Vì lý do đáng lo ngại này mà Việt Nam có nguy cơ trở thành 'bãi rác của thế giới'

30/03/2018 08:09 AM | Xã hội

Các nước Phương Tây bao gồm cả Mỹ và Australia đang nhắm đến những nước Đông Nam Á như Việt Nam hay Malaysia để xuất khẩu rác sau quyết định cấm nhập khẩu rác của Trung Quốc.

Mới đây, việc Trung Quốc chính thức ngừng nhập khẩu 24 loại rác thải công nghiệp và gia dụng đã ảnh hưởng sâu rộng đến các thị trường trên thế giới. Ngoài những nước thường xuyên xuất khẩu rác sang Trung Quốc và ngành kinh doanh tái chế tại nước này, những quốc gia láng giềng như Việt Nam cũng chịu rủi ro khi nhiều khả năng trở thành địa điểm "đổ rác" thay thế.

Cuộc chiến thương mại "rác" và rủi ro với Việt Nam

Thông thường, rác thải được tái chế thành nguyên liệu và tái sử dụng cho sản xuất. Tuy nhiên những nước như Mỹ, Nhật Bản hay châu Âu không đủ khả năng tái chế tất cả rác thải của họ và hệ quả là chúng được vận chuyển sang Trung Quốc để tái chế cho ngành sản xuất đang bùng nổ tại đây.

Năm 2016, Liên minh Châu Âu (EU) thải 56,4 triệu tấn rác giấy và có đến 8 triệu tấn được chở sang Trung Quốc, được tái chế thành giấy gói và xuất khẩu trở lại EU. Cũng trong năm này, EU thải 8,4 triệu tấn rác nhựa và xuất 1,6 triệu tấn sang Trung Quốc.

Tuy nhiên, tính đến tháng 11/2017, Trung Quốc chỉ nhập 6,4 triệu tấn rác giấy và số rác nhựa nhập từ EU cũng giảm tới 36%. Những động thái hạn chế nhập rác cùng với việc cấm nhấp 24 loại rác mới đây của chính quyền Bắc Kinh đã khiến EU cùng nhiều nước lâm vào khủng hoảng.

Giới truyền thông Ireland cho biết nước này đang lâm vào một cuộc khủng hoảng rác khi 95% rác thải tại đây được xuất khẩu sang Trung Quốc và đang bị dồn ứ tại các cửa khẩu.

Trước tình hình này, nhiều quốc gia đang tìm những giải pháp thay thế. Ngoài việc nâng cao năng lực tái chế, các nước Phương Tây bao gồm cả Mỹ và Australia đang nhắm đến những nước Đông Nam Á như Việt Nam hay Malaysia. Số liệu của Tổ chức tái chế quốc tế (BIR), Malaysia đã nhập khẩu 180.000 tấn rác nhựa vào quý IV/2017, cao hơn 100% so với cùng kỳ năm trước.

Nhập khẩu rác nguyên liệu của Trung Quốc (triệu tấn). Nhập khẩu rác nhựa từ EU sang Trung Quốc nhưng Việt Nam lại tăng (nghìn tấn)

Những nước láng giềng như Việt Nam, Thái Lan cũng cho thấy mức tăng đột biến trong nhập khẩu rác vào cuối năm 2017.

Trước tình hình này, chính phủ Việt Nam đã ngừng cấp giấy phép nhập khẩu rác trong khi Malaysia cũng thông qua bộ luật yêu cầu các công ty nhập khẩu rác cần có giấy phép về môi trường. Dẫu vậy, việc kiểm soát nhập khẩu rác vẫn là điều khá khó khăn.

Hiện nay, các nước như Malaysia, Việt Nam, Thái Lan, Indonesia, Ấn Độ mới chỉ nhập khoảng 500.000 tấn rác nhựa trên toàn cầu, chỉ bằng 1/3 so với số rác nhựa EU xuất sang Trung Quốc. Điều này đồng nghĩa với việc khả năng "đổ rác" của các nước Phương Tây sang những quốc gia mới nổi trong tương lai là khá cao.

Nhập rác làm giàu

Trong nhiều thập kỷ, Trung Quốc đã là trung tâm tái chế rác thải của thế giới. Từ mức 4,5 triệu tấn năm 1995, đến năm 2016 Trung Quốc đã nhập khẩu 45 triệu tấn rác thải kim loại, giấy, nhựa và những rác nguyên liệu khác với tổng trị giá 18 tỷ USD. Nếu tính cả rác thải điện tử, gia dụng và tất cả các loại rác khác thì nước này nhập tới 163 triệu tấn rác, tạo nên ngành công nghiệp tái chế với tổng trị giá 90 tỷ USD.

