Nếu xe tự lái thống trị thế giới

Khi Thomas Müller vừa lao chiếc Audi A7 của ông vào dòng xe tấp nập trên đường cao tốc hướng đến Thượng Hải, bảng điều khiển xe liền hiện lên thông báo chế độ “Tự điều khiển” đã sẵn sàng. Ông Müller, kỹ sư xe Audi, bấm vào một nút trên vô lăng và nhấc tay lên.

Chiếc xe bắt đầu tự lái, vô lăng di chuyển nhẹ nhàng hòa vào dòng xe xung quanh đang từ từ qua cầu hướng về trung tâm thành phố.

Phải thừa nhận đây chỉ là một hình thức lái tự động có giới hạn: Khi xe di chuyển trên đường, các máy quay cộng thêm một quáy quét “LiDAR” sẽ theo dõi vạch kẻ làn đường và duy trì khoảng cách cố định với xe phía trước.

Nhưng các nhà sản xuất ô tô trên thế giới cũng thấy trước tương lai của công nghệ lái tự động. Giống như công nghệ cửa sổ điện và trợ lực lái trước đây, tính năng hỗ trợ điều khiển sẽ dần dần không chỉ phục vụ riêng cho dòng xe cao cấp nữa. Ông Müller chia sẻ, theo quan điểm này, lái tự động sẽ giúp việc điều khiển ô tô ít căng thẳng hơn, người lái cũng được thư thái hơn mà lại không làm ảnh hưởng đến nhu cầu mua và sở hữu ô tô của mọi người.

Nếu muốn chứng kiến tầm nhìn khác về xe tự lái trong tương lai, hãy ghé qua sân bay Heathrow ở ngoại thành London và tiến thẳng tới khu vực “Đậu xe điện tự lái (pod)”. Phương tiện di chuyển từ bãi đậu xe đến ga hành khách ở đây là những khoang xe điện tự lái (pod) chạy trên các tuyến đường chuyên dụng.

Khi hành khách dùng màn hình cảm ứng để gọi xe và xác định điểm dừng, một chiếc Pod 4 chỗ ngồi sẽ chạy tới và mở cửa đón bạn. Bạn chỉ cần bước vào, ngồi xuống và nhấn nút bắt đầu, nó sẽ tự động tránh các xe khác và chở bạn tới điểm đã định trước. Đồng thời, khi bạn đến nơi, nó sẽ tự động đậu vào bãi một cách gọn gàng trước khi đón vị khách tiếp theo.

Tương tự như khi đi xe Audi tự động, việc di chuyển bằng Pod tạo cảm giác khá khủng khiếp trong 30 giây đầu nhưng sẽ nhanh chóng bình thường trở lại. Nhưng điểm khác biệt là phương tiện tự lái có thể yêu cầu như vậy không chỉ giúp lái xe dễ dàng hơn: nó hứa hẹn sẽ đảo lộn nhiều lĩnh vực và tái định nghĩa cuộc sống đô thị.

Công nghệ hỗ trợ điều khiển sẽ dần dần phổ biến trong vài năm tới, nhưng sau đó sự tràn ngập của xe tự lái có thể khiến những dòng xe ô tô hiện tại trở nên lỗi thời như trường hợp của động cơ hơi nước và điện thoại cố định. Vậy thế giới sẽ như thế nào nếu chúng thật sự lỗi thời?

Chúng ta cũng từng có bài học tương tự trong quá khứ khi xe động cơ thay thế xe ngựa kéo. Giống như xe tự lái hiện nay, ô tô vốn được gọi là “những toa xe không ngựa kéo” dựa trên việc loại bỏ một tính chất đặc trưng của phương tiện.

Nhưng sau khi thay thế những chú ngựa, ô tô đã chứng tỏ mình là một con quái vật hoàn toàn khác, tạo điều kiện cho đô thị hóa và trở thành biểu tượng cho sự tự khẳng định bản thân. Phương tiện tự lái cũng sẽ có những tác động không ngờ với vẻ ngoài hoàn toàn khác biệt.

