonesia sẽ cần đầu tư từ 150 đến 200 tỷ USD/năm cho các chương trình carbon thấp từ nay cho đến năm 2030 để đạt được mục tiêu phát thải ròng bằng 0. Nếu không có một chiến lược toàn diện, rất khó để quá trình chuyển đổi trên diễn ra, theo Stephan Garnier, chuyên gia hàng đầu về năng lượng tại Ngân hàng Thế giới nhận định.

“TRÁI TIM” CỦA NỀN KINH TẾ

Theo các chuyên gia, Indonesia nằm trong số ít các quốc gia có thể tạo ra sự khác biệt lớn trong cuộc chiến hạn chế biến đổi khí hậu. Nền kinh tế lớn Đông Nam Á hiện có dân số lớn thứ tư thế giới, đồng thời là nhà sản xuất than lớn thứ hai toàn cầu. Sản lượng than bắt đầu tăng cao từ những năm 1990, khi Indonesia dự đoán nhu cầu bùng nổ và đẩy mạnh đầu tư vào “vàng đen”. Đến năm 2020, sản lượng điện đã tăng hơn 5 lần trong gần hai thập kỷ nhờ các nhà máy than công suất mới. 

Tuy nhiên, theo Viện cải cách quốc gia, do tăng trưởng nhu cầu không theo kịp nguồn cung, thặng dư điện năng tại Indonesia lên tới 40%. Điều này khiến chi phí điện than trong nước thấp hơn nhiều so với giá thị trường và dần dần làm kiệt quệ nguồn năng lượng tái tạo.

Mục tiêu trong năm 2030 của Indonesia là giảm lượng khí thải từ 29% đến 41%. Để làm được điều này, chính phủ cần dừng hoạt động sớm nhất có thể các nhà máy điện cũ và giảm trợ cấp. Sự hỗ trợ từ các quốc gia giàu có cũng vô cùng cần thiết để mục tiêu trên dễ dàng được thực hiện.

Tuy nhiên, ngay cả khi mọi việc suôn sẻ, Indonesia vẫn có những vấn đề riêng cần phải vượt qua. Chính phủ yêu cầu các công ty khai thác than phải bán ít nhất 1/4 nguồn cung trong nước với giá tối đa 70 USD/tấn, trong khi giá trên thị trường rơi vào khoảng 400 USD/tấn. Điều đó có nghĩa là các công ty như Perusahaan Listrik Negara (PLN) có thể sản xuất điện từ than với giá rất rẻ, thấp hơn nhiều so với chi phí sản xuất điện từ năng lượng sạch. Với mức giá tối đa 70 USD/tấn, PLN có thể nhập thêm than khi nhu cầu tăng cao mà không sợ bị tăng giá đầu vào. Năng lượng mặt trời dù rẻ như thế nào, cũng không thể bằng than đá.

Do vậy, than vẫn được coi là “trái tim” của nền kinh tế Indonesia, khi sản lượng được khai thác ở mức kỷ lục. Ngay cả khi tạm dừng các dự án mới, các nhà máy nhiệt điện than đang hoạt động vẫn sẽ tăng thêm công suất 14 GW từ năm 2021-2030.

Tại khu vực khai thác than phía Đông Kalimantan, than đóng góp gần một nửa cho nền kinh tế, theo Tumiwa tại IESR. Nhu cầu tăng cao sau căng thẳng xung đột Nga-Ukraine khiến cổ phiếu các công ty khai thác mỏ tăng vọt, trong đó công ty khai thác PT Adaro Minerals Indonesia chứng kiến đà tăng phi mã hơn 1.500% kể từ đầu năm. 

“Các quốc gia luôn dựa vào nguồn lực sẵn có để tăng tỷ lệ điện khí hóa và thúc đẩy tăng trưởng kinh tế. Ở Indonesia, tài nguyên đó là than đá", Caroline Chua, chuyên gia phân tích của Bloomberg NEF cho biết.

Theo một nghiên cứu của IESR hồi năm ngoái, Indonesia có tiềm năng đáp ứng nhu cầu điện trên toàn thế giới từ năng lượng tái tạo, song lại không có nhiều tấm pin mặt trời và gần như chưa bắt đầu khai thác năng lượng từ gió và địa nhiệt.

Thay vào đó, Ngân hàng Phát triển Châu Á cho biết đã phác thảo một kế hoạch trị giá hàng tỷ USD nhằm giúp Indonesia và Philippines ngừng hoạt động 50% các nhà máy than trong vòng 10 đến 15 năm tới. Indonesia cũng tuyên bố sẽ dừng hoạt động một số nhà máy điện sớm hơn dự kiến ​​như những cam kết trước đây của mình. 

Theo: Bloomberg

Huệ Anh