Đặc biệt, nước này nhập khẩu tới 7,3 triệu tấn rác thải nhựa với tổng trị giá 3,7 tỷ USD, chiếm 56% tổng số nhập khẩu trên toàn thế giới. Việc trả tiền để nhập khẩu rác nghe có vẻ vô lý nhưng thực tế đây lại là hoạt động kinh doanh vô cùng lợi nhuận.

Vì lý do đáng lo ngại này mà Việt Nam có nguy cơ trở thành bãi rác của thế giới - Ảnh 2.

Tổng lượng rác tái chế (cả nhập khẩu lẫn nội địa- triệu tấn). Tổng giá trị ngành tái chế Trung Quốc (tỷ Nhân dân tệ). Tổng lượng rác theo 4 loại nguyên liệu tái chế (cả nội địa lẫn nhập khẩu-triệu tấn). Tổng lượng rác nguyên liệu nhập khẩu (triệu tấn). Số nhà máy tái chế rác. Top 3 tỉnh tái chế rác ở Trung Quốc.

Những nhà xuất khẩu rác được hưởng lợi khi bán những thứ thải loại thay vì đem chôn chúng trong các bãi rác. Các công ty nhập khẩu Trung Quốc thì có thể bán những rác thải này cho các công ty tái chế. Trong mảng sản xuất, việc tái chế sản phẩm thường rẻ và tiết kiệm nhiên liệu hơn so với việc làm mới. Ví dụ thép tái chế chỉ cần 40% nhiên liệu và năng lượng so với hoạt động sản xuất thép mới.

Ngay từ thập niên 1980, việc nhập khẩu rác bằng giấy và nhựa để tái chế đã là một lựa chọn không tồi cho các nhà sản xuất Trung Quốc khi chúng rẻ hơn việc chặt cây để làm giấy mới hay khai thác dầu mỏ để làm nilong.

Nhiều báo cáo cho thấy việc tái chế 1 tấn rác giấy có thể tiết kiệm năng lượng đủ để cung cấp điện năng cho các hộ gia đình tại Mỹ sử dụng trong vòng 6 tháng trong khi việc tái chế nhựa có thể tiết kiệm được tới 87% điện năng.

Trong khi đó, rác nhựa được giao dịch vào khoảng 300-500 USD/tấn trên thị trường thế giới nhưng nhựa tái chế lại được bán với giá cao tới 1.000 USD/tấn. Đây là lý do có đến 180 triệu tấn rác thải tiêu dùng với tổng trị giá 87 tỷ USD được giao dịch trên toàn thế giới năm 2015.

Thêm vào đó, chi phí tái chế rẻ khiến Trung Quốc hấp dẫn hơn so với việc tái chế tại các nước Phương Tây. Mỹ thải 33,3 triệu tấn rác nhựa năm 2014 nhưng chỉ tái chế 10% trong số đó. Trái ngược lại, người dân Trung Quốc tiêu thụ tới 58,8 triệu tấn nhựa năm 2013, cả tự sản xuất lẫn nhập khẩu. Năm 2016, Trung Quốc nhập khẩu 1,3 triệu tấn rác nhựa từ Nhật Bản và 1,1 triệu tấn từ Mỹ, chiếm tương ứng 87% và 69% rác thải nhựa của 2 quốc gia này.

Với tiềm năng như vậy, không có gì lạ khi ngành tái chế rác thải bùng nổ ở Trung Quốc song song với thời kỳ tăng trưởng nóng của ngành sản xuất.

Không riêng gì rác nhựa, tính đến giữa thập niên 2000 Trung Quốc đã trở thành thị trường hàng đầu về rác thải giấy của Mỹ tính về số lượng.

Hầu hết những rác thải giấy này được "chu du" một vòng quanh Thái Bình Dương, nghĩa là xuất khẩu từ Trung Quốc dưới dạng sản phẩm mới đến Mỹ, được sử dụng và thải loại rồi xuất khẩu trở về Trung Quốc dưới dạng rác tái chế.

Báo cáo của Fisher International ước tính tỷ lệ tái chế giấy của Trung Quốc có thể cao tới 70% nếu tất cả rác thải giấy được sử dụng để tái chế.

Tại Mỹ, chỉ khoảng 1/3 số rác thải được dùng để tái chế do có quá nhiều rác và phần lớn chúng được chôn cất hoặc đốt trong các lò đốt rác. Tuy nhiên từ khi thị trường tái chế Trung Quốc mở cửa, hàng trăm tấn rác thải bắt đầu đổ về đây, tạo ra hơn 40.000 công ăn việc làm cho người Mỹ từ đầu năm đến nay. Năm 2016, khoảng ¼ số lượng xuất khẩu của Mỹ liên quan đến rác tái chế.