Những chiếc ô tô đầu tiên trông rất giống xe ngựa và thiết kế của xe hơi đã phải mất nhiều năm để thoát khỏi hình ảnh các toa xe trong quá khứ. Vì lẽ ấy, phương tiện tự lái cần có vẻ ngoài khác với ô tô hiện tại. Và trên thực tế, đã xuất hiện vài xung đột giữa xe điện tự lái của Google hoạt động trên các tuyến đường ở California với ô tô thông thường; một vài ý tưởng thiết kế bỏ hẳn vô lăng và bàn đạp để có chỗ trống bố trí ghế ngồi trong xe.

Đồng thời, phương tiện tự lái sẽ thách thức quan niệm về quyền sở hữu xe. Ô tô là một trong những tài sản đắt tiền nhất của hầu hết mọi người, nhưng tính theo bình quân, 96% thời gian vòng đời xe chỉ dừng 1 chỗ.

Con số này được biện hộ cho mức độ tiện lợi của việc sử dụng xe bất cứ khi nào ta cần. Tuy nhiên, ngày nay bạn có thể sử dụng ô tô thông qua ứng dụng đặt taxi trên smartphone, hệ thống dùng chung xe hoặc nhà cung cấp dịch vụ cho thuê. Google cho biết taxi dùng chung và tự lái có thể đạt tỷ lệ sử dụng hơn 75%.

Nếu vậy, chúng ta cần một lượng ô tô ít hơn hiện tại rất nhiều. “Sẽ có ít xe lưu thông trên đường hơn - có lẽ chỉ còn khoảng 30% so với hiện tại.” Sebastian Thrun, nhà khoa học máy tính Đại học Stanford và cũng là cựu trưởng nhóm dự án xe hơi tự lái của Google, dự đoán.

Ý tưởng xe tự lái sẽ có lượng sở hữu và sử dụng nhiều như ô tô hiện nay quả thật là “hy vọng mong manh”, Luis Martinez, nhà tư tưởng của Diễn đàn Giao thông vận tải quốc tế, một bộ phận thuộc Tổ chức Hợp tác và Phát triển kinh tế - OECD, nhận định.

Ông cũng cho rằng các hạm đội phương tiện tự lái có thể thay thế cả ô tô, taxi và xe buýt trong thành phố, lưu thông trên đường sẽ linh hoạt hơn với một lượng xe rất ít. Một nghiên cứu nhằm mô hình hóa việc sử dụng xe tự lái của OECD ở Lisbon cho thấy hệ thống taxi tự lái dùng chung có thể làm giảm 80 – 90% lượng xe cần thiết.

Tương tự như vậy, nghiên cứu của Dan Fagnant ở Đại học Utah dựa trên dữ liệu giao thông của Austin, Texas cho thấy một chiếc taxi tự lái với dịch vụ dùng chung sẽ thay thế 10 phương tiện cá nhân.

Điều này phù hợp với phát hiện mỗi chuyến xe của dịch vụ chia sẻ chuyến đi thường giúp giảm 9 – 13 ô tô lưu thông trên đường. Trong thời gian ngắn, phương tiện tự lái có thể giúp giảm đến 90% lượng xe lưu thông trong đô thị.

Con đường chuyển đổi đầy nước mắt

Tất cả điều này sẽ tác động sâu sắc đến các nhà sản xuất ô tô. Họ sẽ phải bán xe tự lái cho các nhà điều hành phương tiện thay vì cá nhân.

Giá trị của việc sản xuất xe sẽ chuyển đổi từ phần cứng sang phần mềm và từ sản phẩm sang dịch vụ, ông Martinez nói. Và nó sẽ làm các nhà sản xuất xe hiện nay lao đao tương tự như điều smartphone đã làm với Nokia và Kodak. Hiện nay, các tay chơi công nghệ cao mới gia nhập như Google, Uber và Tesla có lợi thế hơn nhiều.

Tuy nhiên, các giám đốc điều hành ngành công nghiệp ô tô cứ liều lĩnh khẳng định rằng nhiều người vẫn muốn sở hữu phương tiện của riêng mình và dịch vụ cho thuê trở nên phổ biến là vì ngành công nghiệp này đã chuyển sang mô hình dịch vụ. Không thể phủ nhận là điều này nghe có vẻ rất ảo tưởng.

Sản xuất ô tô không phải là ngành duy nhất gặp khủng hoảng. Ngành bảo hiểm ô tô, chỉ tính riêng ở Mỹ đã có trị giá 198 tỷ USD một năm, cũng phải chịu chung số phận khi hàng triệu khách hàng chuyển sang dùng phương tiện công cộng thay cho phương tiện cá nhân.

