Trừng phạt kinh tế: vũ khí của thế kỷ 21

08/01/2015 07:26 AM |

Dù gặp nhiều thất bại nhưng các nước phương Tây vẫn gia tăng nhiều biện pháp trừng phạt kinh tế đối với các quốc gia không thân thiện với họ.

Lịch sử của lệnh trừng phạt kinh tế có từ năm 432 trước Công nguyên, khi các chính khách Hy Lạp và tướng Pericles ban hành cái gọi là "Nghị định Megarian" để phản ứng lại vụ bắt cóc ba người phụ nữ Aspasian.

Trong thời hiện đại, Hoa Kỳ đã sử dụng biện pháp trừng phạt kinh tế trong việc theo đuổi các mục tiêu đa dạng, từ những nỗ lực của chính quyền Carter vào những năm 1970 để thúc đẩy quyền con người, những nỗ lực để ngăn cản phổ biến hạt nhân trong những năm 1980.

Trong Chiến tranh Lạnh, Mỹ cũng sử dụng biện pháp trừng phạt kinh tế để gây bất ổn cho các chính phủ không thân thiện, đặc biệt là ở châu Mỹ Latin. Liên Xô cũ trừng phạt đối với Trung Quốc, Albania và Nam Tư.

Hầu hết các lệnh trừng phạt thường do một nước lớn chống lại một nước nhỏ, mặc dù có một vài trường hợp các nước có quy mô tương đương, như các cuộc tranh cãi từ những năm 1950 đến những năm 1980 liên quan giữa Vương quốc Anh và Tây Ban Nha.

Câu hỏi đặt ra là các lệnh trừng phạt kinh tế có phát huy tác dụng hay chỉ đơn thuần là những đòn trả đũa?

Mỹ có khoảng 24 chương trình cấm vận áp dụng đối với nhiều nước, trong đó có Côte dIvoire, Belarus và Syria. Tuy nhiên, từ những năm 1990, các lệnh cấm vận luôn là điều mà người ta muốn tránh.

Lệnh cấm vận thương mại áp dụng với các nước như Iraq và Cuba được đánh giá là đã thất bại.

Lệnh cấm vận áp đặt lên Cuba được bắt đầu từ năm 1960 với việc hủy bỏ hạn ngạch xuất khẩu đường từ Cuba sang Mỹ. Đây là một trong những chính sách cấm vận kéo dài nhất nhưng lại được đánh giá là ít hiệu quả nhất trên thế giới. Cuối cùng, Tổng thống Obama đã đi tới quyết định lịch sử là bình thường hóa quan hệ với Cuba, mở đường cho việc dỡ bỏ lệnh cấm vận đối với Cuba.

Vì vậy, khi cựu Tổng thống Bill Clinton lên cầm quyền, ông bắt đầu thực hiện "cấm vận thông minh" nhằm vào các cá nhân hoặc tổ chức độc lập chứ không phải toàn bộ một quốc gia. Còn cấm vận dưới thời Tổng thống G.W. Bush bao gồm chặn các giao dịch chuyển tiền và sử dụng sức mạnh của đồng USD để đóng cửa các ngân hàng.

Thông qua vai trò trung tâm của Mỹ trên thị trường tài chính, Bộ Tài chính Mỹ có thể cô lập các ngân hàng mục tiêu với toàn bộ hệ thống.

Hội đồng Bảo an Liên Hiệp Quốc (LHQ) áp đặt những biện pháp trừng phạt nghiêm khắc CHDCND Triều Tiên vì nước này theo đuổi các chương trình vũ khí hạt nhân trong suốt thập niên qua.

Các tổ chức và quan chức Triều Tiên có liên quan đến chương trình này bị cấm thị thực và đóng băng tài khoản, trong khi các nước thành viên LHQ bị cấm nhập khẩu tất cả hàng hóa xa xỉ và vũ khí từ Triều Tiên.

Dù lệnh cấm vận Triều Tiên được áp dụng từ năm 2006 nhưng hiệu quả không cao vì Triều Tiên có sự hậu thuẫn của Trung Quốc. Mới đây, Tổng thống Barack Obama đã gia tăng sức ép lên Bình Nhưỡng bằng lệnh trừng phạt mới với cáo buộc Triều Tiên đã hỗ trợ tin tặc tấn công mạng vào một hãng phim Mỹ.

Tổng thống Obama đã ký sắc lệnh áp đặt lệnh trừng phạt mới với Triều Tiên, từ chối một số cá nhân tiếp cận hệ thống tài chính Mỹ. Ông còn cho phép Bộ Tài chính tham vấn cùng Ngoại trưởng để trừng phạt các quan chức trong chính quyền và Đảng Lao động Triều Tiên cũng như những người đại diện hoặc hỗ trợ họ.

Nhưng đôi khi các lệnh trừng phạt kinh tế tỏ ra hiệu quả. Sự đồng thuận của quốc tế để áp đặt lệnh trừng phạt với Nam Phi trong những năm 1980 cuối cùng đã giúp chấm dứt sự nạn phân biệt chủng tộc.

Tương tự như vậy, các lệnh trừng phạt Iran (áp dụng từ năm 1979) buộc nước này phải trì hoãn tham vọng hạt nhân. Các quan chức Mỹ tin rằng chính những khó khăn kinh tế do lệnh cấm vận gây ra đã mở đường cho chiến thắng của Tổng thống Hassan Rouhani trong cuộc bầu cử năm ngoái.

Và các biện pháp trừng phạt khiến kinh tế Nga chao đảo như hiện nay được mô tả như một "may mắn" khi cùng lúc giá dầu thế giới sụt giảm mạnh khiến Nga bị mất đi khoản thu khổng lồ từ dầu mỏ.

Buộc Tổng thống Nga Putin phải đánh đổi, giới lãnh đạo phương Tây đang chờ đợi sự "xuống nước" của Kremlin về vấn đề Ukraine.

Với tất cả những vấn đề này, có thể nói rằng các lệnh cấm vận kinh tế chỉ có tác dụng làm đối phương nhụt chí và suy yếu dần chứ không đem lại những tác động rõ ràng và hiệu quả. Tuy nhiên, trong một thế giới luôn bị đe dọa hủy diệt bởi vũ khí hạt nhân, biện pháp trừng phạt kinh tế sẽ đóng một vai trò lớn trong địa - chính trị thế kỷ XXI.

Lãnh đạo các nước sẽ khôn ngoan hơn trong việc sử dụng lệnh trừng phạt kinh tế để dẫn đến thương lượng, chứ không phải bùng nổ bạo lực hay chiến tranh.

"Những biện pháp trừng phạt, dù tuyên bố hay không tuyên bố, đang được sử dụng với nhiều nước hơn và mức độ rộng hơn. Tôi cảm thấy ấn tượng rằng việc Washington áp đặt trừng phạt lên một số quốc gia giờ đã trở nên đơn giản và rẻ mạt hơn sử dụng một sự can thiệp về quân sự", thứ trưởng Bộ Ngoại giao Nga Sergey Ryabkov trả lời một cuộc phỏng vấn về các biện pháp trừng phạt kinh tế mà Mỹ và phương Tây đang đẩy nước Nga vào khó khăn.

>> 28 nước châu Âu áp lệnh trừng phạt Nga từ hôm nay

Theo LAM HỒNG

Cùng chuyên mục
XEM