Số liệu của Ủy ban thương mại quốc tế Mỹ (USITC) cho thấy tốc độ tăng trưởng nhập khẩu rác của Trung Quốc từ Mỹ đã đạt 916% trong khoảng 2000-2008. Hàng năm, ngành tái chế này cũng đem lại 28 tỷ USD cho Mỹ cũng như ảnh hưởng đến 534.000 công việc liên quan từ các ngành khác.

Về phía Trung Quốc, con số lao động tham gia ngành tái chế còn lớn hơn rất nhiều nhưng không thể thống kê chính xác do các hoạt động kinh doanh quá manh mún cũng như không được kiểm soát chặt chẽ.

Hậu quả từ bãi rác của thế giới

Mặc dù thị trường này đem lại nhiều lợi nhuận nhưng chúng cũng khiến Trung Quốc chịu cảnh ô nhiễm nặng, đất đai bị thoái hóa và nguồn nước bị nhiễm bẩn, không khí thì chứa đầy chất khói độc.

Kể cả khi những rác thải này được Trung Quốc nhập khẩu cẩn thận thì chúng cũng chưa chắc đã được sử dụng toàn bộ. Năm 2002, nhà chức trách Quảng Đông đã phải đối mặt với một cuộc khủng hoảng sau khi có những tài liệu cho thấy các công nhân ngành tái chế tại đây đã tháo dỡ các thiết bị điện tử hỏng và vứt những bộ phận độc hại không thể tái chế xuống sông.

Trong khi đó, bộ phim tài liệu "Plastic China", hiện trạng ngành công nghiệp tái chế nilong của Trung Quốc gây ô nhiễm môi trường được phản ánh rõ nét. Tất nhiên, chính phủ Trung Quốc chẳng thể làm gì nhiều khi phần lớn những doanh nghiệp kinh doanh trong ngành này là các hộ gia đình nhỏ, làm ăn manh mún khó kiểm soát.

Trước tình hình này, chính quyền Bắc Kinh đã phải có những biện pháp đối phó. Năm 2011, Bộ tài nguyên môi trường Trung Quốc ban hành hướng dẫn chi tiết về nhập khẩu các rác thải rắn và yêu cầu chính quyền địa phương giám sát. Tuy nhiên việc lơ là, tham nhũng ở các cấp địa phương đã buộc Bộ phải nhắc nhở lần nữa vào năm 2014.

Đến năm 2017, đích thân Chủ tịch Tập Cận Bình đã ký các quy định về nhập khẩu rác thải rắn và tuyên bố ngừng nhập 24 loại rác thải rắn mới đây cho thấy Trung Quốc đang quyết liệt với nguyên nhân gây ô nhiễm nặng cho môi trường tại đây bất chấp điều đó có ảnh hưởng đến lao động và nền kinh tế ra sao.

Tuy nhiên, động thái này của Trung Quốc cũng làm nổi bật một thực tại hiện nay ở nước này, đó là quá nhiều rác để xử lý. Số liệu của Ngân hàng thế giới (World Bank) cho thấy hàng ngày Trung Quốc thải ra 520.000 tấn rác và phần lớn trong số đó được đem đi thiêu đốt. Tính đến năm 2015, bình quân mỗi người Trung Quốc thải 1,12 kg rác mỗi ngày.

Năng lượng để đốt những phế liệu này đủ sức cung cấp cho hơn 140.000 hộ dân tại đây. Dẫu vậy chính quyền Bắc Kinh vẫn tích cực thúc đẩy việc đốt rác do chúng không để lại quá nhiều hậu quả cho môi trường đất và nước thay vì đem đi tái chế, dù động thái này sẽ làm ô nhiễm nặng không khí.

Trớ trêu thay, Trung tâm hợp tác năng lượng tái chế Sino-Ferman nhận định Trung Quốc chỉ có thể đốt khoảng 40% rác thải từ nay đến năm 2020 do lợi nhuận không cao. Bởi phần lớn các hoạt động đốt rác này được đấu thầu bởi chính phủ vá các công ty nên những dự án này bị hạ giá thấp tới dưới 4 USD/tấn. Với mức giá đó, chắc chắn các công ty sẽ không thiêu hủy rác một cách tử tế mà tuồn bớt một số cho các hộ kinh doanh tái chế.

Mức ngân sách cho đốt rác của Trung Quốc vào khoảng 10 USD/tấn nhưng nhiều doanh nghiệp chấp nhận đấu thầu với mức giá thấp hơn rất nhiều. Báo cáo của Caixin cho thấy một doanh nghiệp tại Shaoxing năm 2016 đã thắng thầu với mức giá 3 USD/tấn.

BT

Cùng chuyên mục
XEM