Trong tháng Hai vừa qua, ba công ty bảo hiểm lớn ở Mỹ là Cincinati Financial, Mercury General và Travelers đã ghi nhận trong báo cáo nộp Ủy ban Chứng khoán Hoa Kỳ rằng xe không người lái đang đe dọa việc kinh doanh của họ. Tương tự, LKQ, một hãng phụ tùng xe hơi, cho biết tình trạng ít xe lưu thông trên đường, ít tai nạn đang làm giảm doanh số của họ.

Rõ ràng tự động hóa lại càng là tin xấu đối với giới tài xế taxi. Một nghiên cứu được thực hiện bởi Đại học Columbia cho thấy một hệ thống phục vụ công cộng với 9.000 phương tiện không người lái sẽ thay thế tất cả 13.000 chiếc taxi ở New York.

Hành khách sẽ đỡ tốn thời gian chờ đợi và trả phí ít hơn cho mỗi dặm vì chi phí lớn nhất của các hãng taxi là tiền lương của tài xế. Vì thế, chẳng lạ gì khi Uber rất quan tâm đến phương tiện không người lái. “Khi không còn tài xế, phí sử dụng dịch vụ Uber ở bất cứ đâu cũng rẻ hơn so với dùng xe riêng”, ông chủ của Uber nhận xét vào năm ngoái. Gần đây, phương tiện thử nghiệm đầu tiên của Uber đã được bố trí trên các tuyến đường ở Pittsburgh, Mỹ.

Công nhân trong một số ngành khác cũng đứng trước nguy cơ mất việc. Rio Tinto, ông lớn ngành khai mỏ, đã đưa vào sử dụng 53 xe tải tự lái tại ba mỏ ở Úc. Chiếc xe tải tự lái đầu tiên do Daimler chế tạo đã được cấp giấy phép thử nghiệm trên xa lộ và tiến hành chạy thử vào tháng Năm vừa qua.

3,5 triệu tài xế xe tải ở Mỹ đã giúp duy trì việc làm trong một số ngành nghề như nhà hàng, khách sạn. Việc chỉ trích các công ty kinh doanh dịch vụ vận tải kiểu mới như Uber và Lyft xem ra còn khá nhẹ nhàng hơn sự phản đối xe không người lái vì ít nhất họ vẫn cần một lượng tài xế nhất định.

An toàn là ưu tiên hàng đầu

Nhưng xe tự lái cũng có nhiều lợi ích to lớn. 94% vụ tai nạn giao thông xảy ra do lỗi của con người và 3 nguyên nhân chính là rượu, tốc độ và mất tập trung. Còn theo Tổ chức Y tế Thế giới, tai nạn giao thông cướp đi sinh mạng 1,2 triệu người mỗi năm, tương đương có một cuộc tấn công 11/9 mỗi ngày.

Xe không người lái không thể uống rượu, vi phạm giới hạn tốc độ hay bị xao nhãng bởi một tin nhắn, nhờ đó mà số vụ tai nạn sẽ giảm rất nhiều. Các phương tiện không người lái của Google đã đi được khoảng 2,9 triệu km trong 6 năm qua nhưng chỉ gặp 12 tai nạn nhỏ, không gây thương tích cho ai và không có vụ nào từ lỗi của xe.

Theo nghiên cứu của Trung tâm Vận tải Eno, một tố chức phi lợi nhuận, ước tính nếu 90% phương tiện lưu thông tại Mỹ là xe tự lái, số vụ tai nạn hàng năm sẽ giảm từ 5,5 triệu xuống còn 1,3 triệu và số ca tử vong đường bộ sẽ giảm từ 32.400 xuống còn 11.300.

Một khi phương tiện tự lái đưa vào sử dụng rộng rãi, có thể nhiều nơi sẽ ban hành luật cấm ô tô thông thường vì lí do an toàn, bắt đầu là các trung tâm thành phố, khu du lịch, khu công nghiệp và khuôn viên trường học.

Một báo cáo về xe không người lái của Morgan Stanley dự báo rằng thái độ của mọi người sẽ nhanh chóng chuyển từ “Tôi không muốn dùng chung đường với robot” sang “Tôi không muốn dùng chung đường với người lái khác”.

