Khám phá ngôn ngữ đơn giản nhất hành tinh, tất cả chỉ xoay quanh 123 từ vựng

Tại Trung Quốc, từ "máy tính" là tổ hợp của từ "bộ não điện tử". Tại Iceland, từ "chiếc la bàn" nếu tách ra hiểu theo từng từ thì có nghĩa là "chiếc máy chỉ phương hướng", một "chiếc kính hiển vi" nghĩa là "chiếc máy theo dõi nhỏ". Tại Lakota, từ "ngựa" được ghép lại từ tổ hợp "con chó phi thường".

Rõ ràng, con người thường sử dụng những tổ hợp từ để giải thích ngắn gọn một thứ gì đó mà họ khó diễn tả bằng từ riêng và chính điều này đã giúp hệ thống ngôn ngữ của nhiều dân tộc trở nên bớt rườm rà hơn.

Tuy nhiên, một loại ngôn ngữ trên thế giới lại đang tận dụng tối đa nguyên tắc này để trở thành bộ ngôn ngữ ít từ vựng nhất thế giới, đó là Toki Pona.

Trong khi từ điển tiếng Anh có hàng trăm nghìn từ để miêu tả sự vật, sự việc, hành động… thì hệ thống ngôn ngữ của Toki Pona lại chỉ có 123 từ với 14 cách phát âm. Nếu so sánh, bộ ngôn ngữ này còn ít từ vựng hơn cả Koko, bộ ngôn ngữ bằng tay của loài Gorilla với hơn 1.000 cử chỉ.

Để làm được điều này, Toki Pona tối giản các từ vựng và nếu ghép các từ với nhau chúng ta có thể biểu đạt cho một từ mới hoàn toàn. Nhờ sự tối giản này mà một người bình thường chỉ cần 30 tiếng để sử dụng thành thạo loại ngôn ngữ này thay vì hàng trăm nghìn giờ như những ngôn ngữ khác.

Dẫu vậy, việc ghép các từ có ý nghĩa với nhau để tạo thành một từ mới khiến người nghe phải hết sức chú ý để tránh hiểu lầm. Ví dụ một chiếc xe hơi có thể hiểu thành một không gian được sử dụng cho việc di chuyển, nghĩa là "tomo tawa", trong khi việc bị một chiếc xe đâm có nghĩa là một vật thể đâm vào cơ thể bạn, nghĩa là "kiwen utala".

Chính sự ghép từ này khiến việc diễn tả một sự vật, sự việc trong Toki Pona rất đa dạng và chúng khiến mọi người cần hiểu rõ hoàn cảnh cũng như chú ý nhiều hơn vào người nói.

Ví dụ như màu sắc, Toki Pona chỉ có 5 màu cơ bản là Loje (đỏ), Laso (xanh da trời), Jelo (vàng), Pimeja (đen) và Walo (trắng). Người nói sẽ phối hợp các màu này lại với nhau để nói về màu cần nói, như Loje Walo là màu hồng, Laso Jelo là màu xanh lá cây.

Chữ số cũng được giảm bớt trong Toki Pona, với Wan (1), Tu (2) và Mute (một vài). Những người sử dụng Toko Pona đều hiểu rằng từ Luka (cánh tay, bàn tay) có thể hiểu theo nghĩa 5 vào Muta được hiểu theo nghĩa 10. Tất nhiên, những con số phức tạp như 7.422,7 sẽ khiến người nghe của Toki Pona phải đau đầu nhưng mục đích chính của Toki Pona là đơn giản hóa giao tiếp giữa người với người chứ không phải đi sâu vào học thuật.

Ngôn ngữ của những suy nghĩ tích cực

Trên thực tế, Toki Pona được sáng tạo ra bởi chuyên gia ngôn ngữ học Sonja Lang với mục đích đơn giản hóa việc giao tiếp. Chúng được công khai trên mạng vào năm 2001 và liên tục được hoàn thiện cho đến năm 2014. Dẫu vậy, một cộng đồng những người sử dụng Toki Pona đã được hình thành từ đầu thập niên 2000.

Hiện nay, Toki Pona đã xuất hiện ở rất nhiều quốc gia trên thế giới như Nhật Bản, Bỉ, New Zealand hay Argentina.

Với ảnh hưởng từ Đạo giáo, Toki Pona được sáng tạo nhằm mục đích loại bỏ sự phức tạp trong giao tiếp, khiến con người chú ý hơn đến thực tại thay vì lo âu cho tương lai, thúc đẩy những suy nghĩ tích cực trong xã hội. 

Nguồn sáng tạo nên Toki Pona khá đa dạng, chủ yếu từ tiếng Anh, Phần Lan, Hà Lan, Pháp, Tây Ban Nha hay thậm chí là tiếng Trung. Ngữ pháp của Toki Pona khá đơn giản trong khi chữ viết sử dụng cả bảng chữ cái Latin lẫn chữ tượng hình.

Năm 2018, Toki Pona được những người ủng hộ làm đơn khuyến nghị theo tiêu chuẩn ISO 639-3 nhằm công nhận trở thành một ngôn ngữ chính thức trên thế giới nhưng thất bại do cộng đồng chưa bao gồm mọi lứa tuổi, từ trẻ em cho đến người già. Bởi vậy đến tận nay chúng vẫn chủ yếu được dùng cho công tác nghiên cứu và được một số nhóm sử dụng.

Năm 2019, cộng đồng sử dụng Toki Pona trên Facebook đã có tới hơn 4.000 thành viên và vẫn đang tiếp tục tăng.

AB