Giờ đây người dân ở quê hương của Google, Moutain View, California đã quen với các phương tiện mẫu lưu thông trên đường. Một vài người còn than phiền các xe tự lái này quá rụt rè, đợi người đi đường sang trước rồi mới vượt qua mặc cho nhiều người khác đang giục còi inh ỏi phía sau. Đáng nói là, không ai sợ xe tự lái cả.

Cùng với việc tăng tính an toàn trong giao thông, xe không người lái sẽ làm cho dòng xe lưu thông đều đặn hơn vì sẽ không có chiếc nào thắng gấp và chúng có thể được lập trình sẵn để tránh xe khác, đồng thời di chuyển sát hơn để tăng mật độ xe lưu thông.

Một nghiên cứu của Đại học Texas ước tính rằng việc đưa vào sử dụng 90% xe không người lái ở Mỹ sẽ làm tăng gấp đôi công suất vận tải trên đường, giảm 60% tình trạng ùn tắc trên xa lộ và 15% ở đường ngoại thành.

Đồng thời những người ngồi trong phương tiện tự lái có thể thoải mái làm việc khác. Morgan Stanley tin rằng nếu con số trên thành hiện thực, nó sẽ mang lại lợi ích trị giá 1,3 nghìn tỷ USD tại Mỹ và 5,6 nghìn tỷ USD trên toàn thế giới. Trẻ em, người lớn tuổi và người khuyết tật có thể độc lập hơn (một trong các video của Google đã cho thấy cảnh người đàn ông mù làm việc vặt trong xe chạy tự động).

Khi chuyển sang dùng phương tiện công cộng, chúng ta sẽ cần ít không gian đỗ xe hơn. Bãi đỗ xe chiếm đến 24% diện tích các thành phố ở Mỹ và nhiều khu đô thị có đến 3,5 diện tích đậu xe tính trên đầu xe.

Bằng việc giải phóng không gian đậu xe lãng phí, phương tiện tự động lái sẽ giúp nhiều người có cơ hội sinh sống tại trung tâm thành phố hơn đồng thời các công nhân sống ở xa cũng đi làm thuận tiện hơn. Nếu được ngủ trên đường đến cơ quan thì ngày làm việc dài sẽ trở nên thoải mái hơn, đó là lưu ý của Fagnant, người đưa ra tiên đoán về sự thu hẹp của thành thị và mở rộng nông thôn.

Con đường gập ghềnh trước mắt

Mặc dù sẽ có ít tai nạn hơn khi xe không người lái được đưa vào sử dụng, chúng cũng tạo ra một xu hướng đạo đức mới khi xảy ra va chạm. Liệu chúng sẽ ưu tiên giảm thiểu những hư tổn của chính mình hay của hành khách. Xe tự động hóa đặt ra câu hỏi xoay quanh các tình huống khó xử về đạo đức chẳng hạn như gây tai nạn rồi bỏ trốn.

Ông Martinez nói, ít nhất các nhà quản lý sẽ đưa ra thuật toán để phân xử những vụ việc như vậy và quy trình ra quyết định của họ hoàn toàn minh bạch. Một số xe tự động lái đã trang bị “hộp đen” để thuận tiện khi điều tra nguyên do tai nạn. Các nhà quản lý sẽ phải đối mặt với những vấn đề đau đầu về trách nhiệm pháp lý của các nhà sản xuất ô tô và các nhà vận hành phương tiện công cộng.

Những người yêu xe hơi sẽ tiếc nuối vì sự thoái trào của một phương tiện từng là biểu tượng cho quyền tự do cá nhân trong thế kỷ 20. Nhưng sự tự do này lại là điều ảo tưởng. Hầu hết mọi người đều không được lưu thông trên những con đường trống trải như trong quảng cáo xe.

Trong tương lai, khi công nghệ tự động lái làm chủ, người ta sẽ tự hỏi tại sao mình phải bỏ ra nhiều tiền cho các cỗ máy hầu như rất ít khi sử dụng. Hiện tại khái niệm về thế giới tràn ngập phương tiện tự lái nghe có vẻ kỳ lạ, nhưng thế hệ tương lai sẽ cảm thấy kỷ nguyên của trào lưu sở hữu xe hơi cá nhân càng kỳ lạ hơn.

Trâm Nguyễn